Venedik Bienali Türkiye Pavyonu

Venedik Bienali Türkiye Pavyonu, her yıl dönüşümlü olarak sanat ve mimarlık sergileri düzenleyen ve ulusal temsil modelini benimseyen Venedik Bienali’nde 1991 yılından beri Türkiye’yi temsil eden sergi mekânıdır.^[1] Türkiye Pavyonu’nu 2007 yılından bu yana İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) düzenlemektedir. Sanat bienali için Türkiye Pavyonu'na davet edilecek sanatçı ve sanatçıları belirleyecek küratör, iki yılda bir değişen Venedik Bienali Türkiye Pavyonu Danışma Kurulu tarafından önerilir. Mimarlık bienalinde sergilenecek projeler içinse, 2016 yılından beri ulusal bir açık çağrı yapılmakta, bu çağrıya başvuruların seçici kurul tarafından iki aşamalı değerlendirmesi sonucunda pavyonda sergilenecek proje belirlenmektedir.^[2] Bienal, her yıl mayıs ayında açılır.

1895 yılından beri sanat sergisiyle faaliyet gösteren Venedik Bienali, mimarlık sergisinin ilkini 1980 yılında gerçekleştirmiştir.^[3] Türkiye Pavyonu, İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın girişimi ve 21 destekçinin katkılarıyla 2014 yılında Venedik Bienali'nde uzun süreli bir mekâna sahip olmuştur. Eski Venedik Tersanesi Arsenale’de yer alan Sale d'armi binasında bulunan bu mekânda Türkiye Pavyonu, 2014 yılından beri sanat bienalinin yanında mimarlık bienaline de katılım göstermektedir.^[4] Bu mekân, 2034 yılına kadar Türkiye Pavyonu’na ev sahipliği yapacaktır.^[5]

Türkiye, Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi’nde ilk kez 1991 yılında Beral Madra’nın kişisel çabaları ve TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteğiyle yer aldı.^[6] Beral Madra, 1991-2001 yılları arasında bienalde yer alan Türkiye sergilerinin küratörlüğü ve direktörlüğünü üstlendi.

Türkiye Pavyonu, 2003 yılında TC Dışişleri Bakanlığı’nın da desteğiyle bir mekân kiralanmasıyla başlatıldı. 2003 yılındaki ilk Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğü ve komiserliğini de 2007 yılına dek Türkiye’nin Venedik Bienali’ne katılımını sağlayan Beral Madra üstlendi. İlk Türkiye Pavyonu’nda, Gül Ilgaz, Ergin Çavuşoğlu, Neriman Polat, Nazif Topçuoğlu ve Nuri Bilge Ceylan'ın katılımıyla düzenlenen in Limbo adlı sergi yer aldı.

2005 yılında Venedik Bienali 51. Uluslararası Sanat Sergisi’ndeki Türkiye Pavyonu’nda, Hüseyin Çağlayan’ın Palazzo Levi'de gösterilen ve Tilda Swinton’ın oynadığı Olmayan Varolma adlı video çalışması yer aldı. Serginin küratörlüğünü Beral Madra, koordinatörlüğünü ise Murat Pilevneli yaptı.

2007 yılında Venedik Bienali 52. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğünü üstlenen Vasıf Kortun, pavyon için bir proje geliştirmek üzere Hüseyin Bahri Alptekin’i davet etti. Alptekin'in Don't Complain adlı yerleştirmesi, girişleri yarı kemerli, her biri özgün beş tekil hücreden oluşuyordu.^[7][8]

2009 yılında Venedik Bienali 53. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda küratörlüğünü Başak Şenova’nın üstlendiği Lapses/* başlıklı proje yer aldı. Proje, Banu Cennetoğlu’nun KATALOG 2009 ve Ahmet Öğüt’ün İnfilak Etmiş Kent başlıklı işlerinden oluşuyordu.^[9]

Venedik Bienali 54. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Türkiye’yi Plan B adlı işiyle Ayşe Erkmen temsil etti. Türkiye Pavyonu, Fulya Erdemci’nin küratörlüğünde ve Danae Mossman’ın küratöryel işbirliğinde gerçekleştirildi.^[10]

2013 yılında gerçekleştirilen Venedik Bienali 55. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Emre Baykal’ın küratörlüğünde gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu’nda Ali Kazma’nın Rezistans başlıklı video serisi yer aldı.^[11]

