İçeriğe atla

Varşova Gettosu Ayaklanması

Varşova Gettosu Ayaklanması
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi

"Mit Gewalt aus Bunkern hervorgeholt" (Şiddet yoluyla sığınaktan çıkarıldı: orijinal fotoğrafında yazılan altyazı, Jürgen Stroop'un Heinrich Himmler'e sunduğu rapordan)
Tarih19 Nisan – 16 Mayıs 1943
Bölge
Sonuç Direniş bastırıldı.
Taraflar
Nazi Almanyası Almanya
(Waffen-SS, SD, OrPo, Gestapo, Wehrmacht)
İşbirlikçiler
(Yahudi Getto Polisi, Letonya Yedek Polisi, Litvanya Güvenlik Polisi, Polonya Mavi Polisi, Ukraynalı Hiwi'ler)

Polonyalı Yahudi direnişçi örgütleri

  • ŻOB (Yahudi Muharebe Örgütü)
  • ŻZW (Yahudi Askerî Birliği)

Polonyalı direnişçi örgütleri

  • AK (Yurt Ordusu)
  • GL (Halk Muhafızı)
Komutanlar ve liderler
Ferdinand von Sammern-Frankenegg (çok kısa süre)
Jürgen Stroop
Stroop'un kumandanları (Franz Bürkl de dahil)
Mordechaj Anielewicz †
Dawid Apfelbaum †
Icchak Cukierman
Marek Edelman
Paweł Frenkiel †
Henryk Iwański (AK)
Zivia Lubetkin
Dawid Wdowiński
ve diğerleri (çoğu öldürüldü)
Güçler
Resmî kayıtlarına göre, günlük ortalaması: 2.090 nefer (Waffen-SS'den 821 nefer dahil) Yaklaşık 220[1] - 600[2] ŻOB ve 150 - 400 ŻZW savaşçısı (Nisan 19 1943). Az sayıda Polonyalı savaşçılar çeşitli zamanlarda katılmışlardır.
70.000'den fazla sivil
Kayıplar
Jürgen Stroop'un Friedrich-Wilhelm Krüger'e sunduğu raporuna göre, 17 öldürüldü ve 93 yaralandı (Yahudi işbirlikçileri hariç) Jürgen Stroop'un raporuna göre, 56.065 Yahudi (13.000 Varşova Getto'da vurularak öldürüldü, 7.000 Treblinka İmha Kampı'nda idam edildi ve 42.000 Majdanek Toplama Kampına gönderildi) ve Jürgen Stroop'un gayri resmi sayımına göre yaklaşık 71.000


Varşova Gettosu Ayaklanması, Alman işgali döneminde, 19 Nisan - 16 Mayıs 1943 tarihleri arasında Polonya Genel Hükûmeti (Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete)'nin merkezi Varşova şehrinde bulunan Varşova Gettosu'nda devam eden ayaklanma.

Varşova'dan sürülerek Treblinka İmha Kampına gönderilmek istenen Yahudilerin direnişinden başlayan ve Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB: Yahudi Muharebe Örgütü) ve Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW: Yahudi Askerî Birliği) gibi Yahudi direnişçi örgütleri ve Armia Krajowa (AK/Yurt Ordusu) ve Gwardia Ludowa (GL: Halk Muhafızı, sonraki Armia Ludowa: AL: Halk Ordusu) gibi Polonyalı silahlı örgütlerin giriştiği ayaklanma. 19 Nisan 1943'te başlayan ayaklanma dört hafta sürdükten sonra 16 Mayıs'ta bastırılmıştır.

Hitler'in Avrupa'yı Yahudilerden arındırmaya yönelik "Nihai Çözüm"ün bir parçası olarak, Almanların ele geçirdiği her yerde, Yahudilerin imha edilmeden önce toplumdan tecrit edildiği gettolar kurulmuştu. Varşova Gettosu, eski bir Yahudi mahallesini içine alıyordu.

Bu 340 hektarlık kuşatılmış alana 1942 yazına değin yaklaşık 500 bin Yahudi dolduruldu. 22 Temmuz 1942'den sonra her gün 5 bini aşkın Yahudi Treblinka'daki imha kampına gönderilmeye başladı.

Treblinka'dan kaçmayı başarabilen birkaç Yahudi sayesinde, gettodan nakledilenlerin gerçekte doğrudan gaz odalarına gönderildiği Varşova Gettosu'ndaki yeraltı örgütünce öğrenildi. 18 Ocak 1943'te bir gemiyi dolduracak sayıda Yahudi'yi almak üzere gettoya giren Almanlar gizli Yahudi Muharebe Örgütü'nün beklenmedik silahlı direnişiyle karşılaştı.

