Vefd Partisi
Vefd Partisi حزب الوفد | |
|---|---|
 | |
| Genel başkan | Sa'ad Zaglul Paşa (1919–1927) Mustafa Nehhas Paşa (1927–1952) |
| Kurucu | Saad Zaglul |
| Kuruluş tarihi | 1919 |
| Kapanış tarihi | 23 Temmuz 1952 dağılma 16 Ocak 1953 yasaklanma |
| Merkez | Kahire, Mısır Krallığı |
| İdeoloji | Milliyetçilik Ulusal liberalizm Liberal muhafazakârlık Anti emperyalizm |
| Siyasi pozisyon | Merkez sağ |
| Resmî renkler | Yeşil |
| Mısır Meclis Seçimleri 1923-1924 | 188 / 215 |
| Mısır Meclis Seçimleri 1925 | 86 / 215 |
| Mısır Meclis Seçimleri 1926 | 150 / 215 |
| Mısır Meclis Seçimleri 1929 | 198 / 236 |
| Mısır Meclis Seçimleri 1936 | 169 / 232 |
| Mısır Meclisi Seçimleri 1942 | 240 / 264 |
| Mısır Meclisi Seçimleri 1945 * | 29 / 264 |
| Mısır Meclisi Seçimleri 1950 | 225 / 319 |
| Mısır | |
Vefd Partisi (Arapça: حزب الوفد Hizb'ul-Vefd), Mısır'da 1919 yılında kurulmuş, 1923-1952 arasında Mısır siyasetinde belirleyici olmuş siyasî parti. 1952 yılında gerçekleşen Hür Subaylar Darbesi sonrası dağılmış ve 16 Ocak 1953 tarihinde yasaklanan siyasî partiler arasında yer almıştır. Koyu yeşil zemin üzerine beyaz hilâl ve beyaz haç olan bir sembolü parti bayrağı şeklinde de kullanmışlardır. Vefd kelime anlamı olarak "heyet" demektir.
Kuruluşu
1880'lerin sonundaki Arabi Paşa Ayaklanması Mısır'daki İngiliz varlığına karşı çıkışın ilk ciddi işaretlerinden biri olarak kabul edilir. I. Dünya Savaşı'nın ardından Mısır'daki İngiliz işgaline karşı bağımsızlık talebiyle milliyetçi ve bağımsızlık taraftarı itirazlar giderek artmaktaydı. Saad Zaglul ve arkadaşları da bir heyet oluşturarak Mısır yüksek komiseri Reginald Wingate ile görüşmüş ve Mısır'daki İngiliz işgalinin sona ermesi ve Paris Barış Konferansı'na Mısır heyeti olarak katılma taleplerini iletmiştir. Adını bu heyet talebinden alan Vafd yani Heyet Partisi, 1920'li yıllardan 1952'de dağılmasına kadar Mısır siyasetinin meclis ayağının en önemli aktörü olmuş ve liderleri de başbakan olarak görev yapmıştır. Bu istekleri ileten heyette ayrıca Ali Şaravi Paşa, Abdulaziz Fehmi Bey, Muhammed Ali Bey, Abdullatif al-Makabati Bey, Muhammed Mahmud Paşa, Sinut Hanna Bey, Hamd Paşa al-Basil, Gurg Hayyat Bay, Mahmud Abu al-Nasr Bey, Mustafa Nahhas Bey ve Dr. Hafiz 'Afifi Bey bulunmaktaydı.[1]
Bu arada halk nezdinde de bağımsızlık talebi destek bulmuş, mevcut İngiliz işgaline karşı büyüyen öfke Vefd Partisine yönelik desteğe dönüşmüştü. Halktan destek bulan eylemlerde göstericiler"Çok yaşa Sa'ad! Yaşasın bağımsızlık!" sloganlarıyla partiye ve taleplerine destek vermişlerdir. Ayrıca sivil itaatsizlik esasına dayalı direniş de giderek yayılmıştır. Bu desteği kesmek isteyen İngilizler Zaglul ve diğer iki yöneticiyi 8 Mart 1919 tarihinde Malta'ya sürdü. Temmuz ortasına kadar can kayıplarının arttığı ve giderek şiddetlenen eylemler 1919 Mısır Devrimi olarak adlandırılır.[2] Partinin kurucuları ve yöneticileri, özellikle Saad Zaglul Paşa, Mustafa Nahhas Paşa ve diğer önde gelen liderler sürgünle Mısır'dan uzaklaştırılmıştır. Maltaya sürgün edilen partinin ileri gelenleri 1921-1923 yıllarında da Hint Okyanusu'ndaki Seyşeller'e sürgün edilmiştir.[3]
