Velyaminovski Kuşatması
| Velyaminovski Kuşatması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rus-Çerkes Savaşı | |||||||
 Qızbeç ve adamları, Çerkes Sahili, Tuapse'deki Rus Velyaminovski Kalesi'ne saldırıyı planlıyor, 1839. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Çerkesya |  Rus İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Tığujıqo Qızbeç (ölü)? İsmail Berzeg Qerzeç Şırıhuqo Hawduqo Mansur Beslan Berzeg Hacı İsmail |  Kaptan Papahristo (ölü) A. S. Hudobaşev (esir) | ||||||
| Güçler | |||||||
| 7.000 Çerkes | 400~ 6 top 4 Harç | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 700 | 400~ | ||||||
Velyaminovski Kuşatması (Adigece: Туапсэ Къэуцухьэ; Rusça: Оборона Вельяминовского форта), 12 Mart 1840 gecesi (Eski sistemle 29 Şubat) Rus-Çerkes Savaşı sırasında gerçekleşti.[1] Çerkesler sabah namazından sonra kaleye saldırdılar ve yedi buçuk saat sonra kale düştü.[2]
Önkoşullar
Rus-Çerkes Savaşı 1763'ten beri devam ediyordu. 1830'ların başından beri Ruslar Çerkesya'nın Karadeniz kıyısına çıkarma yapıp tahkimatlar inşa ediyorlardı. Velyaminovski Kalesi, 1838 yılında Karadeniz'in doğu kıyısında, Tuapse Nehri'nin ağzında, deniz kıyısına 150 metre uzaklıkta inşa edilmişti. Karadeniz kıyı şeridinin bir parçasıydı.[3]
Tığujıqo Qızbeç bu kaleyi ele geçirmeyi hedefliyordu. Kuşatmadan önce kale ve çevresini gözetlemişti.[4] 7 yıl Çerkeslerce esir tutulan bir Rus asker olan Gavrilov'a göre Çerkesler kuşatmadan 2 hafta önce toplanmaya başladılar. Ona göre, toplamda "gençten yaşlıya" 8 bin kişilerdi.[5][6] Diğer kaynaklar ise 7[7] ila 12[6] arasında değişmektedir. Rus ajanları saldırıyı önceden haber vermişti.[3] Şubat ayının sonunda, birçok Çerkes Velyaminovski kalesine yaklaştı ve bir elçi ile Ruslardan teslim olmalarını istedi. Eğer Ruslar teslim olmazsa "tahkimatı ele geçirip garnizonu son adamına kadar kesmekle" tehtit etti.[8] Kalenin askerî komutanı Yüzbaşı Papahristo, teslim olmayı reddetti ve sonuna kadar savaşacaklarını bildirdi.[9] Saldırıdan önceki askerî konseyde, Çerkesler tahkimatı tamamen ele geçirene kadar kendi ölü ve yaralılarını çıkarmamaya karar verdiler.[5]
Kuşatma
12 Mart 1840 gecesi, Çerkesler gizlice Yekaterininskaya vadisine yaklaştılar ve savaşa hazır olarak oraya konuşlandılar.[8] Şafağa yakın bir grup Çerkes kaleye mal ikmal eden gemiye gizlice sızarak ateşe verdiler. Ne olduğunu anlamayan kaledeki düşman askerleri gemiye doğru koşmaya başladılar. O anda ormanda saklanan Tığujıqo Qızbeç ve ordusu fırlayarak Rus ordusuna saldırdı.[4] Ardından Çerkesler farklı yönlerden koşarak saldırıya geçti.[8][5] Tığujıqo Qızbeç ordusuna emir verdi:[4]
İlk önce en öndekileri öldürün. Onlar nam için, makam için, rütbe için, madalya için savaşıyor. Onların arkasındakiler mecburen para için savaşan sıradan zavallılar!