Sokak çarpışmaları dört gün sürdü ve yaklaşık 50 Alman ile çok sayıda Yahudi öldü. Bu çarpışmalar sırasında da ZOB bazı Alman silahlarını ele geçirmeyi başardı. Almanlar geri çekildiler ve 19 Nisan'a değin nakil işlemini durdurdular. SS şefi Heinrich Himmler 20 Nisan'da Hitler'in doğum günü onuruna gettoyu zorla temizlemek için özel bir harekât başlattı. Almanlar 8 Mayıs'a değin ZOB'un yeraltı karargahına ulaşmayı başaramadı. Yeraltı sığınaklarında saklanan siviller teslim oldu. Tek yanlı savaş Yahudilerin cephanesinin tükendiği 16 Mayıs'a değin sürdü. Ayaklanmada ölenlerin toplam sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, 28 günlük direniş sırasında Almanların verdiği birkaç yüz ölüye karşılık 56 bin dolayında Yahudi'nin öldürüldüğü ya da imha kamplarına gönderildiği sanılmaktadır.

Not

  1. ^ "Last Warsaw ghetto revolt commander honours fallen comrades". 29 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009. 
  2. ^ World War II: Warsaw Ghetto Uprising 4 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. history.net

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

Galeri

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Piyanist</i> (film, 2002) 2002 yapımı film

Piyanist ya da orijinal ismiyle The Pianist, Roman Polanski'nin 2002 yapımı uzun metrajlı dramatik ve biyografik savaş filmidir. Fransız–İngiliz–Alman–Polonyalı ortak yapımı olan film, gerçek bir hikâyeyi anlatmaktadır. 1930'lar Polonya'sının başarılı piyanist ve bestecilerinden biri olan Yahudi kökenli Władek Szpilman'ın, Varşova Ayaklanması'nın bastırılmasından hemen sonra Wehrmacht subayı Wilm Hosenfeld'ın önemli yardımları sayesinde nasıl hayatta kaldığını anlattığı Śmierć Miasta isimli otobiyografisine dayanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Holokost</span> Adolf Hitler liderliğindeki Nazi Almanyasının azınlıklar, eşcinseller, esirler ve muhaliflere uyguladığı soykırım

Holokost, Yahudi Soykırımı veya HaŞoah, Nazi Almanyası döneminde 1941 ve 1945 yılları arasında, Adolf Hitler ve Heinrich Himmler'in liderliğindeki SS güçleri tarafından işgal edilen sınırlar içerisinde yaklaşık 6 milyon Yahudi'nin sistemli bir şekilde öldürüldükleri soykırımdır.

<span class="mw-page-title-main">Jürgen Stroop</span> Alman SS ve polis generali ve hüküm giymiş savaş suçlusu (1895-1952)

Jürgen Stroop, Nazi Almanyası'nın SS Generali ve 1942-1943 yılları arasında Varşova Gettosu yıkımı polisiydi.

<span class="mw-page-title-main">Treblinka imha kampı</span>

Treblinka imha kampı, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal altındaki Polonya'da inşa edilen ve işletilen en ölümcül ikinci imha kampıydı. Varşova'nın kuzey doğusunda, günümüzde Mazovya voyvodalığı olan Treblinka köyünün 4 km güneyindeki bir ormanda bulunuyordu. Kamp, Nihai Çözüm'ün en ölümcül aşaması olan Reinhardt Operasyonu'nun bir parçası olarak 23 Temmuz 1942 ile 19 Ekim 1943 tarihleri arasında faaliyet göstermiştir. Bu süre zarfında gaz odalarında 700.000 ila 900.000 Yahudi'nin ve 2.000 Roman'ın öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Treblinka'da Auschwitz-Birkenau dışındaki diğer Nazi imha kamplarından daha fazla Yahudi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Armia Krajowa</span> 2.Dünya Savaşı sırasında Alman işgalindeki Polonyadaki direniş hareketi

Armia Krajowa, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın işgali altındaki Polonya’da bir direniş hareketi. 1942 yılı Şubat ayında Związek Walki Zbrojnej adıyla kuruldu. İki yıl içinde çoğu direniş grubunu kapsayacak şekilde genişledi. Polonya Sürgün Hükûmetine bağlıydı ve bu hükûmetin silahlı kuvvetine evrildi. 1944 yılında bünyesinde 200 ila 600 bin kişinin bulunduğu öne sürülür. Yugoslav Partizanları ve Sovyet partizanlarının ardından Avrupa’daki savaş sırasında en büyük üçüncü direniş örgütüydü. Örgütün varlığına, 20 Ocak 1945 tarihinden itibaren işgal altındaki Polonya topraklarının ilerleyen Kızıl Ordu tarafından ele geçirilmesi üzerine son verilir.

