İçeriğe atla

Vaspurakan Krallığı

Vaspurakan Krallığı
Վասպուրական
908-1021
Krallığın sınırları
Krallığın sınırları
BaşkentVan
Yaygın dil(ler)Ermenice
Resmî din
Ermeni Apostolik Kilisesi
Tarihçe 
• I. Gagik, Abbasiler tarafından Ermenistan Kralı olarak tanındı
908
• Senekerim Hovhannes Vaspurakan'ı Bizans İmparatorluğu'na verdi
1021
Öncüller
Ardıllar
Ermeni Bagratuni Krallığı
Bizans İmparatorluğu
Günümüzdeki durumuTürkiye
İran
Irak
Azerbaycan

Vaspurakan Krallığı (Batı Ermenice'de Vasbouragan olarak da çevrilmiştir; Ermenice: Վասպուրական, (Vaspowrakan) "soylu topraklar" veya "prensler ülkesi"[1] anlamına gelen bir Orta Çağ Ermeni krallığıydı), Büyük Ermenistan Krallığı'nın ilk ve en büyük eyaletiydi ve daha sonra Orta Çağ'da Van Gölü merkezli bağımsız bir krallık oldu. Günümüzde doğu Türkiye ve kuzeybatı İran'da yer alan tarihsel bölge, Ermeni medeniyetinin beşiği olarak kabul edilir.[1]

Tarihi

Krallık tarihinin büyük kısmında, bölgede bir prenslik kurmayı başaran Artsruni Hanedanı tarafından yönetildi. Vaspurakan'ın 908 yılında ulaştığı en geniş sınırları Van Gölü ile Urmiye Gölü (Kaputan olarak da bilinir) arasındaki toprakları kapsıyordu. Bu dönemde Ani Ermeni Bagratuni Krallığı'nın egemenliği altındaydı.

Vaspurakan, 908'de Vaspurakanlı I. Gagik'in Abbasiler tarafından Ermenistan Kralı olarak tanınması ve ilk başta onların yanında yer almasıyla krallık statüsüne yükseltildi, ancak kısa süre sonra I. Gagik pişman oldu ve II. Aşot ile birlikte Arapları yendi. Yakında Bagratuni kralı II. Aşot tarafından Vaspurakan Kralı olarak tanındı. 1021'de son Vaspurakan kralı Senekerim Artsruni, Vaspurakan'ı Bizans İmparatorluğu'na vererek Sebasteia ve çevresinin yönetimini aldı. Vaspurakan, Vasprakania veya Media'nın bir Bizans eyaleti (theması) oldu.[2] Yaklaşık 1050'de Vasprakania, Taron'un dahil olduğu thema ile birleştirildi, daha sonra 1054-1056 yılları arasında Selçuklu Türkleri tarafından fethedildi. 13. yüzyılda Vaspurakan'ın bir kısmı Ermeni kökenli Gürcistan Krallığı hanedanı Zakaryan-Mhargrdzeli tarafından ele geçirildi. Ancak kısa süre sonra Moğollar, ardından Osmanlı Türkleri tarafından fethedildi.

Bizans ilhakından sonra hanedan, 1004 yılında Antzivazik Lordu olan Gurgen Hatçik'in oğlu Derenik ile devam etti. Derenik'in Gugik ve Aşot adında iki erkek kardeşi vardı. Kral Hovhannes Senekerim ayrıca aralarında Davit, Atom, Abuşal ve Konstantine'in de bulunduğu birkaç çocuğu vardı. Senekerim'in kızlarından birinin Lusitania'da yaşayan bir Alan olan Mendo Alao ile evlendiğine dair bir efsane bulunmaktadır. Davit'in Ani Kralı II. Gagik ile evlenen bir kızı vardı.

Ailenin bir başka kolu, 1040 yılında Büyük Hatçik'in üç çocuğu olan Hasan, Djendjluk ve İşhanik'in soyu ile ortaya çıktı. Hasan'ın Ani Kralı Davit ile evlenen bir kızı olan Abelgarib adında bir oğlu vardı.[3]

Vaspurakan krallığının belirli bir başkenti yoktu, kral ikametgâhını bir yerden bir yere – Van, Ostan/Vostan (modern Gevaş) ve başka yerlere naklettikçe başkent değişmekteydi.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b Hovannisian, Richard G. (1999). Armenian Van/Vaspurakan. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: a historical atlas. The University of Chicago Press. s. 126. ISBN 0-226-33228-4. 
  3. ^ http://medbib.com/Vaspurakan []
  4. ^ Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: a historical atlas. The University of Chicago Press. s. 116. ISBN 0-226-33228-4. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Akdamar Adası</span> Van Gölünde ada

Akdamar Adası, Türkiye'nin Van ve Bitlis illeri arasında bulunan Van Gölü'nün içinde yer alan ikinci büyük adadır.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Krallığı</span>

Ermenistan Krallığı, aynı zamanda Büyük Ermenistan Krallığı, veya basitçe Büyük Ermenistan, bazen Ermeni İmparatorluğu olarak da anılır, Antik Çağ'da bir monarşiydi. Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk devlettir. MÖ 321'den MS 428'e kadar varlığını sürdürmüştür. Tarihi, üç kraliyet hanedanı tarafından birbirini takip eden saltanatlara bölünmüştür: Orontid, Artaxiad ve Arsacid (52-428).

