Van
| Van | |
|---|---|
Şehir | |
     | |
 Van'ın Türkiye'deki konumu | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Van |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Abdullah Zeydan (DEM Parti) |
| Rakım | 1.730 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Posta kodu | 65000 |
| Alan kodu | 432 |
| Plaka kodu | 65 |
Resmî site Van Büyükşehir Belediyesi | |
Van (Ermenice: Վան, Kürtçe: Wan,[2] Osmanlıca: وان, Azerice: Van), Türkiye'nin Van ilinin merkezi olan şehirdir. Anadolu'nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli, akarsuları bol, iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir. Dünya'nın hâlâ yaşanılan en eski kentlerinden biridir.
Etimoloji
Van isminin nereden geldiğine dair belli bir kaynak yoktur ancak kabul edilen iki ayrı görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi şehir kurulduktan sonra Van adında bir valinin gelip şehri bayındır hale getirmesinden dolayı isminin verildiğidir. İkinci görüş ise Urartular'ın şehir için kullandıkları "Viane" ve "Biane" kelimelerinden türemiş olduğudur. Bölgenin hakim dillerinde yapılan bütün karşılaştırmalarda her iki kelime yakın anlamda görünmektedir. Her iki kelime de şehir ve yerleşime ilişkindir. Dolayısıyla Van yerleşim yeri, şehir, memleket yöre benzeri anlamdadır. Bunlardan en yüksek ihtimal ise şehir görünmektedir.
Tarihçe
Van'da insan yerleşiminin tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesi'nin 6 km güneyinde bulunan Tilkitepe ve Van Gölü'nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Tunç, Demir çağlarına ait yerleşimler bulunmuştur. Van'da 20. yüzyıla kadar Ermeni, Türk, Azeri Kürt, Arap, Zaza nüfus yaşamıştır. Gelenekleri Osmanlı ve İran etkisinde gelişmiştir. Van farklı kültürlerin ve toplulukların bir arada yaşayabildiği güzide bir coğrafyadır.
Erken tarih
Hurriler, MÖ 2000'lerden itibaren Van Gölü'nden başlayarak Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü yerlere kadar uzanan bir bölgeye hâkim olmuştur. MÖ 13. yüzyılda Hurri-Mitanni siyasi teşekkülün merkezi otoritesi zayıflamış ve beyliklere bölünmüştür. Asur Kralları bu küçük beyliklerini hakimiyetleri altına almaya çalışmış ve bu sırada Van Gölü çevresinde Batı İran'a kadar olan bölgede Urartular ile Asurlular arasında mücadeleler başlamıştır. Urartu-Asur mücadelesi MÖ.VI. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş, Urartular bu dağlık ve zor arazi şartlarına sahip bölgeyi egemenlik altında tutmuştur
Şehri ilk kuran Asur Kraliçesi Semiramis'tir. Urartular zamanında şehir bir imparatorluk merkezi haline gelmiş ve Urartuların başkenti o zaman Van'a verdikleri isim ile Tuşpa olmuştur. Urartular'dan kalma Van Kalesi, 3000 yıldır hâlâ ayaktadır. Van Kalesi'nde Urartular'dan kalan kaya ve oda mezarları, tapınaklar, yazıtlar ve bazı yapılar bulunur. Urartu kralı I. Sarduri'nin kurduğu ve başkent yaptığı Tuşpa, Urartu krallarının mezralarını, uzun yazıtları içinde barındırır. Horhor Yazıtı, kaledeki en uzun yazıttır ve kral Argişti'ye ait mezar odasının girişinde bulunur. Analı kız kutsal alanında büyük bloklara yazılmış yazılar vardır ve burası bir sunak alanıdır. İç Kale'de Urartulara ait bir tapınağın temelleri bulunur. Kalenin batısında Madır Burcu isimli görkemli yapının ne amaçla yapıldığı tam olarak bilinmemektedir, fakat bir liman olduğu tahmin edilmektedir.Kalenin kuzeyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü'nde kazılar da yapılmıştır.
Van'ın medeni tarihi Urartular ile başlar. Van, bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi ve Ermenistan ile civarındaki toprakları kapsayan Urartu Devleti'nin merkeziydi. İskit istilasının ardından zayıflayan Urartular, İran'dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Daha sonra bölgeye Ahamenişlerler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler,[3] Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Doğu Romalılar (Rumlar) hâkim olmuştur. 644 yılında Müslüman Araplar bu bölgeyi fethetmiş, daha sonra bölge yine Rumlara geçmiştir. Yöre, uzun süre Abbasilere veya Rumlara bağlı yerel Ermeni beyleriyle yönetilmiştir.