<span class="mw-page-title-main">Josef Blösche</span>

Josef Blösche, Almanya'da Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi üyesi ve bir Rottenführer olarak II. Dünya Savaşı sırasında SS ve SD'de görev yapan asker. Blösche birçok Yahudiyi vurup öldümüş ve çok daha fazla Yahudiyi imha kamplarında ölüme yollamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Ayaklanması</span>

Varşova Ayaklanması, Polonya'daki Armia Krajowa birliklerinin Varşova'yı Alman işgalinden kurtarmak için gerçekleştirdiği, II. Dünya Savaşı'nın önemli operasyonlarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Gwardia Ludowa</span>

Gwardia Ludowa, veya GL Polonya İşçi Partisi'nin kurmuş olduğu komünist yeraltı örgütüdür. Londra merkezli oluşturulan Polonya geçici hükûmeti'ne katılmayı reddettiler. 1 Ocak 1944 yılında ise Gwardia Ludowa yerini Armia Ludowa'ya bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Muharebe Örgütü</span> Askeri birim

Yahudi Muharebe Örgütü, 28 Temmuz 1942 yılında oluşturulan yeraltı direniş örgütüdür. Örgütü kuranlarda Varşova Gettosu'nda yaşayanlardı. Kurulma sebebi ise Yahudilerin bu gettodan alınıp ölüm kamplarına gönderilmesidir. En büyük eylemde burada gerçekleşti. Örgütün amacı II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından başlatılan Holokost'u engellemektir. Örgüte sol görüşlü Siyonistler katılım gösterdi. Anti-Faşist Blok, Bund, Hashomer Hatzair, Dror, Cukunft, Akiba ve Poale Zion bu örgüte katılan Siyonist örgütlenmelerdir. Örgüt Polonya Sosyalist Partisi'in kontrolündeydi. Örgütün ilk komutanı Mordechai Anielewicz'dir. Armia Krajowa, Gwardia Ludowa ve daha sonra bunun yerini alacak Armia Ludowa silah konusunda hem eğtim verdi hem de donanımını sağladı. Varşova Gettosu Ayaklanması'nda kızıl bayraklarla çatışmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Gettosu</span>

Varşova Gettosu, 1 Nisan 1940 tarihinde Nazi Almanyası'nın II. Dünya Savaşı sırasında işgal ettiği Polonya'nın başkenti Varşova'da kurmuş olduğu gettodur. Kurucusu Polonya'nın Genel Valisi Hans Frank'tır. Daha sonra Nürnberg duruşmaları sonucunda idam edildi. Aynı zamanda bu getto Nazi Almanyası'nın işgal ettiği diğer bölgelerde kurmuş olduğu 400'den fazla gettonun en büyüğüdür. Burada yaklaşık 400.000'den fazla Yahudi vardı. Bu gettoda kısmi olarak Romanlar da vardı. Nihai çözüm adı altında Yahudiler'i öldürmeye başlanılmasıyla 254.000 Getto sakini Treblinka imha kampına gönderildi. Bunların hepsi öldürüldü. Ancak bu sevkiyatı durdurmak amacıyla direnişler de gösterildi. Varşova Getto Ayaklanması olarak bilinen ayaklanma gerçekleşti. Toplama kamplarında meydana gelen en büyük direniş, bu kampın imha olmasına sebep oldu.

<span class="mw-page-title-main">Częstochowa Gettosu Ayaklanması</span>

Çestohova Gettosu Ayaklanması, II. Dünya Savaşı sırasında işgal edilen Polonya'nın Çestohova kentinde Almanlar tarafından kurulan gettoda meydana gelen ayaklanmadır. Buradaki ilk ayaklanma 4 Ocak 1943 yılında meydana geldi. Ancak ayaklanma başarılı olamamış ve misilleme olarak 50 genç Yahudi öldürülmüştü. Asıl büyük ayaklanma ise Haziran 1943 yılında gerçekleşti.

Bialystok Gettosu Direnişi, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal edilen Polonya'nın Bialystok kentinde kurulan gettodaki ayaklanmadır. Bu ayaklanma Varşova Gettosu Ayaklanması'ndan sonraki en büyük ikinci getto ayaklanmasıdır. Direniş Anti-Faşist Askeri Örgüt tarafından düzenlendi.

