İçeriğe atla

Venetçe

Venetçe
Ana dili olanlarİtalya
BölgeVeneto
EtnisiteVenetler
DönemMÖ 6.yy- MÖ 1.yy[1]
Dil ailesi
İtalik (?) veya
para-Kelt (?)[2]
  • Venetçe
Yazı sistemiEski İtalik (Venetçe alfabesi)
Dil kodları
ISO 639-3xve
Dilbilimci listesixve
Glottologvene1257[3]
Roma'nın yayılması ve İtalya'nın fethinden önceki Demir Çağı İtalya'sının etnolinguistik haritası.

Venetçe veya Venetik dili; antik dönemde Este kültürüyle ilişkilendirilen Venetler tarafından Kuzeydoğu İtalya'da (Veneto ve Friuli) ve modern Slovenya'nın bir bölümünde - Po Deltası ve Alplerin güney ucu arasında kalan bölgede - konuşulmuş soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir ve genellikle İtalik dillerle sınıflandırılır.[4][5][5]

Dil, MÖ 6. yy.'dan 1. yy.'a dayanan 300'den fazla yazıtla tasdiklenmiştir. Konuşanları, Romalıların Veneti, Yunanlıların ise Enetoi olarak adlandırdıkları antik halkla özdeşleştirilir. Yerel halkın Roma'ya asimile olduğu MÖ 1. yy civarında soyu tükenmiştir. Reitia'ya adanan adak yazıtları, Venetçenin başlıca bilgi kaynaklarından biridir.[6]

Dilsel sınıflandırma

Venetçe alfabesi

Venetçe bir centum dilidir. Yazıtlarda Etrüsklerinkine benzer, bir tür Kuzey İtalik alfabesi kullanılmıştır.

Venetçenin diğer Hint-Avrupa dilleriyle kesin ilişkisi halen incelenmektedir ancak bilim insanlarının çoğunluğu dilin, Liburnca dışında, İtalik dillerle bazı benzerliklere sahip olduğu ve bu yüzden bazen İtalik olarak sınıflandırılması konusunda hemfikirdirler. Fakat zaten diğer Batı Hint-Avrupa kollarıyla da (özellikle Kelt ve Cermen dilleriyle) benzerliği olduğundan bazı dilbilimciler Venetçeyi bağımsız bir Hint-Avrupa dili olarak değerlendirmeyi tercih ediyor. Venetçe ayrıca, bir zamanlar Balkanlarda konuşulan İlir dilleriyle de ilişkili olabilir ancak İlirce ve Venetçenin yakından ilişkili olduğu teorisi mevcut bilimde tartışılmaktadır.

Bazı bilim insanları Venetçeyi açıkça bir İtalik dili olarak kabul edip onun Latinceden çok Osko-Umbriya dilleriyle daha yakından ilişkili olduğunu düşünürken birçoğu da farklı fiil sistemini göz önüne alarak Venetçenin İtalik'in bir parçası olmadığını, erken dönemde İtalik'in çekirdeğinden ayrıldığını öne sürüyor.[7]

2012'de yapılan bir çalışma Venetçenin, morfolojik açıdan Kelt dillerine önemli ölçüde benzeyen ancak fonolojik açıdan Kelt ve İtalik dilleri arasında bir konumda bulunan nispeten muhafazakar bir dil olduğunu ileri sürdü. Ancak bu fonolojik benzerlikler bölgesel bir olgu olarak da ortaya çıkmış olabilir.[8] Retçe (Retsiya dili/Rhaetic) ile de fonolojik benzerliklere dikkat çekilmiştir.[9]

2016'da Keltolog (en) Peter Schrijver, Venetçe ve İtalik'in birlikte Hint-Avrupa'nın İtalo-Kelt kolunun bir alt dalını oluşturduğunu, diğer alt dalın ise Kelt dilleri olduğunu savundu.[10]

Kader

Romen alfabesiyle yazılmış Latince-Venetçe iki dilli yazıtların olduğu dönemde - yani MÖ 150-50 - Venetçe, Latince alıntılarla dolup taştı. Bilim insanları, dil ölümüyle sonuçlanan Venetçeden Latinceye geçişin o zamana kadar çoktan başlamış olduğunu düşünüyor.[11]

Özellikler

Venetçede; altı - muhtemelen yedi - isim durumu ve dört çekim vardı (Latinceye benzer). Yaklaşık 60 kelimesi bilinmektedir ancak bazıları Latinceden (liber.tos. < libertus) veya Etrüskçeden alıntılanmıştır. Birçoğu açık bir Hint-Avrupa kökeni gösterir, ör. vhraterei < ÖHA *bʰréh₂trey '(erkek) kardeşe'.