Selçuklu ve Osmanlı Dönemi
Selçuklu Türkleri, bölgeyi ilk olarak 1064 yılında ele geçirdiler. 1100 yılında ise Ahlat'la birlikte bu bölgeyi Mervaniler'den aldılar. Bu tarihten sonra 1100 ile 1207 yılları arasında Ahlatşahlar Beyliği'nin kontrolünde kalan Van, 1207'den sonra Eyyubiler'in hâkimiyetine geçti. Kısa bir süre Anadolu Selçuklu Devleti'nin idaresinde kalan şehir, bu dönemden itibaren Hakkâri Emirliği'nin kontrolüne girdi.1387 yılında Hakkâri Emiri İzzeddin Şir döneminde şehir, Timur tarafından kuşatıldı. Timur'un zaferinden sonra Hakkâri Emirliği'nin emirleri, Timurlulara bağlı olarak bölgeyi yönetmeye devam etti. 15. yüzyılda Van, Akkoyunlular, Karakoyunlular ve Hakkâri Emirliği arasında hakimiyet mücadelesine sahne oldu. Karakoyunlu Hükümdarı Cihan Şah dönemi hariç, 1507 yılına kadar Van şehri Hakkâri Emirliği'nin kontrolünde kaldı.[4]
16.yüzyılın ilk yarısında Van bölgesi, Osmanlı İmparatorluğu ve Safevi İmparatorluğu arasında bir çatışma alanı haline geldi. Bölge, uzun süre Hakkâri Emirliği'nin kontrolünde kaldı, ancak Safeviler 1507 yılında Hakkâri Kürtlerinden Van'ı ele geçirdiler. Osmanlılar, 1514'teki Çaldıran Muharebesi'nin ardından 1515'te şehri kısa bir süre ellerinde tuttular. Safeviler, Osmanlılar'ın batıya yönelmesinin ardından 1520'de Van'ı yeniden ele geçirdiler. 1548-1549'daki Osmanlı-Safevî Savaşı'nın ardından Van, 10 gün süren Van Kuşatması'nın ardından yeniden Osmanlı kontrolüne girdi. Osmanlıların şehir üzerindeki kontrolü, savaşın sonunda 1555'te imzalanan Amasya Antlaşması ile teyit edildi. Osmanlı kontrolünde Van önce Erzurum eyaletine bağlı bir sancak, ardından 1570 civarlarında ayrı bir eyalet oldu. 1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı esnasında bölgede çatışmalar gerçekleşti. 1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda Van, Safeviler tarafından bir kez daha kuşatıldı. 15 Ekim 1633 tarihindeki Kuskunkıran Muharebesi'nde Osmanlı ordusu kendinden sayıca üstün Safevî ordusuna karşı kaydadeğer bir zafer kazandı.[5] 15-16 Ekim gecesi Rüstem Han'ın ordusunun geri kalanıyla çekilmesi üzerine 4 Eylül'den beri süren Safevî kuşatması sona erdı. Osmanlıların Van üzerindeki kontrolü nihayet 1639'da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile kesin ve kalıcı hale geldi.
1500'lü yıllardan itibaren Türkler ve Ermeniler'in sükûnet içinde yaşadığı bir yer olmuştur. Ancak 1850'den sonra şehir içinden tehlike çanları çalar. Van'da barış ortamı bozulmaya başlar ve şehir uzun süreli bir kabus içine girer. Gayrimüslim ahali tarafından İlk isyan 2 Haziran 1896'da başlar. Yaz boyu süren isyan yüzünden iki tarafta yüzlerce kayıp verir. Yaz mevsiminin bitmesiyle isyan bastırılır fakat bu kalıcı çözüm sağlayamaz. Van'a vali olarak atanan Ali Paşa kısa sürede şehirde sükuneti sağlar ve isyana katılmayan kesimin beğenisini kazanır. Ancak Paşa'nın görevden alınması işleri tekrar sarpa sarar. Müslüman ve gayrimüslim ahali arası yaşanan çatışmalar I.Dünya Savaşı ile birlikte şehri bir yıkıma götürür. 2 Nisan 1918'de Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Rusların harabeye çevirdiği Van'ı tekrar alır. Bu dönemden sonra Van şehri Erek Dağı'nın eteğinde yeniden kurulur. Eski Van ise 1-2 cami hariç kullanılamaz hale gelmiştir ve günümüze gelinceye kadar ayakta kalan yapılar dayanamayarak yıkılmıştır.