<span class="mw-page-title-main">Bagratuni Hanedanı</span> 9. yy.dan 11. yy.a kadar hüküm sürmüş eski bir Ermeni hanedanlığı.

Bagratuni Hanedanı, 885-1045 yılları arasında Ermeni Bagratuni Krallığı'nı yönetmiş olan Ermeni hanedanlığı.

<span class="mw-page-title-main">Vaspuragan</span> Ermeni Krallığının sekizinci vilayeti

Vaspuragan, Ermenice: Վասպուրական, (Vaspourakan) "soylu ülke" ya da "prensler ülkesi" anlamına gelir) M.Ö. 189 ilâ M.S. 428 arasında Ermeni Krallığı'nın sekizinci velayetiydi. Bundan sonra Orta Çağ'da Van Gölü çevresi merkezli bağımsız bir krallık olmuştur. Günümüzde Türkiye'nin kuzeydoğusu ile İran'ın kuzey batısında yer alır ve Ermeni uygarlığının beşiği olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">III. Davit</span>

III. Davit Kurapalati veya Davit Didi (Büyük), aynı zamanda II. Davit olarak da bilinir, Gürcü Bagrationi hanedanından 966'dan 1000/ 1001'de öldürülmesine kadar Orta Çağ Gürcü-Ermeni sınır bölgelerindeki Tao Prensi idi. Kuropalates, kendisine 978'de ve yine 990'da verilen bir Bizans saray unvanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Bagratuni Krallığı</span> 880lerin başında kurulan bağımsız krallık

Ermeni Bagratuni Krallığı veya Bagratuni Ermenistanı, I. Aşot tarafından, Büyük Ermenistan'ın Arap Emeviler ve Abbasi egemenliği altında yaklaşık iki yüzyıl süren yabancı egemenliğinin ardından 880'lerin başında kurulan bağımsız bir devlettir. Bölgedeki iki çağdaş güç olan Abbasiler ve Bizanslılar, bölgedeki insanlara boyun eğdirmek ve Ermeni nakharar soylu ailelerinin birçoğunu dağıtmak için uğraşırken Aşot, Arapları Ermenistan'dan uzaklaştıracak bir hareketin öncüsü olarak kendini öne sürmeyi başardı.

<span class="mw-page-title-main">Arminiya</span>

Arminiya Ostikanatı veya Arminiya Emirliği olarak da bilinen Arminiya Müslüman Araplar tarafından Büyük Ermenistan, İberya Krallığı ve Albanya topraklarına verilen ve 7. yüzyılda bu bölgelerin fethedilmesinin ardından kullanılan siyasi ve coğrafi bir terimdir. İslam fetihlerinin ardından başta haraç karşılığında Arminiya eyaletini temsil etmesine ve Ermenilerin savaş zamanlarında sadakatine izin vermesine rağmen, Halife Abdülmelik ibn Mervan başkenti ile bir ostikan başkanlığında bölgeyi doğrudan Arap yönetimine bağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Artsah Krallığı</span>

Artsah Krallığı, Syunik, Artsah, Gardman ve Geğarkunik topraklarında Orta Çağ'da kurulmuş bir vassal Ermeni krallığıdır. Çağdaş kaynaklar buna Haçın Melikliği adını vermiştir. Kraliyet'in Haçın hanedanı, eski Syunid hanedanının bir koluydu ve ana kalesinden sonra Haçın olarak adlandırıldı. Krallık Hovhannes-Senekerim 1000 yılında kraliyet unvanını kazandığında ortaya çıktı.

<span class="mw-page-title-main">Tao-Klarceti Krallığı</span>

İberlerin Krallığı ya da Tao-Klarceti Krallığı İberya Prensliği'nin ardılı olarak güneyde Gürcü Kapı’dan kuzeyde Küçük Kafkas Dağları’na kadar uzanan modern Türkiye’nin kuzey doğusu ve modern Gürcistan’ın güney batı bölgelerini kapsayan tarihi Tao-Klarceti ya da Zemo Kartli bölgesinde 888 yılında Bagrationi hanedanlığı hükümdarlığında ortaya çıkmış Orta Çağ avrasya monarşisidir.

<span class="mw-page-title-main">Paytakaran</span>

Paytakaran Ermenistan Krallığı'nın en doğudaki vilayeti. Vilayet, Hazar Denizi'ne yakın Kura ve Aras nehirlerinin alt kesimlerinde yer almaktaydı. Bölge günümüzde güneydoğu Azerbaycan ve kuzeybatı İran topraklarında yer almaktadır.

