İçeriğe atla

Varyometre

Uçaklarda yaygın olarak kullanılan ve dikey hızı 100 feet/dakika türünden gösteren bir varyometre.

Varyometre veya dikey hız göstergesi (VSI, VVI); hava taşıtlarının tırmanma ve alçalma oranlarını birim zamandaki yükseklik farkı cinsinden gösteren bir uçuş göstergesi. Uçağın tırmanışta, alçalışta veya düz uçuşta olduğu bilgisini pilota verir. İyi kalibre edilmişse, düz uçuşta 0 (sıfır) değerini gösterir.[1]

Standart bir uçak varyometresinin elemanları. Diyafram atmosferik basınç sabit kaldığında (yerde veya düz uçuşta) hareketsiz kalır ve saatte 0 değeri okunur. Atmosfer basıncı değiştikçe diyafram genişleyip daralarak saatte tırmanış ve alçalış oranını gösterir.[1]

Varyometre uçağın irtifa değişiklikleri sonucu oluşan statik basınç farkı esasına göre çalışır. Pito-statik sistemin bir parçası olan statik delikler genellikle uçak gövdesi üzerinde bulunur ve varyometreye statik basınç bilgisini ulaştırırlar.

Varyo, havacılıkta uçağın dikey hızı anlamına gelmektedir. Terminolojik olarak uçağın irtifa değişim hızıdır. Hız, vektörel bir nicelik olduğu için varyo, uçağın irtifa değiştirdiği yöne göre pozitif (Tırmanış) veya negatif (Alçalış) değerler alabilir. Çoğu ICAO ülkesi metrik sistem kullansa bile varyon büyük bir çoğunlukla fpm (feet per minute) yani dakika başına feet (ft/min) olarak ifade edilir. Nadiren de olsa saniye başına metre (m/s) olarak ifade edildiği görülebilir. Bir uçaktaki varyo değeri, varyometre göstergesiyle gösterilir. Örneğin şekildeki görselde varyometrede ibre, 0 değerini göstermektedir. Varyometrede gösterilen her bir rakamın 100 ft/min ile çarpımının varyo değerini verdiği belirtilmiştir. Hâliyle varyometresi şekildeki gibi olan bir uçağın varyo değeri 0 olduğu için uçak herhangi bir tırmanma veya alçalma hareketi yapmamaktadır. Uçak var olan irtifasını korumaktadır.

Varyo pozitif değerliyken uçak tırmanmakta, negatif değerliyken de uçak alçalmaktadır. Bu yüzden varyo yerine uçak tırmanırken tırmanış hızı (Rate of Climb), alçalırken de alçalış hızı (Rate of Descent) veya batma hızı (Sink Rate) terimleri de kullanılmaktadır.

Varyo ve Tırmanma - Alçalma Açısı

Her ne kadar kulağa aynı gelse de varyoyla tırmanma ve alçalma açısı aynı değildir. Varyo bir hızken, tırmanma-alçalma açısı bir açı değeri vermektedir. Varyo, uçağın yer süratine bağı değildir fakat varyo sabitken uçağın yer süratine bağlı olarak tırmanma-alçalma açısı değişebilir. Bunun sebebi şu şekilde açıklanabilir. Alçalmakta veya tırmanmakta olan bir uçağın, çizdiği yol üzerinden bir nokta alalım. Aldığı bu noktada uçağı sabit bir varyo ve yer sürati ile belirli bir süre uçuralım. Aynı işlemi farklı bir yer sürati ile tekrar denediğimi zaman, ilk duruma nazaran iki nokta arasında dikey fark varyonun eşit olmasından ötürü sabitken yer süratinin farklı olması sebebiyle yatay fark farklı olacaktır. Bu da açının farklı olmasına sebebiyet verecektir. Şekildeki örnekte bu durumun görsel versiyonu verilmiştir.

İşari Hava Sürati ve Varyo İlişkisi

V Süratleri arasında irtifa değişimi ile ilgili pek çok sürat bulunmaktadır. Bunlardan en önemli iki tanes Vx ve Vy süratleridir.

Vx sürati, Türkçeye "En İyi Tırmanış Açısı (Best Angle of Climb)" olarak çevrilebilir. Vx süratinin amacı yere göre en kısa mesafede olabildiğince irtifa kazanmaktır. Bu yüzden pilotlar genelde pist çevresinde yüksek engeller olması durumunda kalkış sonrası Vx süratiyle tırmanır.

Vy süratiyse Türkçeye "En İyi Tırmanış Hızı (Best Rate of Climb)" olarak çevrilebilir. Vy süratinde amacı istenilen irtifaya en kısa zamanda ulaşmaktır.

Vx süratinde amaç yere göre en kısa mesafede olabildiğince irtifa kazanmak olduğu için kinetik enerjiden potansiyel enerjiye geçen enerji miktarı, Vy süratine göre daha fazladır. Bu yüzden Vy süratinde tırmanan uçağın kinetik enerjisi daha çok olacağı için bir uçaktaki Vx sürati, Vy süratinden daha azdır.