Cumhuriyet dönemi
Cumhuriyet ilanı ile birlikte Van, Türkiye'nin bir ili olmuştur. Yenişehir Toprakkale eteklerinde yeniden kurulmuştur. Bu dönemden itibaren şehir düşük bir hızda gelişmeye devam etmiştir. 1943 yılında havalimanına kavuşmuştur. 1976 yılında ise Muradiye-Çaldıran'da yaşanan bir depremle sarsılmıştır. 1980 yılından sonra bölgede yaşanan güvenlik olaylarından dolayı bölge halkının ilk adreslerinden biri olmuştur. Bu dönemden itibaren şehir nüfusu ani hızla büyümeye başlamıştır. 2008 yılında nüfusu 1 milyonu geçmiştir. Van'ın merkezinde Ekim ve Kasım 2011'de iki yıkıcı deprem meydana gelmiştir. Bu depremler Van için bir dönüm noktası olmuştur ve şehir büyük ölçüde değişime uğramıştır. Deprem öncesi 353.000 olan merkez nüfus deprem sonrası 500.000'i geçmiştir. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Van'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kurulmuş ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başlamıştır.[6]
İklim
 Van iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 12,6 | 14,3 | 22,7 | 27,2 | 28,3 | 33,2 | 37,5 | 36,7 | 35,0 | 28,8 | 20,1 | 15,5 | 37,5 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 1,9 | 2,6 | 6,6 | 12,9 | 18,4 | 23,8 | 28,1 | 28,2 | 24,1 | 17,2 | 10,0 | 4,4 | 14,8 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −3,5 | −2,8 | 1,5 | 7,8 | 13,1 | 18,2 | 22,2 | 21,9 | 17,2 | 10,7 | 4,3 | −0,8 | 9,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −7,7 | −7,2 | −2,8 | 2,8 | 7,0 | 10,8 | 14,6 | 14,6 | 10,8 | 5,7 | 0,2 | −4,7 | 3,6 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −28,7 | −28,2 | −22,7 | −17,5 | −1,5 | −2,6 | 3,6 | 6,6 | −0,1 | −7,5 | −20,5 | −21,3 | −28,7 |
| Ortalama yağış (mm) | 33,0 | 33,5 | 45,7 | 55,1 | 46,9 | 18,2 | 5,4 | 4,0 | 14,3 | 46,3 | 47,8 | 37,2 | 387,4 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[7] | |||||||||||||
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[8] | 22.513 | 6.981 | 15.532 |
| 1935[9] | 32.348 | 9.362 | 22.986 |
| 1940[10][a] | 28.186 | 11.785 | 16.401 |
| 1945[11] | 32.606 | 14.266 | 18.340 |
| 1950[12] | 34.710 | 13.664 | 21.046 |
| 1955[13] | 41.916 | 17.254 | 24.662 |
| 1960[14] | 51.445 | 22.043 | 29.402 |
| 1965[15] | 66.104 | 31.431 | 34.673 |
| 1970[16] | 88.254 | 46.751 | 41.503 |
| 1975[17] | 107.774 | 63.663 | 44.111 |
| 1980[18] | 143.865 | 92.801 | 51.064 |
| 1985[19] | 169.602 | 110.653 | 58.949 |
| 1990[20][b] | 207.870 | 153.111 | 54.759 |
| 2000[21] | 356.494 | 284.464 | 72.030 |
| 2007[22] | 413.907 | 331.986 | 81.921 |
| 2008[23] | 428.511 | 342.139 | 86.372 |
| 2009[24] | 451.133 | 360.810 | 90.323 |
| 2010[25] | 459.457 | 367.419 | 92.038 |
| 2011[26] | 445.915 | 353.419 | 92.496 |
| 2012[27] | 472.069 | 370.190 | 101.879 |
2012 yılında Van büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçe İpekyolu ve Tuşba ilçelerine ayrılmıştır.