Fonoloji

ÖHA (Ön-Hint-Avrupaca) patlamalıları *bʰ, *dʰ, *gʰ kelime başında sırasıyla /f/, /f/, /h/'ye dönüşürken (Latince ve Osko-Umbriyada'ki gibi) kelime içinde ünlüler arası konumda sırasıyla /b/, /d/, /g/ olmuştur (Latincedeki gibi). Venetçe için, en azından *bʰ ve *dʰ'nın gelişimleri açık bir şekilde tasdiklenmiştir. Faliskçe ve Osko-Umbriya'da da kelime içinde /f/, /f/, /h/ bulunmaktadır.

Bunlar ayrıca ÖHA *kʷ > kv, *gʷ- > w- ve *gʷʰ- > f- değişimlerinin de göstergesidir, son ikisi Latinceye paraleldir; ayrıca İtalik ve Kelt dillerindeki bir özellik olan ÖHA *p...kʷ... > *kʷ...kʷ... dizisindeki gerileyici benzeşme de görülür.[12]:p. 141

Dil örneği

Este'de bronz bir çivi üzerinde bulunan Venetçe örnek bir yazıt (Es 45):[4]:{{{1}}}

Venetçe Mego donasto śainatei Reitiiai porai Egeotora Aimoi ke louderobos
Latince (birebir çeviri) Me donavit sanatrici Reitiae bonae Egetora [pro] Aemo liberis-que
Türkçe Egetora beni Aemus ve çocuklar(ı) adına Şifacı İyi Reitia'ya verdi

Cadore'de bir situla (çömlek veya kova gibi kap) üzerinde bulunan başka bir yazıt (Ca 4 Valle):[4]:{{{1}}}

Venetçe eik Goltanos doto yüksek sesle Kanei
Latince (birebir çeviri) hoc Goltanus dedit liberae Cani
Türkçe Goltanus bunu özgür Kanis için feda etti