Çerkeslerin bir kısmı kapıları kırarak tahkimata girdi. Orada bulunan 1. Navagin müfrezesi alarma geçti ve komutanları A. S. Hudobaşov liderliğinde bir süngü saldırısı yaptılar. O sırada kilisede olan 2. Müfreze yardıma koştu ve Çerkesleri birlikte dışarı atmayı başardılar.[8][9][10]
O sırada savunmayı kırıp dağıtan diğer Çerkesler, tüfek ateşi altında burçlara ve duvarlara aynı anda farklı taraflardan saldırdılar. Yakın dövüşlerin ardından Çerkeslerin saldırıları 3 tarafta püskürtülürken bir tarafta Çerkesler kaleye girmeyi başardı. Bunun ardından diğer taraftaki savunucular da düştü ve garnizonu ateşe verdiler.[3][6]
Bu sırada kalan Rus birlikleri uzaktaki bir korugana koştular ve kendilerini oraya kilitlediler. Koruganı dört yandan çevreleyen Çerkesler teslim olmalarını talep ettiler. Ruslar ateş ederek cevap verdi. Bunun ardından Çerkesler koruganı çalılarla çevrelediler ve bir kez daha teslim olmalarını istediler. Ardından koruganı ateşe verdiler. Alevler yükselince, bazıları "teslim olmayacağız!" diye bağırırken, diğerleri de Çerkesler tarafından öldürüldü.[7] 2 saatlik bir savaştan sonra tüm birlik öldürüldü.[3]
Bu sırada, elinde bomba olan komutan Papahristo, barut deposunu patlatmak için koştu, ancak oraya varamadan Çerkesler tarafından öldürüldü.[8][9][5] Benzer bir girişimi başka bir Rus askeri olan Rumyanchenkov da yaptı ama başarısız oldu.[3][6]
Çerkeslerin surlardaki savunmaları aştığını gören Teğmen Hudobaşev ev askerleri 3 nolu sığınağa çekildi. Çerkesler buraya ateş açtı.[3][6] Tüm mermileri biten Navaginler, Çerkeslerle yakın dövüşe girdiler. Karnından yaralanan Hudobaşev savaşı yönetmeye devam etti.[8][9][10]
Öğleden sonra saat 3 civarında, savunucuların direnişi kırıldı.[8][9][10] Rus komutan Hudobaşev ve 15 adamı Çerkesler tarafından esir alındı,[8][7] ancak daha sonra Çerkeslerin Hudobaşev'in cesaretine duydukları saygı sebebiyle Ruslara fidyesiz iade edildi.[11] 20 diğer Rus daha esir alındı.[3] Kuşatma sırasında ağır yaralanan Tığujıqo Qızbeç[5][12][13][14] ardından bu aldığı yaralardan dolayı öldü.[15][16][17] Diğer bir görüşe ise bu kuşatmada ölmedi, daha önce veya sonra öldü.[18]
Çerkesler daha sonra James Bell'e yazdıkları mektuplarda şunları söylediler:[2]
Eski Dostum - Waia kalesinin alınmasından sonra, Muharrem ayının 8'i Perşembe günü sabah namazından sonra Toapse kalesine saldırdık. Yedi buçuk saat süren çatışmanın ardından mekân elimize geçti. Bilginize.
...
Yukarıdaki tarihten bir hafta sonra Şapsığ'daki Abun kalesi ele geçirildi. Yüce Allah'a şükürler olsun!
...
Şekir Efendi, Barzek Hacı Dakhum-oku, Hüseyin Bey ve bütün vatandaşlarımız size selamlarını gönderiyorlar.
— Hassan Bey
Kaynakça
- ^ "Юров А. 1840, 1841 и 1842 годы на Кавказе // Кавказский сборник. — Тф.: Тип. Окружн. штаба Кавк. воен. округа, 1886. — Т. 10. — С. 226—266". 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ a b Journal of a residence in Circassia during the years 1837, 1838 and 1839. Vol. 1-2. London, 1840
- ^ a b c d e f g Щербина 1913.
- ^ a b c Нурбый, ГъукIэлI (2016). Тыгъужъыкъо Къызбэч (Adigece). Maykop: ООО Полиграф-ЮГ.