Kültür
Van kültürü; Van kedisi, Van otlu peyniri ve Van kahvaltısına dayanır. Van otlu peyniri yörede önemli bir şekilde yayılmıştır. Dağlardan toplanan otlardan yapılır. Şehrin sahip olduğu kültürel yapılar, turizme katkı sağlamaktadır.[28][29] Şehre özellikle İran'dan turist gelmektedir.[30]
Eski Van Şehri
Eski Van şehri birçok yapıya ev sahipliği yapmaktadır. Bu şehrin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Surlara ait bazı kalıntılar vardır ve sağlam olan tek kapı güneye bakan Orta Kapı'dır. Mimar Sinan'ın eseri olan Hüsrevpaşa Külliyesi han, hamam, türbe, imaret, çeşme ve medreseden oluşmaktadır. Bölgede sağlam kalan tek hamam bu külliyenin bir elemanı olan Çifte Hamam'dır. Eski Van'da günümüzde kullanılan tek eser Kaya Çelebi Cami'dir. Eskiden çok görkemli bir mekân olan Van Ulu Camisi ne yazık ki günümüzde yıkılmıştır ve sadece minaresi sağlam kalabilmiştir. Kızıl Cami'ninde aynı şekilde minaresi günümüze ulaşmış ve diğer bölümleri yıkılmıştır. Kentte ayrıca günümüze ulaşan S. Dsirvanor, S. Stephan, S. Vardan, s. Neshan, şehrin en eski kilisesi olan ve Çifte Kilise olarak da anılan S. Paulos ve S. Petros Kiliseleri bulunur. Ayrıca eskiden İsa'nın çarmıhına ait bir parçanın saklandığı Meryem ana (S. haç, Tiramary) kilisesi ve Madır burcunun üstüne yapılmış Vaftizci Yahya (S. Hovhannes) kiliseleri yıkılmıştır. Hüsrev Paşa hanının temelleri Kaya Çelebi ve Hüsrev Paşa Camileri arasında görülebilmektedir. Şehrin batısında bulunana Horhor bahçeleri şehrin surlar içerisindeki bahçeleri durumundaydı ve İskele Kapı'nın hemen önündeydi. Ayrıca bahçelerin yakınında hâlen kalıntıları olan Horhor Cami ve Medresesi bulunuyor
Tarihî yapılar
- Van Kalesi: Van şehir merkezinin batı kesiminde, Eski Van şehrinin tam yanı başında, yüksek ve geniş bir kaya parçasının üstüne inşa edilmiştir. Urartu kralı I. Sarduri tarafından inşa edilmiştir. Urartular'ın siyasi merkezidir. Yıllar boyu şehrin en önemli simgelerinden biri olmuştur. Kuzey kesiminde bir türbe, batı kesiminde Horhor Bahçeleri, güney kesiminde ise eski Van şehrinin enkazı bulunur.
- Hoşap Kalesi: Van-Hâkkari kara yolu üzerinde bulunan, Urartular tarafından inşa edilen bir diğer kaledir. Bulunduğu konum itibarıyla, ticaret yollarının üzerinde bulunması dolayısıyla önem arz etmiştir. Dik bir yamaç üzerinde inşa edilmiştir. Günümüzde kullanım dışı olan kale, içinde birçok yapıya ev sahipliği yapar.
- Çavuştepe Kalesi: Van'ın Gürpınar ilçesinde, Urartu kralı II. Sarduri tarafından inşa edilen bir diğer kaledir. Van-Hakkari kara yolu üzerinde bulunur.
- Yedi Kilise: Van şehir merkezinin güneydoğu kesiminde, Erek Dağı eteklerinde bulunan bir kilisedir. Eski zamanlarda bölgede yaşayan Ermeniler için manevi değeri çok yüksek olan bir yapıdır. 'Warak Wank' olarak da bilinir. 5 kilise, 1 jamaton, 1 kütüphane ve 1 çan kulesi bulunur. Kilisenin bazı yapılar günümüze ulaşsa da Ermeni Kıyımı'ndan sonra bazı yapıları yıkılmıştır.[31]
- Halime Hatun Kümbeti: Gevaş ilçe merkezinde bulunan bir kümbettir. 1335 yılında Melik İzzettin tarafından kızı için yapılmıştır. İki katlı bir yapısı vardır ve usutu külâh bir mimari ile kaplanmıştır. Yanı başında bir Selçuklu mezarlığı bulunur.[32]
- Akdamar Kilisesi: 7. yüzyıl zamanlarında, Van'a getirilen önemli bir tarihi parçanın saklanması amacıyla bir kral tarafından inşa ettirilmiş bir Ermeni kilisesidir. Surp Haç Kilisesi olarak da bilinir. Van ilinin özdeşleşmiş simgelerinden biridir.
- Ayanıs Kalesi: Urartu kralı Rusa tarafından yapılmıştır. Surlarla çevrili bir haldedir. İçinde tapınak ve benzeri yapılar bulunmaktadır.