Ermenistan'da İslam, yedinci yüzyılda Ermeni Yaylası'na girmeye başladı. Arap ve daha sonra Kürt aşiretler, ilk Arap istilalarının ardından Ermenistan'a yerleşmeye başladı ve Ermenistan'ın siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir rol oynadı. On birinci ve on ikinci yüzyıldaki Selçuklu istilaları ile Türk unsuru Arap ve Kürt unsurlarının yerini almıştır. İranlı Safevi Hanedanı, Afşar Hanedanı, Zend Hanedanı ve Kaçar Hanedanlığı'nın kurulmasıyla Ermenistan, nispeten bağımsız bir Hristiyan kimliğini korurken Şii dünyasının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tigranakert (Artsah)</span> Azerbaycanda bir arkeolojik sit

Tigranakert, aynı zamanda Artsah Tigranakerti, Azerbaycan'ın Ağdam Rayonu'nda bulunan, Helenistik Dönem'den kalma yıkık bir Ermeni şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Celalyan Hanedanı</span>

Hasan Celalyan Hanedanı, 1214'ten itibaren günümüzdeki aşağı Karabağ, Dağlık Karabağ ve Sünik'in küçük bir kısmını kapsayan Haçın bölgesini yöneten bir Ermeni hanedanıydı Adı Haçın'dan bir Ermeni feodal prens olan Hasan Celalüddevle'den 'dan gelmektedir. Hasan Celalyan ailesi, Selçuklu Türkleri, Persler ve Moğolların yanı sıra diğer Ermeni prensleri ve Haçın melikleri tarafından bölgedeki yabancı egemenliği boyunca birkaç yüzyıl boyunca özerkliğini koruyabilmişlerdir. Bölgede Ermeni bağımsızlığının son kalesini elinde tuttuklarını kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Tovma Artsruni</span> 9.ve 10. yüzyıl Ermeni tarihçi

Tovma Artsruni, dokuzuncu yüzyıldan onuncu yüzyıla kadar olan bir Ermeni tarihçisi ve Artsrunik Hanesinin Tarihi'nin yazarıdır. Dört ciltlik eser, verilen başlığın aksine, üyesi olduğu Artsruni kraliyet ailesinin tarihi ile Van Gölü yakınındaki kökenlerini anlatmakla kalmıyor, aynı zamanda Ermenistan tarihini de kapsamlı bir şekilde ele almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">I. Gagik</span> Vasburaganın Artsruni hükümdarı

I. Gagik güney Ermenistan'da Vasburagan Krallığı'nın önce Kuzeybatı Vasburagan prensi ve sonra ölümüne kadar kral olarak Artsruni hükümdarı, ayrıca Bagratuni soyundan Ermeni kralı unvanı üzerinde hak iddia etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Taşir-Dzoraget Krallığı</span>

Taşir-Dzoraget Krallığı, alternatif olarak daha sonraki tarihçiler tarafından Lori Krallığı veya Kiurikyan Krallığı olarak bilinir, Bagratuni Hanedanının bir kolu, Ermeni Bagratuni Krallığı'nın bir vasal krallığı olarak 979 yılında Kiurikyan hanedanı tarafından kurulan bir Orta Çağ Ermeni krallığıydı. Krallığın ilk başkenti, şu anda günümüz Azerbaycan'ının bir parçası olan Matsnaberd'di.

<span class="mw-page-title-main">III. Aşot</span>

III. Aşot, 952–977 yılları arasında Ermeni Bagratuni Krallığı'nı yönetmiş olan Ermeni kral. III. Aşot döneminde Ani kenti, krallığın başkenti haline geldi. Ayrıca III. Aşot'un oğlu olan II. Smbat (977–89) ve torunu olan I. Gagik (977–89), tahta geldiklerinde krallık altın çağını yaşadı.

<i>Bazmavep</i>

Bazmavep Ermeni araştırmalarına yer veren bilimsel dergidir. İtalya'da Mıhitarist manastırı tarafından yayımlanır. Robert H. Hewsen'e göre ilk Ermenice bilimsel dergidir. Dergi aynı zamanda hâlâ yayında olan en eski Ermenice dergidir. Kapriyel Ayvazyan ve Gevont Alişan tarafından Mayıs 1843'te kuruldu. Sahak Chemchemean derginin mevcut baş editörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Bagavan</span>

Bagavan veya Bağavan, MÖ 321 ile MS 428 yılları arasında hüküm sürmüş Ermenistan Krallığı'nın orta kesimindeki Pakrevand (Üçkilise) bölgesinde yer alan eski bir yerleşim yeri. Bölge, günümüzde Türkiye'nin Ağrı iline bağlı Taşlıçay ilçesinin Taşteker köyü yakınlarında yer almaktadır. Van Gölü'nün kuzeyinde, Npat Dağı'nın eteklerinde Fırat'ın bir kolu üzerinde yer alan Bagavan, Hristiyanlık öncesi Ermenistan'ın önemli tapınaklarından birine sahipti. Ermenistan'ın Hristiyanlaştırılma sürecinden sonra Bagavan, büyük bir kilise ve manastıra ev sahipliği yaptı. 1877'de Kürtler tarafından yağmalanan yerleşim yeri, 1915'ten sonra Ermeni Kırımı sırasında ise tamamen yıkıldı.

Ablgharib Artsruni, Bizans İmparatorluğu'nda Kilikya valisi olarak hüküm sürmüş bir Ermeni prensi, magistros ve devlet adamıdır.