Vilnius ve Radom Paktı

Vilnius ve Radom Paktı (Lehçe: Unia wileńsko-radomska, Litvanca: Vilniaus-Radomo sutartis), Litvanya Büyük Dükalığı Vilnius'ta kabul edilen ve 1401 yılında Polonya Krallığı Radom'daki Kraliyet Konseyi tarafından onaylanan üç yasadan oluşan bir setti. Birlik, daha önceki Krewo Birliği Yasasını (1385) değiştirmiş ve Ostrów Anlaşmasını (1392) onaylamıştır. Litvanya Büyük Dükü Vytautas, Litvanya işlerinden tamamen sorumlu olurken, Polonya Kralı Władysław II Jagiełło bir derebeyi haklarını saklı tuttu. Vytautas'ın ölümünden sonra Litvanya, Władysław II Jagiełło veya onun yasal varisi tarafından yönetilecekti. Bu birlik genel olarak Polonya-Litvanya birliğinin güçlendirilmesi olarak görülmektedir.

Hem Polonya Kralı Władysław II Jagiełło hem de Litvanya Büyük Dükü Vytautas, 1385'ten beri var olan Polonya-Litvanya birliğini yenilemeye çalıştılar. 1399'da Polonya Kraliçesi Jadwiga doğum komplikasyonları nedeniyle öldü ve Władysław II Jagiełło'yu yabancı bir ülkenin kralı ve varissiz bıraktı. Polonyalı soylular Władysław II Jagiełło'yu tahttan feragat etmeye zorlarsa, Litvanya'ya dönüp Büyük Dük'ün tahtını talep edecekti. Vytautas ya Trakai Dükalığı'na dönmek ya da başka bir iç savaş başlatmak zorunda kalacaktı. Aynı yıl Vytautas, Altın Orda'ya karşı Vorskla Nehri Savaşı'nda büyük bir yenilgiye uğradı ve Smolensk Prensliği, Pskov Cumhuriyeti ve Velikiy Novgorod'da isyanlarla karşılaştı.

Müzakereler 1400 yılının Aralık ayı sonlarında Hrodna'da başladı. Birlik üç ayrı senetle imzalandı: biri Władysław II Jagiełło tarafından (orijinali günümüze ulaşmadı), diğeri Vytautas ve Litvanya soyluları tarafından (18 Ocak 1401'de Vilnius'ta) ve üçüncüsü Polonya Kraliyet Konseyi tarafından (11 Mart 1401'de Radom'da). Litvanyalı soyluların ilk kez sadece Grandük'ün antlaşmalarının tanıkları olarak değil, kendi adlarına siyasi bir belge yayınlamaları önemlidir.

Vytautas Litvanya Büyük Dükü (magnus dux) olarak atanırken, kuzeni Polonya Kralı Władysław II Jagiełło derebeyi (supremus dux) haklarını korudu. Birlik, Vytautas'ın Litvanya'nın gerçek bir hükümdarı olarak statüsünü ve "büyük dük" unvanını kullanma hakkını yasallaştırdı (daha önce bunu yapıyordu ancak Polonya ile yazışmalarda bulunmuyordu) Ancak bu bağımsızlık geçici olacaktı - Vytautas'ın ölümünden sonra Litvanya, Władysław II Jagiełło veya yasal varisi tarafından yönetilecek ve Polonya krallığının ve tacının bir parçası olacaktı. Polonya ve Litvanya soyluları birbirlerine danışmadan yeni bir Polonya Kralı seçmeme konusunda anlaştılar. O sırada ne Władysław II Jagiełło'nun ne de Vytautas'ın varisleri vardı, ancak her ikisi de hem Polonya Krallığı'nı hem de Büyük Dükalığı miras alacak meşru oğullar doğurmayı umuyordu (sonunda bunu başaracak olan Jogaila olacaktı). Vytautas ayrıca Jagiełło'ya, taca, krallığa ve Polonya sakinlerine olan yeminlerini yeniledi ve gerektiğinde onlara yardım edeceğine söz verdi.

Yenilenen ittifak durumu istikrara kavuşturarak Vytautas'ın Töton Şövalyelerine karşı bir saldırı başlatmasına ve ilk Samogit ayaklanmasını başlatmasına olanak sağladı. Sonunda, ortak Polonya-Litvanya kuvvetleri 1410'da Grunwald Savaşı'nda Şövalyelere karşı kesin bir zafer elde etti. Antlaşma Litvanyalı ve Polonyalı tarihçiler tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. Bazıları bunun Vytautas açısından diplomatik bir başarısızlık olduğunu, çünkü birliğin onun Litvanya Kralı olarak taç giymesinin önünü kapattığını savundu. Diğerleri ise bunu, Büyük Dükalığı tamamen Polonya Krallığı'na dahil etme planları başarısız olan Polonyalıların verdiği bir taviz olarak gördü. Üçüncü bir düşünce ekolü ise birleşmeyi karşılıklı bir uzlaşma olarak değerlendirdi: Litvanya tam bağımsızlık planlarından vazgeçerken, Polonya da Litvanya'yı üniter bir devlete tam olarak dahil etme planlarından vazgeçti. Daha yakın tarihli bazı akademik çalışmalar, birliğin önemini abartmama eğilimindedir ve bunu 1392'den beri var olan Polonya-Litvanya ilişkilerinin sadece bir kodifikasyonu olarak görmektedir. Diğer araştırmacılar ise Litvanyalıların yeni Polonya hükümdarının seçimine dahil edilmesini vurgulamaktadır. Jadwiga'nın ölümüyle Polonya kalıtsal olarak yönetme hakkına sahip son hükümdarını kaybetmiş, Polonyalı soylular onun ölümü üzerine yeni kralı seçme hakkını kendilerine saklı tutmuş, hatta Kazimierz III'ün torunu Cejle'li Anne ile yeni evlenen olası oğlunun hakları bile garanti altına alınmamıştı. Litvanyalı soyluların gelecekteki seçimlere dahil edilmesi, Polonya'da "Polonya krallığının tacı" (corona regni Poloniae) kavramıyla somutlaşan "krallık topluluğuna" (communitas regni) dahil edilmeleri olarak görülebilir.