İçeriğe atla

Veli Kalesi Kilisesi

Koordinatlar: 41°09′21″K 42°58′42″D / 41.15583°K 42.97833°D / 41.15583; 42.97833
Veli Kalesi Kilisesi
Harita
Temel bilgiler
KonumSevimli, Hanak
Koordinatlar41°09′21″K 42°58′42″D / 41.15583°K 42.97833°D / 41.15583; 42.97833
İnançDoğu Ortodoks Kilisesi
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumYıkılmış
Mimari
Tamamlanma954
Özellikler
MalzemelerKesme taş

Veli Kalesi Kilisesi (Gürcüce: ველის ციხის ეკლესია), tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.[1]

Tarihçe

Kura Nehri'nin sol kıyısındaki Veli Kalesi'nin içinde yer alan kilise, 954 yılında Gürcüler tarafından inşa edilmiştir.[2] Osmanlılar Veli Kalesi'ni ve bulunduğu bölgeyi 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Veli köyünün nüfusu Hristiyanlardan oluşuyordu ve bu tarihte köyde 30 hane yaşıyordu.[3]

Kırmızı taşlarla inşa edildiği için "Kızıl Kilise" olarak nitelenen ve 1902 yılında oldukça iyi durumda olan Veli Kalesi Kilisesi, bu tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından tanımlanmıştır.[4] Ancak bu kiliseden geriye sadece sunağın bir kısmı kalmıştır.[5] Kilisenin 1902 yılından sonra yıkıldığı bu tespitlerden anlaşılmaktadır.

Veli (ველი) Gürcüce bir kelime olup "düzlük" anlamına gelir. Nitekim Ardahan platosunun Veli köyünün bulunduğu kısmı düz bir alandır.[6]

Mimari

Kırmızı taşlarla inşa edildiği için "Kızıl Kilise" olarak anılmış olan Veli Kalesi Kilisesi'nden geriye sadece sunağın bir bölümü kalmıştır. Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılında verdiği bilgiye göre ise kilise görece iyi korunmuş haldeydi. Kalenin içinde, dikdörtgen bir kulenin yanında bulunan kilise, kale duvarlarının kuzey tarafına bitişik halde, koyu kırmızı kesme taşlarla inşa edilmişti. Bundan dolayı da kilisenin kuzey cephesi bulunmuyordu. Tek nefli ve kubbesiz orta büyüklükte bir yapıydı. Yapının uzunluğu yaklaşık 10,5 metre, genişliği 6,5 metreydi. Batı ve güneyden girişleri bulunuyordu. Batı ve güney cephelerinde yer alan yüksek pencereleri yarım daire şeklindeydi. Batıdaki pencere iki kabartma haçla, doğudaki ise kabartma bir kemerle süslenmişti. Kemerin altında Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle yazılmış Gürcüce yazıt bulunuyordu. Yıpranmış ve okunması zorlaşmış olan yazıtı Ekvtime Takaişvili şu şekilde okumuştur:

წ~ო გ~ი მრდ

მ~ხ ე~ყვ გრ[მ]ს

ჩთ~ა [ხლ]თა [ავგე]

[წ~I ესე] ეკლსია ხ~ს ღ..წ ყლთა

მთდ I

  • Çeviri: Aziz Giorgi, Gvaram'a huzur ver. Bu kutsal kiliseyi kendi eliyle inşa etti...[4]

Kilise Vaftizci Yahya'ya adanmıştır. Kilisenin yakınında, iki tarafında Gürcü alfabesini Hutsuri harfleriyle yazılmış Gürcüce yazıtları bulunan sekiz cepheli bir sütun bulunuyordu.[4][5]

Kaynakça

  1. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 27-28. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  2. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar - Katalog (ტაო-კლარჯეთი - ისტორიისა და კულტურის ძეგლები - კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 193, ISBN 978-9941-478-17-8.
  3. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. Cilt (1958), s. 531". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2023. 
  4. ^ a b c Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 70-73.
  5. ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 28. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  6. ^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 70.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sevimli, Hanak</span>

Sevimli, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Goguba Kilisesi</span>

Goguba Kilisesi, Guguba Kilisesi ve Ugubo Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinde, eski adı Goguba olan Binbaşak köyünde inşa edilmiş Gürcü kilisesidir. Zaman için hasar görmüş, 1960'larda da insan eliyle tamamen yıkılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çala Kilisesi (Arpaçay)</span>

Çala Kilisesi, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Çala olan Doğruyol köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köyün merkezinde yer alan ve Meryem Ana'ya adanmış olan kilise, Tao-Klarceti bölgesinde, taş bezeme açısından başta gelen yapılar arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Zegani Kilisesi</span>

Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisesidir. Kilisenin iki adı da ortadan kalkmış olan Zaki veya Zegani köyünden gelir.

<span class="mw-page-title-main">Çaisi Kilisesi</span> Ardahan Çıldır Kayabeyi Köyü Kilise-Camii

Çaisi Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinin Türkiye kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Çaisi olan Kayabeyi köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Yakın bir tarihe kadar cami olarak kullanılmıştır.

Ampuri Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Ampuri olan Kenardere köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kilisedir.

Meredisi Kilisesi veya Meradisi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölebakan köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.

Kotasi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Kotasi olan Sabaholdu köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüze kilisenin bazı kısımları ulaşmıştır.

Çamardo Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Çamardo olan Akdarı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin kiliseyi tanımladığı 1902 yılında sağlam olan yapı, günümüzde büyük ölçüde yıkıktır.

Tataleti Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Tataleti olan Baltalı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Yapı, büyük ölçüde zarar görmüş halede günümüze ulaşmıştır.

Samtzubi Kilisesi, Sansut Kilisesi ve Sansop Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Sabaholdu köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Sabaholdu köyünün güneydoğusunda eskiden Samtzubi adında bir Gürcü köyü bulunuyordu ve Samtzubi Kilisesi de bu köyün kilisesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Oltisi Kilisesi</span> Erzurum ili Oltu ilçesi Oltu Kalesi içerisinde yer alan Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Oltisi Kilisesi veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kvacvari</span>

Kvacvari, Gürcü Hristiyan geleneğinde, haç formunda anıtsal mezar taşına verilen isimdir. Kvacvari kelimesi, taş anlamındaki "kva" (ქვა) ile haç anlamındaki "cvari" (ჯვარი) kelimelerinden oluşur ve "haçtaş" anlamına gelir.

Kalkosi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski afı Kalkosi olan İkizpınar köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Gürcüce elyazması Kalkosi İncili burada korunmuştur.

Sihçeki Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Sihçeki olan Güzelsu köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir.

Mgeltsihe Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinin Türkiye tarafında kalan kesiminde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Mgeltsihe olan Kurtkale köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Skarebi Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Skarebi olan Kotanlı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisedir.

Oşkisori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşkisori olan Sapaca köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Petrisi Kalesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Akkiraz köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Petresi Kalesi olarak da bilinir. Adını, ortadan kalkmış olan Petrisi (Petresi) köyünden alır.

Begrahatuni Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Begrahatuni olan Eskibeyrehatun köyünde, Orta Çağ'da Gürcülerden kalan bir kilisedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.