İçeriğe atla

Venedik Gettosu

Koordinatlar: 45°26′43″K 12°19′35″D / 45.44528°K 12.32639°D / 45.44528; 12.32639
Ana madde: Venedik'teki Yahudilerin tarihi
Venedik Gettosu'nun ana meydanı.

Venedik Gettosu, Venedik Cumhuriyeti altında yaşayan Yahudilerin Venedik'te yaşamaya zorlandığı muhittir. Getto kelimesinin kökeni, İtalyanca "ghèto"dan gelmektedir.

Etimoloji

Venedik'te Cannaregio'nun konumu.

Türkçede kullanılan getto kelimesi dile İtalyancadan hatta, Venedikçeden, cüruf anlamına gelen "ghèto" kelimesinden gelmiştir.[1] Alternatif etimolojiye göre ise bu kelime "kasaba/kaza" anlamına gelen İtalyanca borghetto kelimesinden türemiştir.[2]

Konum ve coğrafya

Getto, Venedik'in Cannaregio bölgesinde bulunmakta ve yan yana iki gettodan oluşmaktaydı. Bu gettolar Ghetto Nuovo ("Yeni Getto") ve Ghetto Vecchio ("Eski Getto") idi. Bu isimler yanıltıcıdır çünkü sıfatlar buralarda bulunan dökümevlerinin kullanılış zamanlarını belirtmektedir; aslen getto olarak Ghetto Nuovo, Ghetto Vecchio'dan daha eskidir.

Kültür

Levantine Sinagogu.

Bölgedeki Yahudi nüfusu fazla olsa da, Venedik Gettosu'ndaki Yahudiler bir "Venedik Yahudisi" etnik grubunu oluşturacak kadar asimile olmadı. Burada bulunan beş sinagogdan dördü belirli etnik gruplara aitti: Almanlara ait Scuola Grande Tedesca, İtalyanlara ait Scuola Italiana, İspanyol ve Portekiz Yahudilerine ait Scuola Spagnola ve Levanten Sefarad cemaatlerine ait Scola Levantina sinagogları yer almaktaydı. Scuola Canton adını taşıyan beşinci sinagog ya bir Fransız sinagogu ya da sinagogu yaptıran ailelerin özel sinagoguydu. Bugün Venedik'te Aşkenaz Yahudileri de bulunmaktadır ve bunlar genelde Chabad'a aittir.

Gettoda kullanılan diller arasında Venedikçe, İtalyanca, Ladino, Yahudi Arapçası, Fransızca ve Almanca bulunur. Dini dil İbranicedir. Dükkân ve müzelerde, İngilizce konuşan tursitlerin çokluğu nedeniyle İngilizce de konuşulmaktadır.

Bugünkü getto

Eski Getto'daki Venedik Yahudi Cemaati.
Eski Venedik Gettosundaki Lubavitch yeşivası.

Bugün, Getto hala şehirdeki Yahudi yaşamının merkezini oluşturmaktadır. Venedik Yahudi Cemaati sadece 500 kişiden oluşmasına rağmen, kültürel canlılığı nedeniyle tüm şehrin kültürel merkezidir.[3]

Cemaatin küçük boyuna tezat olarak birçok kültürel aktiviteler gerçekleştirilmektedir. Örneğin, her yıl uluslararası İbrani Çalışmaları konferansı düzenlenir. Bir yıl içinde konferanslar, fuarlar ve seminerler gibi çeşitli etkinliklere ev sahipliği yapar.

Sinagoglarda ibadet haricinde, çocuklara ve yetişkinlere kutsal metinler ve Talmud dersleri verilir, modern İbranice kursları sunulur. Yuva, yaşlılar yurdu, misafir evi gibi tesisleri bulunan cemaatte The Kosher House Giardino dei Melograni, "Hostaria del Ghetto" gibi kaşer lokantaları ve bir de fırını bulunur. Mimari ve artistik anıtlarının yanı sıra bir Yahudi Sanatları Müzesi ve Renato Maestro Kütüphanesi yer alır.