Kıscası, belirli bir irtifaya tırmanmak istediğiniz zaman o irtifaya Vx süratiyle tırmanmak sizi istediğiniz irtifaya daha yavaş fakat yere göre daha az mesafe katederek götürecektir. Ancak Vy hızıyla aynı irtifaya daha kısa sürede fakat yere göre daha çok mesafe katederek tırmanabilirsiniz.

Kaynakça

  1. ^ a b Flight instruments 13 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Private Pilot Ground School. Erişim: 27 Şubat 2012.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dağcılık</span>

Dağcılık, yüksek dağlarda zirve yürüyüşü ve kamp kurmanın yanı sıra, aynı zamanda tırmanma sporunu da kapsayan bir doğa sporudur.

<span class="mw-page-title-main">Messerschmitt Bf 109</span>

Messerschmitt Bf (Me) 109, II. Dünya Savaşı Alman avcı uçağı. Willy Messerschmitt tarafından 1930'larda tasarlanmıştır. Messerschmitt 109, ilk uçuşunu prototip Bf 109 V1 olarak Mayıs 1935'te yaptığı zaman döneminin en gelişmiş tek kişilik avcı uçağıydı. 1937 Şubatı’nda üretilmeye başlanan Jumo motorlu "B-1", Luftwaffe’de servise girdi. Jumo 210 motoru, "B", "C" ve "D" modellerinde de kullanıldı. Ocak 1939’dan 1942’nin başlarına dek üretimde kalan Bf 109 E modelinde Daimler-Benz DB 601 motoru kullanılmıştır. "G" modelinin üretimine 1942 Mayıs’ında başlanmıştır. Messerschmitt 109, yaklaşık 12.000 tanesi Bf 109 G olmak üzere toplam 35,000 civarında imal edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Flap</span>

Flaplar; uçakların genellikle kanat firar kenarında bulunan; kanat kamburluğunu artırarak öncelikle taşıma kuvvetini (L) ve kısmen de sürüklemeyi (D) artıran kumanda yüzeyleri. Flaplar uçuşun, özellikle iniş ve kalkış gibi düşük süratlerde daha yüksek taşıma kuvvetine ihtiyaç duyulan safhalarında kullanılırlar. Pek çok uçak tipinde flapların birden fazla ayar düzeyi (açısı) bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş denetimleri</span>

Uçuş denetimleri ya da kumanda yüzeyleri; pilota uçağın uçuş yönü ve yeryüzüne göre durumunu (attitude) kumanda etme yetisi sağlayan uçak parçalarının genel adıdır.

<span class="mw-page-title-main">İrtifâ dümeni</span>

İrtifa dümeni, uçaklarda yunuslama hareketini gerçekleştiren kontrol yüzeyidir. Geleneksel uçaklarda yatay stabilize üzerinde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Tupolev Tu-144</span> dünyanın ilk sesüstü hızında yolcu taşıma uçağı

Tupolev Tu-144, SSCB'de Tupolev tasarım ofisinde, Alexei Tupolev yönetiminde tasarlanmış, dünyanın ilk süpersonik taşıma uçağı (SST).

<span class="mw-page-title-main">İrtifa</span> Belirli bir referans noktasına göre yükseklik

İrtifa, havacılık ve astronomide bir cisim ile referans alınan nokta arasındaki dikey mesafeyi ifade eden bir yükseklik kavramı. Coğrafi şekillerin ortalama deniz seviyesinden yüksekliğini belirten rakım kavramından farklı olarak, hava taşıtlarının ortalama deniz seviyesinden yüksekliği ile astronomide gök cisimlerinin ufuk hattından açısal yüksekliğini ifade etmede kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">EGPWS</span>

Yer yaklaşım ikaz sistemi uçak yere yakın veya bir arazi engeline doğru ani tehlike içine girmiş ise pilotu uyarmak için tasarlanmış ikaz sistemidir. Arazi Bilinirlik ve İkaz Sistemi ve yere çarpma ikaz sistemi benzer işelevlere sahip uyarı ve önleme sistemleridir.

<span class="mw-page-title-main">Trim</span>

Trim veya ayar fletneri; irtifâ dümeni, kanatçık ya da istikamet dümeni gibi daha büyük kontrol yüzeylerine monte edilen ve pilot tarafından kontrol edilen tali (ikincil) kumanda yüzeyleridir. Trim yüzeyleri pilot tarafından bağlı olduğu yüzeyle açı yapacak şekilde ayarlanır ve uçağın istenen konumda fazla güç sarf edilmeden uçmasına yardımcı olur. Türkçe havacılıkta trim, servo ve denge (balance) tab gibi tali kumanda yüzeylerinin hepsine birden fletner denir.