- Amik Kalesi: Van'ın Tuşba ilçesi sınırlarında, Van Gölü'ne yakın bir mesafede Yeşilsu köyünde bulunan bir kayalık alandır. Van kent merkezinin 20 km kadar kuzey batısında yer alır. 11. yüzyılda Bizans'a bağlı piskoposluk merkezlerinden biri olarak kayıtlara geçmiştir.[33] Ermeni isyanı sırasında bölge halkının sığındığı bir yerdir. Buraya sığınan bölge halkı, Ermenilerin kendilerini kandırması sonucu kaleden çıkmış, Ermeniler tarafından öldürülmüşlerdir.[]
Doğal ve kültürel yapılar
- Muradiye Şelalesi: Muradiye ilçesinde bulunan, Bend-i Mahi çayı üzerinden dökülen şelaledir. İlçe merkezinin kuzeybatı kesiminde bulunur.Coğrafi yapısıyla dikkat çeker.Yüksekliği 18 metredir.
- Van Kedi Evi: Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nde bulunan bir evdir.Nesilleri tehlikede olan Van Kedileri'ni korumak ve neslin devamını sağlamak için çalışan bir yapıdır. Van Kedilerinin üç ayrı türü burada koruma altındadır.
- Van Urartu Müzesi: 2019 yılında tamamlanmıştır. Van Kalesi'nin kuzeyinde bulunur. Geniş ve modern mimarisiyle şehrin tarihi özelliklerini sunan büyük bir müzedir.
- Van Hışet kalesi: Van'ın Gevaş ilçesinde bulunan Urartular zamanında yapılan Hişet kalesi zamanın önemli bir tarihî eseri olarak çoğu yıkılmış bugün içinde sadece bir duvarı ve kalıntıları mevcuttur.
Mutfak
Van'ın kültürel zenginliği ve aktivitesi mutfağına da yansımıştır. Keledoş, helise, murtuğa, tırşik, inci kefali, otlu peynir, ayran aşı ve Van kahvaltısı şehrin yöresel yemeklerindendir. Keledoş, hayvansal et, bulgur, nohut, tereyağı, yoğurt gibi gıdalardan yapılmaktadır. Bölge halkının en çok tercih ettiği yemeklerdendir. Ayran aşı, Buğday, yoğurt ve nohutla yapılan bir diğer yemektir. Yöre insanı için vazgeçilmez bir değerdir. İnci kefali, Van Gölü'nde yaşayan tek endemik türdür. Av yasağı zamanları dışında Van halkı tarafından bolca tüketilmektedir. Van otlu peyniri, şehir ile özdeşleşmiş bir gıdadır.Ehli hayvanlardan sağılan ve bölge coğrafyasından toplanan ot ve bitkilerden elde edilir. Şehir merkezinde yaşı 50'yi geçen bir peynir çarşısı bulunur. Bölge halkı tarafından çok tercih edilmektedir. Van kahvaltısı, içinde birçok çeşit gıda barındıran ve şehre gelen insanların dikkatini çeken bir kahvaltıdır. Helise, tavuk eti ve tereyağından yapılan bir yöre yemeğidir. Yapısı biraz Keledoş yemeğini anımsatmaktadır. Murtuğa ise tereyağı ve yumurta ile yapılan bir yöre yemeğidir.[34]
Galeri
Akdamar Adası
Ferit Melen Havaalanı
Van Tren İstasyonu
Kaleden Van'ın görünümü
Akdamar Adası'ndan göl sahili ve Artos Dağı'nın görünümü
Van Kahvaltısı
Notlar
Kaynakça
- ^ https://www.yerelnet.org.tr/il/van/ 13 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Van Rakım
- ^ "Lawmaker proposes changing name of eastern Van province to 'Wan' - Turkey News". Hürriyet Daily News (İngilizce). 17 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2011.
- ^ Orhan Kılıç. "Van". İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2024.
- ^ "Târîhçe", Kemal b. Celal Müneccim, Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi Kitaplığı, sayı:1861s, s.61b-62a
- ^ "Kanun No. 6360". 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014.
- ^ "Resmî İstatistikler - Van". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2016.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ Alaeddinoğlu, Faruk (2007). "Van Halkının Turisti ve Turizmi Algılama Şekli" (PDF). Coğrafi Bilimler Dergisi. 5 (1). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Nisan 2018.
- ^ "Van Turizmi Geleceğini Arıyor Çalıştay Raporu" (PDF). www.daka.org.tr. Nisan 2014. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2018.
- ^ "Van'a İranlı turist akını: 'Burada rahat hissediyoruz'". BBC Türkçe. 10 Kasım 2017. 27 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2018.
- ^ "Yedi Kilise". 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ "Gevas Halime hatun Kümbeti". 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
- ^ "Amik Kalesi". 2 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2023.
- ^ "Van Yöre Mutfağı". 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
Dış bağlantılar