Getto bölgesinde ayrıca bir yeşiva, çeşitli Yahudi ürünleri satan dükkânlar ve Chabad sinagogu bulunur.[4] 300'ü Venedikli olmak üzere Getto'da yaklaşık 1000 Yahudi yaşar. Yahudiler bayramlarda Getto'daki beş sinagogdan sadece ikisini kullanırken diğer üçü Yahudi Cemaati Müzesi'ne bağlıdır.

Tanınmış Venediklileri

Tanınmış Yahudi dinadamlarından Fransız kökenli Modenalı Leon Getto sakinlerindendi, ayrıca onun öğrencisi Sarah Coppio Sullam da Gettoluydu. Kendine ait bir buluşma odası olan Sarah, kendini ıspatlamış yazarlardan ve mektuplaşmalar yoluyla münazaracılardandı. Tanınmış camcılardan olan Meir Magino, yine bu gettodan gelmekteydi.

Kurgu

  • William Shakespeare'in 15959'te yazdığı Venedik Taciri'nde Shylock karakteri ve ailesi Venedikli Yahudilerdi.
  • Arnold Wesker'ın 1978'de yazdığı Tüccar isimli oyunu Nuovo Getto'da başkayıp Shylock'un hikâyesini tekrar anlatır.[5]
  • Geraldine Brooks'un 2008'de yazdığı Ehl-i Kitap isimli romanında Saraybosna Hagadasının tarihi 1609'da Venedik Gettosu'nda geçmektedir.
  • Sarah Dunant'ın 2006'da yazdığı In the Company of the Courtesan isimli romanında bazı sahneler Getto'da bir Yahudi rehinci dükkânında geçmektedir.
  • Susanna Clarke'ın 2004 tarihli Jonathan Strange & Mr Norrell isimli bir romanında bir sahne Getto'da geçmektedir.
  • Hugo Pratt: Venezianische Legende. Corto Maltese. Bd 8. Novel. Carlson, Hamburg 1985, 1998. ISBN 3-551-71669-2
  • Mirjam Pressler: Shylocks Tochter. Venedig im Jahre 1568. Novel. Alibaba Verlag, Frankfurt am Main 1999, Bertelsmann, München 2005. ISBN 3-570-30172-9
  • Rainer Maria Rilke: Eine Szene aus dem Ghetto. in: Rilke: Geschichten von lieben Gott. Insel, Leipzig 1931, Argon, Berlin 2006. (div. weitere Ausg.) ISBN 3-86610-045-0
  • Israel Zangwill'in trilojisi:
    • Kinder des Ghetto. 1897. Cronbach, Berlin 1897, 1913 (Almanca)
    • Träumer des Ghetto. 1898. Cronbach, Berlin 1908, 1922 (Almanca)
    • Komödien des Ghetto. 1907. Cronbach, Berlin 1910 (Almanca)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Notlar

  1. ^ "Definition on etynline.com". 3 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2012. 
  2. ^ The New Oxford American Dictionary, Second Edition, Erina McKean, Oxford University Press, ISBN 0-19-517077-6
  3. ^ "Jewish Community of Venice". 1 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2012. 
  4. ^ Chabad of Venice
  5. ^ Wesker, Arnold. The Merchant with Commentary and notes. London: Metheun, 1983.