2014 yılında gerçekleştirilen Venedik Bienali 14. Uluslararası Mimarlık Sergisi ile Türkiye, ilk kez mimarlık bienallerine ulusal katılım göstermiştir. Türkiye Pavyonu’nda küratör Murat Tabanlıoğlu ve proje koordinatörü Pelin Derviş’in sergi ekibinde yer alan Ali Taptık, Alper Derinboğaz, Candaş Şişman, Metehan Özcan ve Serkan Taycan’la beraber hazırladığı Places of Memory (Hafıza Mekânları) başlıklı proje yer aldı.^[12][13]

2015 yılında, Defne Ayas küratörlüğünde gerçekleştirilen Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’na Sarkis, kişisel sergisi Respiro’yla katıldı.^[14][15] Mekânda, aynalardan, neonlardan, vitraylardan ve sesten oluşan bir yerleştirme tasarlandı.^[16] Sarkis, yerleştirmenin bir parçası olan Altın İkona isimli eserin Hrant Dink Vakfı binasına yerleştirdi.^[17]

2016 yılında, 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi için Mehmet Kütükçüoğlu, Ertuğ Uçar ve Feride Çiçekoğlu’nun küratörlüğünde, Hüner Aldemir, Hande Ciğerli, Gökçen Erkılıç, Nazlı Tümerdem, Yiğit Yalgın, Cemal Emden ve Namık Erkal’ın küratoryel işbirliğiyle şekillendirilen Darzanà başlıklı proje yer aldı.^[18] Venedik ve İstanbul'un tarih boyunca iki liman şehri olmasından yola çıkan proje için, Haliç Tersaneleri'nde inşa edilen bir kadırga sökülüp Venedik'e taşınarak sergi mekânında yeniden inşa edildi.^{[19][20][21][22][23][24][25]}

2017 yılında Venedik Bienali 57. Uluslararası Sanat Sergisi için Cevdet Erek'in ÇIN başlıklı projesi gerçekleşti.^[26] Yelin Bilgin, Gürden Gür, Elif Tunçel, Ayşe Erek ve Yetkin Başarır'ın işbirliyle gerçekleşen ÇIN, mekân ve ses temelli bir yerleştirme olarak tasarlandı.^[27]

2018 yılında Venedik Bienali 16. Uluslararası Mimarlık Sergisi için Vardiya başlıklı proje gerçekleşti. Projenin küratörlüğünü mimar Kerem Piker, küratör yardımcılığını mimarlar Cansu Cürgen, Yelta Köm, Nizam Onur Sönmez, Yağız Söylev ve Erdem Tüzün yürüttü.^[28] Vardiya projesi kapsamında, mimarlık öğrencilerine yönelik uluslararası bir açık çağrı yapıldı ve bu çağrıya başvuran öğrenciler, bienalin gerçekleştiği mayıs ayından kasım ayına kadar gruplar halinde Venedik'e gelerek pavyon mekânında atölye çalışmaları yürüttü.^[29] Böylece, Türkiye Pavyonu'nun öğrenciler için bir buluşma ve üretim mekânı olması amaçlandı.^[30]

2019 yılında Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi için, sanatçı İnci Eviner’in Biz, Başka Yerde başlıklı projesi yer aldı.^[31][32] Eviner, sergi kapsamında pavyon mekânını ziyaretçilerle etkileşime giren ve performans, desen, obje, video gibi farklı üretimlerin yer aldığı bir alan olarak tasarladı.^[33][34]

2021 yılında gerçekleşecek Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi için yapılan açık çağrı^[35] başvurularının değerlendirilmesi sonucunda seçici kurul, mimar Neyran Turan'ın küratörlüğünü üstlendiği Ölçü Olarak Mimarlık projesinin yer almasına karar verdi.^[36] İklim değişikliği ve mimarlık ilişkisine odaklanan projede Betsy Clifton, E. Ece Emanetoğlu, Ian Erickson, Samet Mor ve Melis Uğurlu küratör yardımcısı olarak belirlendi.^[37] 2020 yılı mayıs ayında açılması planlanmış olan Venedik Bienali, COVID-19 pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendiği için Ölçü Olarak Mimarlık projesi de 2021 yılına ertelendi.^[38]

COVID-19 pandemisi sebebiyle 2022 yılına ertelenen Venedik Bienali 59. Uluslararası Sanat Sergisi için Türkiye Pavyonu danışma kurulu, sanatçı Füsun Onur'un eser üretmesini kararlaştırdı.^[39]

• İKSV Web Sitesinde Venedik Bienali Türkiye Pavyonu alt sayfası12 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.