Bilim insanları

Venetçe yazıtlarını çözen veya Venetçenin bilgisine başka şekillerde katkıda bulunan en önde gelen bilim insanları Pauli,[13] Krahe,[14] Pellegrini,[4] Prosdocimi,[4][15] ve Lejeune'dür.[12] Son zamanlarda katkıda bulunanlar arasında Capuis[16] ve Bianchi[17] de yer almaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; walla isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  2. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jadranka isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  3. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Venetic". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  4. ^ a b c d e Pellegrini, Giovanni Battista; Prosdocimi, Aldo Luigi (1967). La Lingua Venetica: I – Le iscrizioni; II – Studi. Padova: Istituto di glottologia dell'Università di Padova. 
  5. ^ a b Wallace, Rex (2004). "Venetic". Woodard, Roger D. (Ed.). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. University of Cambridge. ss. 840-856. ISBN 0-521-56256-2. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  6. ^ Woodard, Roger D, (Ed.) (2008). The Ancient Languages of Europe. Cambridge e‑Books. doi:10.1017/CBO9780511486814. ISBN 9780511486814. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.  Şablon:Full citation needed
  7. ^ de Melo, Wolfgang David Cirilo (2007). "The sigmatic future and the genetic affiliation of Venetic: Latin faxō "I shall make" and Venetic vha.g.s. to "he made"". Transactions of the Philological Society. 105 (105). ss. 1-21. doi:10.1111/j.1467-968X.2007.00172.x. 19 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  8. ^ Gvozdanović, Jadranka (2012). "On the linguistic classification of Venetic" (PDF). Journal of Language Relationship. Cilt 7. ss. 33-46. doi:10.31826/jlr-2012-070107 Özgürce erişilebilir. 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  9. ^ Silvestri, M.; Tomezzoli, G. (2007). Linguistic distances between Rhaetian, Venetic, Latin, and Slovenian languages (PDF). Int'l Topical Conf. Origin of Europeans. ss. 184-190. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024. 
  10. ^ Schrijver, Peter (2016). "17. Ancillary study: Sound Change, the Italo-Celtic Linguistic Unity, and the Italian Homeland of Celtic". Koch, John T.; Cunliffe, Barry (Ed.). Celtic from the West 3: Atlantic Europe in the Metal Ages – Questions of Shared Language. Oxford, UK: Oxbow Books. ss. 489-502. ISBN 978-1-78570-227-3. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019. 
  11. ^ Woodard, Roger D., (Ed.) (2008). The ancient languages of Europe. Cambridge University Press. s. 139. 
  12. ^ a b Lejeune, Michel (1974). Manuel de la langue vénète. Heidelberg: Carl Winter – Universitätsverlag. 
  13. ^ Pauli, Carl Eugen (1885–1894). Altitalische Forschungen. Leipzig: J.A. Barth. 
  14. ^ Krahe, Hans (1954). Sprache und Vorzeit: europäische Vorgeschichte nach dem Zeugnis der Sprache (Almanca). Heidelberg: Quelle & Meyer. 
  15. ^ Prosdocimi, Aldo Luigi (2002). "Trasmissioni alfabetiche e insegnamento della scrittura". AKEO. I Tempi della Scrittura. Veneti Antichi: Alfabeti e Documenti. Montebelluna: 25-38.  (Catalogue of an exposition at Montebelluna, 12/2001–05/2002)
  16. ^ Capuis, Loredana. "Selected bibliography". 6 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ Bianchi, Anna Maria Chieco; ve diğerleri. (1988). Italia: omnium terrarum alumna: la civiltà dei Veneti, Reti, Liguri, Celti, Piceni, Umbri, Latini, Campani e Iapigi (İtalyanca). Milano: Scheiwiller. 

Daha fazla okuma

Dış bağlantılar

Venetçe
ile ilgili

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sanskrit</span>

Sanskrit, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna bağlı bir dildir. Sanskrit ve lehçeleri, Antik Hindistan'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur. Dil aynı zamanda Hititçe ve Miken Grekçesinden sonra kaydedilmiş en eski Hint-Avrupa dili olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Keltler</span> antik hint-avrupa kabileler topluluğu

Keltler Tarih öncesi ve İlk Çağ döneminde Avrupa'da yaşayan ve günümüzde altı ulustan oluşan bir halktır. Dört bin yıl kadar önce Keltler, anavatanları olan Orta Avrupa'dan göç ederek özellikle Büyük Britanya Adaları'na, İspanya'ya ve Galya'ya yerleştiler.

Galce, Kelt dillerinin Britonik koluna ait bir dildir. Çoğunlukla Galler'de konuşulur, İngiltere'de de az bir konuşura sahiptir. Tarihsel bağlamda İngilizcede bu dil Kambrian, Kambrik gibi isimlerle bilinir.

<span class="mw-page-title-main">İtalik diller</span>

İtalik diller, bilinen ilk üyeleri MÖ 1. milenyumda İtalyan Yarımadası'nda konuşulmuş olan bir Hint-Avrupa dil ailesi koludur. Eski dillerinin en önemlisi, milattan önce diğer İtalik halkları fetheden Antik Roma'nın resmi dili olan Latinceydi. Diğer İtalik diller; MS ilk yüzyıllarda, konuşanları Roma İmparatorluğu'nda asimile olduğundan ve Latinceye kaydıklarından dolayı yok oldu. MS 3. ve 8. yy. arasında Halk Latincesi, günümüzde ana dil olarak konuşulan tek İtalik dil grubu olan Latin (Romen) dillerine ayrıldı, ayrıca Edebi Latince de hayatta kaldı. Latincenin yanında bilinen diğer antik İtalik dilleri; Faliskçe, Umbriyaca ve Oskanca ve Güney Pikencedir. Yarımadada konuşulmuş ve sınıflandırması tartışmalı olan diğer İtalik diller Venetçe ve Sikulcadır. Uzun zaman önce yok olmuş bu diller, yalnızca arkeolojik bulgulardaki birkaç yazıttan bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dravid dilleri</span> yoğunlukla Güney Hindistanda ve Sri Lankada konuşulan 73 dil