Bibliyografi

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Getto</span> bir kentin herhangi bir azınlıkça yerleşilen bölümü

Getto, bir kentin herhangi bir azınlıkça yerleşilen bölümüne genel olarak verilen ad. Orta Çağ'da şehirlerde yabancılar gözlem altında ve hususi mahallerde yaşamak zorundaydılar. Yahudiler gibi gruplar kamusal haklardan mahrum olarak şehrin periferisinde yaşıyordu. Esasen Venedik'te baruthanenin bulunduğu Venedik Gettosu Yahudilere ayrılan mecburi ikâmet mahallesi olduğundan, bu isim zamanla bütün Avrupa şehirlerinde Musevi mahalleleri için yaygınlaşan bir deyim oldu. Özelde Almanya ve Doğu Avrupa şehirlerinde eskiden Yahudilere ayrılan, sonra da Yahudi semtlerine verilen bir addır. Genelde kötü koşulların hakim olduğu bölgeler için kullanılır. Etimolojik kökeni açısından Venedikçe, İbranice, Yidiş, Almanca, Latince, İtalyanca ve Fransızca gibi kökenler önerilmesine rağmen kesin kabul gören bir sav yoktur.

<i>Venedik Taciri</i>

Venedik Taciri, İngiliz oyun yazarı ve düşünür William Shakespeare tarafından yazılmış tiyatro oyunu. Shakespeare'in en çok bilinen oyunlarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Gettosu Ayaklanması</span>

Varşova Gettosu Ayaklanması, Alman işgali döneminde, 19 Nisan - 16 Mayıs 1943 tarihleri arasında Polonya Genel Hükûmeti 'nin merkezi Varşova şehrinde bulunan Varşova Gettosu'nda devam eden ayaklanma.

Belçika'daki Yahudilerin tarihi 1. yüzyıla kadar uzanır. II. Dünya Savaşı'ndan önce 100.000'i bulan ülkedeki Yahudi nüfusu Holokost'tan sonra nüfusunun yarısından fazlasını kaybetti.

Küba'daki Yahudilerin tarihi, Küba'da yaşayan Yahudi kökenli topluluk. Bazı Yahudi asıllı Kübalılar atalarını, İspanyol Engizisyonundan kaçan Marrano'lara kadar dayandırırlar. 20. yüzyılının başında Küba'ya önemli ölçüde bir Yahudi göçü gerçekleşti. Birçok Kübalı gibi ülkedeki Yahudilerin çoğu da Fidel Castro başa geçince Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçtı ve Güney Florida'da büyük bir cemaat oluşturdular. Modern Küba'da Yahudiler ve Lübnanlılar gibi Orta Doğu kökenli halklar bulunmaktadır.

Çekya'nın başkentindeki Prag Yahudi cemaati Avrupa'nın en eski ve en bilinen cemaatlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Danimarka'daki Yahudilerin tarihi</span>

Az sayıdaki Danimarka'daki Yahudilerin tarihi 17. yüzyıla kadar dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Dominik Cumhuriyeti'ndeki Yahudilerin tarihi</span>

Hispanyola'ya yerleştiği bilinen ilk Yahudiler İspanya Yahudileriydi. Kristof Kolomb adayı 1492'de keşfettiği zaman yerleşmişlerdi. Yüzyıllar boyunca Yahudilere ev sahipliği yapan İspanya'da antisemitizm ve engizisyonlar başlayınca Yahudiler ülkeden kaçtı. Elhamra Kararnamesinin yürürlüğe girdiği gün Kolomb ve tayfası İspanya'dan yola çıktı. Mürettebatta en az beş Yahudi vardı; bunlar tercüman Luis de Torres, cerrah Marco, doktor Bernal, Alonzo de la Calle ve Gabriel Sanchez'di. Luis de Torres Hispanyola adasına ayak basan ilk kişiydi. Ardından ada Fransızlar ve İspanyollar arasında ikiye bölündü ve Yahudiler sonra da Dominik Cumhuriyeti olacak olan İspanyol tarafında kaldılar. Diğer ülkelerden de Sefaradlar gelmeye başladı. 19. yüzyılda Kurasao Yahudileri de Hispanyola'ya vardı fakat güçlü bir cemaat oluşturmadı. Çoğu Yahudi kimliklerini saklayıp geleneklerini icra etmedi. Bu Yahudilerin soyundan gelenler arasında Dominik Cumhurbaşkanı Francisco Henriquez y Carvajal ve oğlu Pedro Henriques Ureña da bulunmaktadır.