İktidara Gelişi
Lord Milner Misyonu'nun hazırladığı rapor doğrultusunda Birleşik Krallık hükûmeti 1922 yılında Mısır'ın bağımsızlığını tek taraflı olarak ilan etmiştir. 22 Şubat 1922 tarihindeki bu ilan sonrasında Mısır Krallığı bağımsız bir devlet olarak kurulmuştur. Vafd Partisi de 1923 anayasası ile kabul edilen parlamenter sistem içerisinde en geniş destek bulan siyasi parti olarak ilk seçimlerden zaferle çıkmıştır. 1927 yılında ölene kadar partinin genel başkanı ve Mısır Krallığı'nın başbakanı olarak hizmet eden Saad Zaglul halen milliyetçilik, bağımsızlık ve özgürlük kahramanı olarak anılagelmektedir. Saad Zaglul sonrasında partinin başına Mustafa Nahhas Paşa geçmiş ve parti kapatılana kadar başında kalmıştır.
Vafd Partisi neredeyse 30 yıl boyunca Mısır siyasetinin meclis ve iktidar ayağının temel belirleyicisi olmuştur. İngiltere nüfuzu ve İngiliz, Mısır Kralı ve Vafd Partisi arasındaki üçlü güç mücadelesi de Mısır siyasetinin bu dönemdeki bir özetidir. 27 Eylül 1923 tarihinde 38.00 temsilcinin seçildiği genel seçimin ilk turu 27 Eylül 1923 tarihinde yapılmıştır. 12 Ocak 1924 tarihindeki ikinci turda temsilcilerin verdiği oylar sonucunda 215 mebusluktan 188 tanesini Vafd Partisi ezici üstünlükle kazanmıştır. 27 Ocak 1924 itibarıyla Saad Zaglul hükûmeti kurarak göreve başlamış ve Mısır Krallığı'nın ilk başbakanı olmuştur.[4]
İktidar Dönemi
İktidardan Düşüşü
Geçen yıllar içinde Müslüman Kardeşler veya bazı sol partilerin kurulması ile Vafd Partisine yönelen eleştiriler bu muhalif hareketlere kaymıştır. Mısır siyasetine hakim olan Kral-İngiltere ve Vafd arasındaki üçlü güç mücadelesi, ekonomik istikrarsızlık, artan işsizlik ve yoksulluk, 1922 bağımsızlık ilanı ve 1936 İngiltere-Mısır Anlaşması'na rağmen tam manasıyla elde edilemeyen bağımsızlık, özellikle Süveyş'te devam eden İngiliz askeri varlığı ve Vafd Partisine yönelik suçlamalar ve iddialar giderek partinin güç kaybetmesine neden oldu. 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda İsrail'e karşı alınan ve Arap dünyasında büyük tramva yaratan yenilginin sorumluluklarından biri olarak görülmesi Vafd Partisi için sonun başlangıcı, hükûmeti bir darbe ile indirecek Hür Subaylar Hareketi için ise önemli bir kıvılcım oldu. 1950 yılında son kez genel seçimlere giren Vafd Partisi diğer muhalif grupların temsil edilmemesi ve katılanların da yeterli desteği bulamaması ile zafer elde etti ve mecliste çoğunluğu sağladı.