Dravid dil ailesi, yoğunlukla Güney Hindistan'da ve Sri Lanka'da konuşulan 73 dili içerir. Pakistan, Nepal ve Bangladeş'teki bölgelerde, bunlardan daha az olarak da Afganistan ve İran'da konuşulur. Ayrıca, ABD, Birleşik Krallık, Kanada, Malezya ve Singapur'da Dravid'li göçmenler tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni hipotezi</span>

Ermeni hipotezi, Proto-Hint-Avrupa halkının anavatanın "Anadolu'nun doğusu, Kuzey Mezopotamya ve Kafkaslar'ın güney kısımlarında" yer aldığını ve Proto-Hint-Avrupa dilinin (PHA) MÖ 5.-4. milenyum civarında bu bölgelerde konuşulduğunu öne süren bir hipotezdir. Varsayım, Gürcü Tamaz V. Gamkrelidze ile Rus dilbilimci Vyaçeslav İvanov tarafından 1985 yılında öne sürülmüştür. Terimde geçen "Ermeni" ismi, bir toponim olan Ermeni Yaylaları'na atıfta bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Latino-Faliskan dilleri</span>

Latino-Faliskan veya Latin-Falisk dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna ait bir dil grubudur. MÖ 1. milenyumun başlarında İtalya'da yaşayan Latin-Falisk halkları tarafından konuşulmuştur.

Paleo-Balkan dilleri Hint-Avrupa dilleri ailesine mensup olduğu belirtilen ve antik çağlarda Balkanlar’da konuşulmuş olan dillerdir. Teorik yaklaşımla, Helenleştirme, Romalılaştırma, Slavlaştırma ve Türkleştirme sebepleri belirtilerek Grekçe ve Arnavutça bu dillerden sayılmaz.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu hipotezi</span> Hipotez

,

<span class="mw-page-title-main">Hurri-Urartu dilleri</span>

Hurri-Urartu dilleri; sadece Hurrice ve Urartuca olmak üzere, bilinen iki dilden oluşan, Antik Yakın Doğu'nun soyu tükenmiş bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Greko-Ermeni</span>

Greko-Ermeni aynı zamanda Heleno-Ermeni) Proto Hint-Avrupa dili (PHA) sonrası, Yunan ve Ermeni' dillerinin varsayımsal ortak atasıdır, durumu İtalo-Kelt veya daha az varsayımsallı Baltık-Slav dilleri ile karşılaştırılabilir, genelde güvenilir bir hipotez olarak kabul edilmekle baraber, üzerinde tam bir fikir birliği yoktur, varsayımsal Greko-Ermeni'nin en erken evresi, Geç Proto Hint-Avrupa ve "Greko-Ermeni-Aryan" dan belki biraz geç, fakat çok da farklı olmayacak şekilde MÖ 3. binyıla tarihlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">İlirce</span>

İllirya veya İlir dili, Batı Balkanlar'da konuşulmuş bir Hint-Avrupa dili grubuydu. Dilin, tarihi İlirya bölgesinde yaşamış ve İliryalılar olarak tanımlanan Ardiaei, Delmatae, Pannonii, Autariates ve Taulantii boyları tarafından konuşulduğuna inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Osko-Umbriya dilleri</span>

Osko-Umbriya, Sabelik veya Sabel dilleri, Antik Roma'nın gücünün genişlemesiyle yerini Latinceye bırakmadan önce Osko-Umbriyalılar tarafından Merkez ve Güney İtalya'da konuşulmuş Hint-Avrupa dilleri olan İtalik dillerin soyu tükenmiş bir grubudur. Yazılı tasdikleri MÖ 1. milenyumun ortasından MS 1. milenyumun ilk yüzyıllarına kadar gelişmiştir. Diller neredeyse sadece yazıtlardan - özellikle Oskanca ve Umbriyaca - biliniyor ama Latincede bazı Osko-Umbriyaca alıntı kelimeler de var. Oskanca ve Umbriyaca'nın iki ana kolunun yanında Güney Pikence, Sabel dillerinin üçüncü bir kolunu gösterebilir. Tüm dilsel Sabel bölgesi bir lehçe sürekliliği olarak da kabul edilebilir. "Küçük lehçelerin" çoğundan elde edilen kanıtların azlığı, bu tespitleri yapmanın zorluğuna katkıda bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Umbriyaca</span>