Yahudilerin Hong Kong'daki varlığı 19.yy'ın ortalarından beri sürmektedir. Hong Kong'un finansal merkez olması sebebiyle maddi sebepler için geçici olarak gelen Yahudilerin cemaatinde ABD, İsrail ve Avrupa ülkelerinden Yahudiler bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan'daki Yahudilerin tarihi</span> Hindistanda bulunan dini bir azınlık

Hindistan Yahudileri Hindistan'da bulunan dini bir azınlıktır. Yahudiliğin, Hindistan'a giren ilk gayri-Dharma dinlerden olduğu tarihte kayıtlıdır. Antik çağlardaki cemaatler kültürel asimilasyona uğramıştır. Her Yahudi cemaati, Yehuda Krallığı ve Kayıp On Kabile gibi farklı kökenlerden geldiği için ülkedeki Yahudi sayısını kestirmek zordur. Toplam Yahudi nüfusunun yarısı Manipur ve Mizoram'da, çeyreği de Mumbai'de yaşamaktadır. Dünyadaki birçok ülkenin aksine Hintlerin kontrolündeki Hindistan'da antisemitizm olayları görülmemiştir. Bölgede görülen tek antisemitik olaylar, Portekiz'in Goa'yı işgal edip engizisyonları başlattığı dönemdir. Yahudiler Malabar kıyılarındaki Kodungallur'a yerleşip 1524'e kadar barış içinde ticaretle uğraştılar. Hem İngiliz hakimiyetinden önce hem de sonra Yahudiler Hint prensleri altında, hükûmette, orduda ve endüstride önemli mevkilere geldiler.

Kazakistan'da uzun geçmişi olan Kazak Yahudileri'nin nüfusu 12,000 ila 30,000 olup toplam nüfusun %1'inden azını oluşturur.

Kore'de hatırı sayılır büyüklükteki Yahudi cemaati Kore Savaşı dönemine denk gelir; bu dönemde, bölgedeki komünizmle baş eden ABD önderliğindeki savaşta Kore ordusunda yüzlerce Yahudi asker bulunmaktaydı. Yahudi din görevlisi olarak orduda yer alan Chaim Potok Kore'deki deniyimlerini The Book of Lights and I am the Clay isimli kitabında aktardı.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Özbek Yahudileri iki ana cemaate bölünmüştür; bunlardan biri dindar ve gelenekçi olan Buhara Yahudileri diğeri ise daha yenilikçi olan Avrupa kökenli Aşkenaz Yahudileridir. Özbekistan'da 1989'da 94,900 Yahudi bulunmasına rağmen bu sayı 2007'de çoğu Taşkent'te olmak üzere 5000'den de az kalmıştır. Özbekistan'da 12 sinagog bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Częstochowa Gettosu Ayaklanması</span>

Çestohova Gettosu Ayaklanması, II. Dünya Savaşı sırasında işgal edilen Polonya'nın Çestohova kentinde Almanlar tarafından kurulan gettoda meydana gelen ayaklanmadır. Buradaki ilk ayaklanma 4 Ocak 1943 yılında meydana geldi. Ancak ayaklanma başarılı olamamış ve misilleme olarak 50 genç Yahudi öldürülmüştü. Asıl büyük ayaklanma ise Haziran 1943 yılında gerçekleşti.

<span class="mw-page-title-main">Canton Sinagogu</span>

Canton Sinagogu, İtalya'nın Venedik kentindeki Yahudi gettosunda bulunan beş sinagogdan biridir. Yakınındaki Büyük Alman Sinagogu'ndan (1528) sadece dört yıl sonra tamamlanmıştır ve Venedik'in en eski ikinci sinagogudur. Venedik'e yeni gelen Provence Yahudilerince ya da zengin bir aile tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir. Tarihi boyunca defalarca yeniden tasarlanan kilisenin iç dizaynı, ağırlıklı olarak barok ve rokoko tarzlarındadır.