Yaşanan destek kaybının farkında olan Nahhas Paşa önemli iç ve dış politikaya ait hedeflerle çalışmaya başladı. İçeride dar gelirlilere yönelik sosyal reformlara öncelik verilirken dış politikada İngiltere’nin Süveyş Kanalı’ndaki üslerini boşaltması ve Sudan’ın yönetimini Mısır’a devretmesi hususu öne çıkmaktaydı. İngiltere ile uzun süre devam eden müzakerelerden netice alınamayınca Nahhas Paşa, Ekim 1951’de 1936 antlaşmasını ve Sudan’la ilgili maddeleri tek taraflı olarak feshetti ve 16 Ekim 1951’de I. Faruk Mısır ve Sudan kralı ilân edildi.[5]
İngiltere'nin itirazları, Mısır'da artık patlama noktasına gelmiş İngiliz karşıtlığı ve Mısır tarafının kararlılığı neticesinde yaşanan küçük kargaşalar giderek büyüdü. İngiliz askerlerinin 25 Ocak 1952’de Süveyş Kanalı Şirketi merkezinin bulunduğu İsmailiye’de çok sayıda Mısır polisinin ölümüyle sonuçlanan bir saldırı gerçekleştirmesi ülkede büyük bir infiale ve olayların hükûmetin kontrolünden çıkmasına yol açtı. Ertesi gün büyük bir kalabalığın Kahire’nin zengin ve ecnebi meskûn kesimlerine saldırması ve birçok binada yangın çıkması üzerine Nahhas sıkıyönetim ilân etti ancak olayları önleyemediği gerekçesiyle Kral Faruk tarafından 27 Ocak 1952’de başbakanlıktan azledildi.[5] Tarihte Kahire Yangını olarak iz bırakan bu olaylar Vafd Partisi'nin zayıflığını bir kez daha göstermiştir. Ayrıca 1952 Mısır Devrimi'ne giden yolda genç subaylar için son işaret olmuştur. Çünkü Mısır ordusu haricinde böyle bir infiali ve halk kalkışmasını bastırmaya, halkı teskin edip olayları yatıştırmaya ne hükûmetteki Vafd Partisi'nin ne de Kral'ın gücü yetmemiştir.
Cemal Abdünnasır liderliğinde 23 Temmuz 1952 tarihinde iktidarı ele geçiren genç, idealist ve milliyetçi subaylar eski rejimin kalıntılarını tasfiye etmiştir. Ocak 1953 tarihinde ise kendi siyasi yapıları haricindeki bütün siyasi partileri yasaklamıştır. Böylece 1919'da kurulan parti sona ermiştir. Son başkanı ve son başbakanlardan Nahhas Paşa yeni rejimin gücünü sağlamlaştırma döneminde yargılandı; bir yıla yakın süre boyunca ev hapsinde tutuldu, malları müsadere edildi ve 1960 yılında kadar siyaset yasağı getirildi.
Seçim Sonuçları
| Mısır Meclisi | |||||
| Seçim Yılı | Oy | % | Sandalye | +/– | Lider |
|---|---|---|---|---|---|
| 1923-1924 | Bilinmiyor (#1) | 188 / 215 | |||
| 1925 | Bilinmiyor (#1) | 86 / 215 |  102 | ||
| 1926 | Bilinmiyor (#1) | 150 / 215 |  64 | ||
| 1929 | Bilinmiyor (#1) | 198 / 236 | 48 | ||
| 1936 | Bilinmiyor (#1) | 169 / 232 | 29 | ||
| 1942 | Bilinmiyor (#1) | 240 / 264 | 71 | ||
| 1945 | Bilinmiyor (#3) | 29 / 264 | 211 | ||
| 1950 | Bilinmiyor (#1) | 225 / 319 | 196 | ||
Kapanması sonrası
"Yeni Vafd Partisi" adıyla 1978 yılında Mısır'da kurulan ve mısır milliyetçiliği ile ulusal liberalizmi savunan siyasi parti kendisini Vafd Partisi'nin ardılı olarak ilan etmiştir. Ancak fikirsel olarak böyle bir bağlılık ve devamlılık iddia edilebilse dahi hukuken böyle bir bağlantı söz konusu değildir.
Ayrıca bakınız
- Sa'ad Zaglul Paşa
- Mustafa Nahhas Paşa
- Mısır Cumhuriyeti
- 1919 Mısır Devrimi
Dış bağlantılar
Notlar
- ^ Zaheer Masood Quraishi, Liberal Nationalism in Egypt: Rise and Fall of the Wafd Party, 1967, s. 213.
- ^ James Jankowski, Egypt: A Short History, Oxford, 2000, s. 112.
- ^ İslam Ansiklopedisi, Cilt.32, s.543.
- ^ Sicker, Martin (2001). The Middle East in the Twentieth Century. Greenwood Publishing Group. s. 107. ISBN 978-0-275-96893-9. 6 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2010.
- ^ a b İslam Ansiklopedisi, Cilt.32, s.544.