- ^ a b c d e Архив Раевских 1910.
- ^ a b c d e Альхаов 2016.
- ^ a b c Лазарев 1955.
- ^ a b c d e f g h Юров 1886.
- ^ a b c d e М. Б. 1901.
- ^ a b c Белевич 1910.
- ^ "Белевич К. П. Оборона Черноморских береговых укреплений в 1840 году // Несколько картин из кавказской войны и нравов горцев. — СПб.: Тип. Кюгельген и К°, 1910. — С. 121—139." 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ Андреев-Кривич С. А. (1941). "Лермонтов и Кавказ". Новый мир. М.
- ^ Мануйлов В. А. Роман М. Ю. Лермонтова «Герой нашего времени»: Комментарий. — Şablon:Л-Şablon:М, 1966. — С. 125.
- ^ Шадури В. С. Классическое наследие и современность / Редкол.: Şablon:Ы (отв. ред.), Şablon:Ы, Şablon:Ы, Şablon:Ы. — Институт русской литературы (Пушкинский Дом) АН СССР. — Şablon:Л.: Наука; Лен. отд., 1981. — С. 144.
- ^ Архив Раевских: в 5 томах. 3: Письма 1839—1841 гг (Изд. Şablon:Ы bas.). СПб.: Тип. Şablon:Ы. ред. и примеч. Şablon:Ы. 1910. s. 422.
- ^ Мануйлов В. А. (1966). Роман М. Ю. Лермонтова «Герой нашего времени»: Комментарий (PDF). Şablon:Л-Şablon:М. s. 125.
- ^ Шадури В. С. (1981). Классическое наследие и современность (Институт русской литературы (Пушкинский Дом) АН СССР bas.). Л.: Наука; Лен. отд. Редкол.: Şablon:Ы (отв. ред.), Şablon:Ы, Şablon:Ы, Şablon:Ы. s. 144. Bilinmeyen parametre
|часть=görmezden gelindi (yardım) - ^ Daniel Zander: Der Völkermord des Zaren. Russlands Krieg gegen die Tscherkessen im Kaukasus 1765–1864. S. 268.
- Альхаов А. А. Военные действия на Черноморской береговой и Геленджикской линиях во второй половине 1839 — первой половине 1840 гг. // Вестник науки Адыгейского республиканского института гуманитарных исследований им. Т. М. Керашева. — Майкоп: Изд-во АРИГИ, 2016. — № 8 (32). — С. 82—88. — ISSN 2303-9159.
- Архив Раевских: в 5 томах / ред. и примеч. Б. Л. Модзалевского. — Изд. П. М. Раевского. — СПб.: Тип. М. А. Александрова, 1910. — Т. 3: Письма 1839—1841 гг. — XVII, 718 с.
- Белевич К. П. Оборона Черноморских береговых укреплений в 1840 году // Несколько картин из кавказской войны и нравов горцев. — СПб.: Тип. Кюгельген и К°, 1910. — С. 121—139.
- Лазарев М. П. Документы / Сост. К. И. Никульченков, В. В. Петраш, А. А. Богданова; под ред. А. А. Самарова. — ЦГАВМФ. — М.: Воениздат, 1955. — Т. 2. — С. 561—564. — (Материалы для истории русского флота. Русские флотоводцы).
- М. Б. Лето на Кавказе. Черноморский Кавказ, его прошлое и настоящее // Русская мысль. — М.: Тип.-лит. Т-ва И. Н. Кушнерев и К°, 1901. — Т. 22, вып. 3. — С. 97—115.
- Щербина Ф. А. История Кубанского казачьего войска: в 2 томах. — Екатеринодар: Тип. Т-ва печ. и изд. дела п/ф «Печатник», 1913. — Т. 2: История войны казаков с закубанскими горцами. — IV, 848 с.
- Юров А. 1840, 1841 и 1842 годы на Кавказе // Кавказский сборник. — Тф.: Тип. Окружн. штаба Кавк. воен. округа, 1886. — Т. 10. — С. 226—266.