Viril ya da spin, bir uçağın perdövitesle birlikte spiral şekilde alçaldığı bir uçuş durumu. Başta "normal eksen" olmakla birlikte uçağın hareket ettiği her üç eksende birden gerçekleşir. Uçağın pilotaj hatası veya hasar nedeniyle anormal duruma girmesi sonucu gerşekleşebileceği gibi pilot tarafından kontrollü olarak gösteri ya da eğitim gibi amaçlarla da gerçekleştirilebilir. Uçağın hızlı şekilde irtifa kaybettiği tehlikeli bir manevradır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş göstergesi</span>

Uçuş göstergeleri; çoğu uçağın borda paneli üzerinde yer alan; istikamet, yatış, yunuslama, kayış, hız ve yükseklik gibi uçağın yere nazaran durumu ve hareketleri ile ilgili bilgi veren saatler. Uçuş göstergeleri vakumla, pito-statik olarak, cayroskobik olarak veya manyetik esaslara göre çalışırlar. Standart bir uçakta bulunan uçuş göstergeleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">İşarî hava sürati</span>

İşarî hava sürati (IAS), hava taşıtlarındaki ana sürat göstergesinde görülen hız. IAS, İngilizce indicated airspeed kavramının kısaltmasıdır. İşarî hava sürati, pito-statik sistemden gelen dinamik ve statik basınç verileri ile hesaplanır. Uçağın performans ve aerodinamik hesaplamalarında kullanılan ana sürattir. Pek çok hava taşıtında sürat knot cinsinden kullanılır ve sürat saatlerindeki değerler KIAS olarak verilir.

<span class="mw-page-title-main">Hakikî hava sürati</span>

Hakikî hava sürati ya da gerçek hava sürati (TAS), bir hava taşıtının içinde hareket ettiği hava kütlesine nazaran sürati. TAS, İngilizce true airspeed kavramının akronimidir. İçinde bulunduğu hava kütlesi ile birlikte aynı yönde ve hızda hareket eden bir nesnenin hakikî hava sürati sıfırdır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş seviyesi</span> (FL) Flight Level

Uçuş seviyesi (FL), herhangi bir hava taşıtının standart atmosfer basıncı hattına göre irtifası. FL, İngilizce flight level kavramının kısaltmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Pitot tüpü</span>

Pito tüpü veya pitot tüpü, bir akışkanın yarattığı toplam basıncı ve buna bağlı olarak akışkanın hızını ölçen cihaz. Özellikle hava araçlarında yaygın olarak kullanılan pito tüpü, statik sistemle birlikte dinamik basıncın işarî sürate çevrilmesinde kullanılır. Adını mucidi Fransız mühendis Henri Pitot'dan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yer etkisi (havacılık)</span>

Yer etkisi, bir hava taşıtının veya uçabilen canlıların yere ya da başka bir yüzeye yakın uçtuğunda uçuş karakteristiklerinin değişmesi. Bu durum genellikle "daha iyi uçabilirlik" olarak tanımlanır. Yer etkisi, en kuvvetli olarak yerden "bir kanat açıklığı" yükseklikteki aralıkta hissedilir ve yere yaklaştıkça etki artar. Yer etkisi taşımayı artırırken sürüklemeyi azaltır.

<span class="mw-page-title-main">Tırmanış (uçuş)</span>

Tırmanış veya tırmanma, uçuşun evrelerinden biri. Bir hava aracının kendi takati ve/ya etki eden çeşitli kuvvetler vasıtasıyla bulunduğu irtifâdan daha yüksek bir irtifâya erişmesidir. Havacılıkta daha çok kalkış sonrasında bir hava aracının seyahat irtifâsına veya seviyesine erişmesi evresini tanımlamakta kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Yer sürati</span>

Yer sürati (GS), uçuştaki herhangi bir hava aracının yeryüzü üzerindeki izdüşümünün hızı. GS kısaltması İngilizce ground speed kavramının akronimidir. Havacılıkta yer süratinin hava sürati ile ilişkisinin anlaşılabilmesi için öncelikle şu süratlerin bilinmesi gerekir:

Fizikte, dairesel hareket bir nesnenin dairesel bir yörünge boyunca bir rotasyon ya da çemberin çevresinde yaptığı harekettir. Rotasyonun sürekli açısal değeriyle birlikte düzgün ya da değişen rotasyon değeriyle düzensiz olabilir. 3 boyutlu bir cismin sabit ekseni etrafındaki rotasyon parçalarının dairesel hareketini içerir. Hareketin denkliği bir cisim kütlesinin merkezini tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Air Inter'in 148 sefer sayılı uçuşu</span>

Air Inter'in 148 sefer sayılı uçuşu, Air France'ın bir alt kolu olarak ülke içinde uçuşlar yapan Air Inter firmasının 20 Ocak 1992 tarihinde Lyon-Saint-Exupéry Havalimanı'ndan Strazburg Havalimanı'na gerçekleştirdiği iç hat uçuşunda, Airbus A320 tipi uçağın iniş esnasında düşmesi sonucunda 5'i mürettebat olmak üzere 87 kişinin ölümü ve 9 kişinin de yaralanmasıyla sonuçlanan hava yolu kazası.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.