Varistör

Varistör, elektronik devre elemanı olan varistör doğrusal olmayan bir direnç özelliği gösterir.

Genellikle çinko oksitten yapılır. Varistör gerilimi olarak bilinen gerilimin altında neredeyse hiç akım çekmez. Gerilim değeri çalışma voltajını geçtiğinde direnci hızlı bir şekilde düşerek akım çekmeye başlar. Genellikle elektronik sistemlerin girişine paralel takılarak aşırı gerilimlerde devreye girmesi ve gerilimin daha da yükselmemesi amaçlanır.

Bir varistör türü olan parafudr ise yüksek gerilim hatları ile toprak arasına bağlanarak yıldırım düşme durumunda yıldırımın yüksek akımını üzerine alır ve trafo gibi hassas elemanları korur.

Tepki süresi nanosaniyeler mertebesindedir. Telekom devrelerinde sıklıkla kullanılır.

Uçlarına uygulanan voltaj değerine bağlı olarak, direnci değişen elemandır. İngilizce; “Voltage Dependent Resistor” sözcüklerinin baş harflerinden oluşan VDR olarak tanımlandığı gibi, aynı anlamda “Voltaja Duyarlı Direnç” olarak da anılmaktadır. Yapısı, esasta, silikon karpit veya titanyum oksit gibi maddelerin, çoğunlukta disk biçiminde preslenlemesi suretiyle elde edilir. Bağlantı terminalleri, diske bağlanarak, dışı plastik malzeme ile kaplanır. Diski oluşturan maddenin kristalleri arasındaki kontak direncinin, voltajdan etkilenmesi, varistöre, voltaja duyarlı olma özelliği kazandırır.

Aşağıda üç tip varistör görülmektedir.

Tip 1: Katalog numarası üzerinde yazılıdır. Varistör kataloglarından ilgili numara seçilerek, elektriksel ve fiziksel değerler elde edilir.

Tip 2: Üzerinde renkli bantlar vardır. Direnç renk kod’unda olduğu gibi her renk bir rakamı gösterir.

Örneğin: Turuncu = 3, Kahve = 1, Siyah = 0'dır.

Bant renkleri yukarıdan aşağıya; turuncu, kahve ve siyah ise, bu varistör ilgili kataloglardan 310 tipi olarak bulunarak, elektriksel ve fiziksel özellikleri elde edilir.

Yukarıdaki iki tip varistör, devreye, iki yönde de bağlanabilir. Diğer bir ifade ile her iki yönde aynı elektriksel özellikleri gösterir.

Tip 3: Üzerinde iki renkli bant ve bir beyaz nokta vardır. Renkli bantlar, Tip2′de açıklandığı şekilde değerlendirilir.

Bu tip varistörlerde, bir yöndeki elektriksel değerler, diğer yönden farklıdır ve bu nedenle “asimetrik tip” olarak tanımlanırlar. Şekilde de görüldüğü gibi, söz konusu durumu belirlemek üzere. Katot (K) terminalinin bağlı olduğu ayak, “beyaz nokta” ile işaretlenmiştir. Varistör, yapısına bağlı olarak belli voltaj değeri ve bunun üstündeki voltaj değerlerini algılıyarak aktif duruma geçer. Voltaj arttıkça iletkenliği artar (direnci azalır), voltaj azaldıkça iletkenliği azalır (direnci artar). Böylece uçlarına uygulanan voltajdaki aşırılıkların etkileri, alıcılara yansımaz. Besleme voltajı, algılama değerinin altında olduğu sürece, varistör yüksek direnç değerindedir (teorik olarak yalıtkan) ve gelen voltaj aynen alıcılara yansır. Varistör, enerji sistemlerinde, AC voltaj kaynağı ile, voltaja duyarlı alıcı devreler arasına paralel bağlanarak kullanılır. DC güç kaynağını besleyen şebeke voltajında, ani bir yükselme olduğu anda, varistör iletime geçer ve aşırı voltaj süresince oluşacak fazla akımı, kendi üzerinden geçirerek, alıcıların normal akımıyla aksaksız bir biçimde çalışmasına olanak sağlar. Şebeke voltajı normal değerine düştüğünde, varistör kesime gider ve DC güç kaynağı, normal AC voltajla beslenerek işlevini sürdürür.