Umbriyaca, eski İtalyan bölgesi Umbriya'da Umbri tarafından konuşulmuş olan soyu tükenmiş bir İtalik dildir. İtalik diller içinde, Oskan grubuyla yakından ilişkilidir ve bu yüzden de - modern bilimde genellikle yerine Sabel kullanılan - Osko-Umbriya dilleri grubunda onunla ilişkilendirilir. Bu sınıflandırma ilk kez formülleştirildiğinden beri, eski İtalya'daki bir dizi başka dilin Umbriyaca ile daha yakından ilişkili olduğu keşfedildi. Bu nedenle bir grup - Umbriya dilleri - onları içerecek şekilde tasarlandı.

Ön-Samnitçe, Pre-Samnitçe veya Samnit öncesi dil; İtalya, Campania'da konuşulmuş antik bir İtalik dildir. "Pre-Samnit" ismi, Oskanca konuşan Samnitlerin bölgeyi kolonize etmesinden önce orada konuşulan dili ifade eder. Yaklaşık MÖ 500 yıllarından kalma birkaç yazıtla kaydedilmiştir. Osko-Umbriya dil grubuna aittir ve Oskanca ile yakından ilişkili olabilir ancak Oskancada olmayan bazı arkaik özellikler göstermektedir. Fakat, eldeki veriler Ön-Samnitçenin Oskanca veya diğer Osko-Umbriya dilleriyle olan ilişkisinin kesin olarak belirlenebilmesi için çok yetersizdir.

<span class="mw-page-title-main">Volskice</span>

Volskice; Volski tarafından konuşulmuş, Oskanca ve Umbriyacayla yakından ilişkili olan bir Osko-Umbriya diliydi.

<span class="mw-page-title-main">Ön-İtalik</span>

Ön-İtalik, Proto-İtalik veya Ana İtalik; Latince ve ondan türeyen Romen dillerinin de dahil olduğu İtalik dillerin atasıdır. Doğrudan yazılı olarak tasdiklenmemiş, karşılaştırmalı yöntemle belli bir dereceye kadar yeniden oluşturulmuştur. Ön-İtalik, önceki Ön-Hint-Avrupaca dilinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Lusitanca</span>

Lusitanca bir Paleohispanik Hint-Avrupa diliydi. Antik İtalik dillerle veya Kelt dilleriyle bağlantılı olduğu yönünde bir destek bulunmaktadır. Yaklaşık olarak MS 1. yy'a tarihlenen yalnızca altı büyük yazıttan ve çok sayıda yer (toponim) ve tanrı adından (teonim) bilinmektedir. Lusitan kabilelerinin yaşadığı bölgelerde - bugünkü Merkez Portekiz ve Batı İspanya'ya denk gelen Douro Nehri'nden Tejo Nehri'ne kadarki bölgede - konuşulmuştur.

Eski İtalik yazıları veya Eski İtalik alfabeleri, MÖ 700 ile MÖ 100 yılları arasında İtalya Yarımadası'nda o dönemde konuşulan çeşitli diller tarafından kullanılan eski bir yazı sistemi ailesidir. En dikkate değer üyesi Etrüsk alfabesidir ki bu alfabe, bugün Türkçenin de dahil olduğu 100'den fazla dil tarafından kullanılan Latin alfabesinin de atasıdır. Kuzey Avrupa'da kullanılmış olan runik alfabelerin, bu alfabelerin birinden ayrı olarak MS 2. yy'da türediğine inanılıyor.

<span class="mw-page-title-main">Sikulca</span>

Sikulca, Sikullar tarafından Sicilya'nın merkezinde ve doğusunda konuşulmuş soyu tükenmiş bir Hint-Avrupa dilidir. MÖ 6. yüzyılın sonlarından MÖ 4. yüzyıla tarihlenen otuzdan az yazıtla ve antik dönem yazarlarından yirmi beş kadar açıklama (glos) ile tasdiklenmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.