Josef Glazman, Vilna Gettosunda Litvanyalı bir Yahudi direniş grubunun lideriydi.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Sinagog (Varşova)</span>

Varşova Büyük Sinagogu 19. yüzyıl Polonya'sında inşa edilen en büyük binalardan biriydi ve açılışıyla dünyanın en büyük sinagogu oldu. Varşova'daki Tłomackie caddesinde yer alıyordu.

<i>Umschlagplatz</i>

Umschlagplatz, 'toplama noktası' veya 'yeniden yükleme noktası' manasına gelen Almanca kelimedir. Holokost sırasında Polonya'daki gettolarda tutulan Yahudilerin, ölüm kamplarına gönderilmek üzere toplandığı bir çeşit tren istasyonu rampasıydı. En büyük Umschlagplatz, Varşova Gettosu'nun hemen yanındaydı. 1942'de, Polonya'daki Holokost'un en ölümcül aşaması olan Reinhard Operasyonu sırasında 254,000–265,000 Yahudi, Treblinka İmha Kampı'na giderken Varşova Umschlagplatz'ndan geçti. Nakliye trenlerinin gelişini bekleyenler genellikle bir gece Umschlagplatz'da tutulurdu.

<span class="mw-page-title-main">Varşova Gettosu çocuğu</span>

Varşova Gettosu Çocuğu 1943 Varşova Gettosu ayaklanması sırasında çekilen bir fotoğraf. Gettoda bir çocuk, Rottenführer askeri olan Josef Blösche tarafından hafif makineli tüfek kendisine doğrultulurken ellerini başının üzerinde tutuyor. Fotoğraftaki Yahudiler sığınakta saklanırken Alman SS Subaylarına yakalanırlar ve zorla oradan çıkartılırlar. Fotoğraf çekildikten sonra fotoğraftaki herkes Umschlagplatz'a götürüldü ve bazıları Majdanek toplama kampına bazıları Treblinka'ya gönderildi.

<span class="mw-page-title-main">Ludwig Fischer</span>

Ludwig Fischer Alman Nazi Partisi'nde avukat, politikacı ve savaş suçlarından idam edilen hüküm giymiş bir savaş suçlusudur.

<span class="mw-page-title-main">Minsk Gettosu</span>

Minsk Gettosu, Nazi Almanyası'nın Sovyetler Birliği'ni istilasından kısa süre sonra kuruldu. Alman işgâli altındaki Sovyet topraklarındaki en büyük gettolardan biriydi. Neredeyse 100 bin Yahudi barındırdı; bunların çoğu Holokost'ta öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Theresienstadt Gettosu</span>

Theresienstadt Gettosu, II. Dünya Savaşı'nda, Nazi Almanyası'nın Çekoslovakya'dan ilhâk edip işgâl ettiği Bohemya ve Moravya Protektorası'nda yer alan Terezín kasabasında Schutzstaffel (SS) tarafından kuruldu. Gettonun iki ana amacı vardı: hem imha kamplarına yönelik bir "ara durak" olarak işlev göstermek hem de bir "emeklilik yerleşimi" olarak yaşlı ve ünlü Yahudilere ev sahipliği yaparak Yahudi toplulukları Nihai Çözüm konusunda yanıltmak. Getto, hem tutsakların ölümünü hızlandıracak şartlarla kasıtlı bir şekilde tasarlandı, hem de Nazi propagandasının bir aleti olarak kullanıldı. Diğer gettolardan farklı olarak, bu gettoda zorla çalıştırmanın büyük bir ekonomik önemi yoktu.

<span class="mw-page-title-main">Nazi gettoları</span>

İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya'nın işgaliyle başlayan Nazi rejimi, Yahudileri ve bazen de Romanları, sömürülerini daha da artırmak için kasaba ve şehirlerin küçük bölümlerine ayırmak ve hapsetmek amacıyla Alman işgali altındaki Doğu Avrupa'da gettolar kurdu. Alman belgelerinde ve getto girişlerindeki tabelalarda, Naziler onlardan genellikle Jüdischer Wohnbezirk veya Wohngebiet der Juden olarak bahsediyordu ve her ikisi de Yahudi Mahallesi olarak tercüme ediliyordu. Holokost tarihçilerinin tanımladığı şekliyle açık gettolar, kapalı gettolar, çalışma, geçiş ve yıkım gettoları dahil olmak üzere birçok farklı tür vardı. Bazı durumlarda, topluca getto ayaklanmaları olarak bilinen, Alman işgaline karşı Yahudi yeraltı direnişinin mekanıydılar.