<span class="mw-page-title-main">Şanghay Gettosu</span>

Şanghay Gettosu, resmî ismiyle Vatansız Mülteciler İçin Sınırlı Bölge, Şanghay'ın Japon işgâli altında olduğu dönemde, şehrin Hongkou semtinde bir mil karelik bir alanı kapsayan bir bölgeydi. 1930 ve 1940'larda özellikle Avrupa'nın Nazi işgâli altındaki topraklardan kaçan Yahudi mültecileri barındırırdı. Bu alan, Ohel Moşe Sinagogu etrafındaki topluluğu kapsadı, ancak 1941 ile 1945 yılları arasında şehirde bulunan yaklaşık 23.000 Yahudi mülteci, Vatansız Mültecilerin İkamet ve İşlerinin Kısıtlanması Hakkındaki Tebliğ doğrultusunda Japonlar tarafından bu alana yerleşmeye zorlandı. Şehrin en fakir ve en kalabalık alanlarından biriydi. Yerel Yahudi aileler ve ABD merkezli Yahudi hayır kurumları, getto sakinlerine barınak, yiyecek ve giyecek sağlayarak bunlara yardım etti. Japon yetkililer zaman geçtikçe bu vatansız mültecilere yönelik giderek ağırlaşan kısıtlamalar uygulasa da, gettonun kendisi duvarlarla kapalı değildi, üstelik yaşam standartları çoğunlukla gettodaki mültecilerinki kadar kötü olan yerel Çinli sakinler bu alanı terk etmedi.

Białystok Ghetto'su, II. Dünya Savaşı sırasında Alman işgali altında bulunan Polonya sınırları içerisinde yeni adıyla Bezirk, Białystok mevkiinde, Nazi Almanya'sı tarafından oluşturulmuş bir Yahudi Ghetto'sudur. Kurulmaya başlandığı ilk tarih 26 Temmuz 1941'dir. Białystok ve çevre bölgelerinden getirilen yaklaşık 50.000 Yahudi, şehrin küçük bir alanında izole edilmiştir. Ortasından geçen Biała Nehri Getto'yu iki bölüme ayırmaktadır. Getirilen çoğu Yahudi Alman Savaş makinesine yardım etmesi için zorunlu çalıştırma işletmelerine yollanmış ve buralarda büyük tekstil fabrikalarında ya da kimyasal maddeler üreten fabrikalarda çalışmaya zorlanmışlardır. Getto, 1943 yılının kasım ayında dağıtılmış, sakinleri ise trenlerle Treblinka İmha Kampı'na ya da Majdenak Toplama Kampı'na gönderilmiştir. Getto'da yaşayan binlerce kişiden sadece birkaç yüz kişi; şehrin Polonya bölgesinde kalan kısmında saklanarak, direniş hareketiyle Getto'dan kurtulmayı başararak veya Getto'nun içerisinde hayatta kalarak savaşı atlatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Getto Polisi</span>

Yahudi Gettosu Polisi veya Yahudi Polis Servisi, yerel Judenrat tarafından Nazi gettolarında örgütlendirilmiş yardımcı polis birimleriydi.

<span class="mw-page-title-main">Shylock</span>

Shylock, William Shakespeare’in Venedik Taciri adlı oyununda yer alan kurgusal bir karakterdir. Venedikli ve Yahudi bir tefeci olan Shylock, oyunun baş kötüsüdür. Yenilgisi ve Hristiyanlığa dönüşümü hikayenin doruk noktasını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Minsk Gettosu</span>

Minsk Gettosu, Nazi Almanyası'nın Sovyetler Birliği'ni istilasından kısa süre sonra kuruldu. Alman işgâli altındaki Sovyet topraklarındaki en büyük gettolardan biriydi. Neredeyse 100 bin Yahudi barındırdı; bunların çoğu Holokost'ta öldürüldü.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.