Varant

Varant; finans sektöründe, varant yatırımcısına bir dayanak varlığı, belirli bir fiyattan ve belirli bir vade içerisinde alma ya da satma hakkı veren finansal enstrümandır.^[1] Temel olarak ALIM varantları (dayanak varlığı alma hakkı) ve SATIM varantları (dayanak varlığı satma hakkı) olarak ikiye ayrılmaktadır.

Varantlar menkul kıymetleştirilmiş opsiyon olarak da nitelendirilebilir. Opsiyonlardan temel farkı, opsiyonlar türev ürünler borsalarında işlem gören kontratlar olurken, varantlar menkul kıymetler borsalarında işlem gören bir ihraççı tarafından ihraç edilmiş olan ürünlerdir.

Varantlar genel olarak gelişmiş ülke piyasalarında işlem görürken, Almanya, Hong Kong gibi bazı finansal piyasalarda yatırımcılar tarafından yoğun ilgi görmektedir. Türkiye’de de 2010 yılından bu yana Borsa İstanbul’da işlem görmektedir.

Finansal piyasalarda “vanilla” olarak tabir edilen basit varantlarda iki çeşit varant vardır:

• ALIM varantı: Yatırımcısına belirli bir vadede dayanak varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı verir.
• SATIM varantı: Yatırımcısına belirli bir vadede dayanak varlığı, belirli bir fiyattan satma hakkı verir.

Yatırımcıların piyasa beklentilerine göre ALIM ya da SATIM varantına yatırım yaparlar. Genellikle piyasanın değer kazanacağı beklentisi içerisinde olan yatırımcılar ALIM varantına yatırım yaparken, değer kaybedeceğini bekleyen yatırımcılar SATIM varantlarına yatırım yapar.

• Dayanak varlık: Varantın bağlı olduğu varlığı ifade eder. Çoğunlukla hisse senetleri ya da hisse senedi endeksleridir. Döviz, altın gibi yatırım araçları da dayanak varlık olabilir.
• Vade: Varantın sağladığı hakkın son bulma tarihidir. Vade sonu tarihinden sonra varantlarda işlem son bulur.
• Kullanım fiyatı: Varantın dayanak varlığının ALIM ya da SATIM hakkı verdiği fiyat seviyesidir.
• Çarpan (Dönüşüm Oranı): Bir varantın kaç adet dayanak varlık üzerine alma ya da satma hakkı verdiğini gösterir.
• Delta: Dayanak fiyatı 1 TL değiştiğinde, varant fiyatının kaç TL tepki vereceğini gösteren değerdir.
• Etkin Kaldıraç: Dayanak varlıktaki %1’lik değişime varantın yüzde kaç cevap vereceğini gösterir.

Finansal piyasalarda basit varantlar genellikle Black and Scholes opsiyon fiyatlama modeli ile fiyatlanmaktadır. Genelleme yapmak gerekirse bu modele göre varantların fiyatına dayanak varlık spot fiyatı, beklenen oynaklık (içsel oynaklık), kullanım fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, kullanım fiyatı, faiz oranı ve temettü beklentisi olarak beş temel faktör etki etmektedir.

• Dayanak varlığın fiyatı: varantların fiyatını belirleyen etkenler arasında ilk sırada yer almaktadır. Dayanak varlıktaki yükseliş ALIM varantının değerini arttırırken, SATIM varantlarının değerini kaybettirir. Dayanak varlıktaki düşüş tam tersi bir etki yaratır.
• İçsel oynaklık: Oynaklık (volatilite), belirli bir zaman aralığında dayanak varlık fiyatının ne kadar dalgalandığını gösterir. Dayanak varlığın fiyatındaki dalgalanmalar ne kadar büyükse, ALIM ve SATIM varantlarının karda bitirme olasılığı o kadar artar. Kısaca dayanak varlıktaki oynaklık ne kadar yüksekse varantın fiyatı da o kadar yüksek olur.
• Faiz: varantlarda ihraççı, varant ihraç edildiğinde varantla ilgili yükümlülüklerini yönetebilmek için, risk yönetimi yapar. Bu pozisyonu finanse ederken oluşan faiz giderleri varant fiyatına etki eder. ALIM varantları bu nedenle, faiz düşerse ucuzlar ve faiz yükselirse pahalanır. SATIM varantlarında ise tam tersi bir durum söz konusudur.
• Vadeye kalan gün: Vadeye kalan günün azalması ALIM ve SATIM varantlarına negatif etki eder. Vadeye kalan gün sayısı ne kadar fazlaysa varantın karda bitirme olasılığı o kadar yüksektir. Bu nedenle de vadeye kalan gün sayısı ne kadar fazlaysa varantların değeri o kadar yüksek olur.
• Temettü: Beklenen temettü miktarı yükselirse ALIM varantları negatif SATIM varantları pozitif etkilenirken, beklenen temettü miktarının düşmesiyle ALIM varantları pozitif SATIM varantları negatif etkilenir.

Görüldüğü üzere karmaşık olan varant fiyatlamasında birden fazla faktör etkili olmaktadır. Fakat belirtmek gerekir ki varantların fiyatına en çok etki eden faktörler dayanak varlığın hareketi ve oynaklığıdır.

Varantlar başlıca aşağıdaki nedenlerden dolayı yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir:

• Risk yönetimi: SATIM varantları yatırımcılar tarafından portföylerini piyasadaki değer kayıplarından korunmak amacıyla kullanabilir.
• Kaldıraç: Küçük bir primle dayanak varlığa yatırım imkânı vermesinden dolayı yatırımcısına kaldıraç sağlar.

Varantların vadeleri vardır. Piyasa beklentisi gerçekleşmediği takdirde vade sonunda tüm yatırım kaybedilebilir. Bu yüzden yatırımcıların sermayelerinin sınırlı bir kısmıyla kısa vadeli yatırım aracı olarak kullanılması daha iyi sonuç vermektedir.

“Plain vanilla’’ olarak tabir edilen basit varantlara ek olarak yayılma varantı, Turbo varant, egzotik varant gibi çeşitli varantlar piyasalarda işlem görmektedir.