Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.
Abelisaurus Abelisaurus, Geç Kretase Devrinde, Güney Amerika’da yaşamış etobur bir dinozordur. 7-9 m uzunluğa kadar erişebildiği sanılmakla beraber, sadece kısmi bir kafatasından bilinmektedir. Cins ismi, şu an fosilin içinde bulunduğu Arjantin Cipotelli Müzesi eski müdürü ve fosilin kaşifi olan Roberto Abel tarafından verildi. Bulunduğu, Arjantin’in Comahue bölgesine atfen isimlendirilmiş türü, A. Comahuensis’tir. Cins ve tür isimleri, Arjantinli paleontologlar lan Jose Bonaparte ve Fernando Novas tarafından, 1985 yılında verilmiştir. Onlar bu türü yeni ortaya attıkları Abelisauridae ailesine eklemişlerdir.
Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.
Bagaraatan, Geç Kretase döneminde yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Bu dinozora ait fosiller Moğolistan'da Nemegt Formasyonu'nda bulunmuştur. Bagaraatan yaklaşık 3-4 metre uzunluğunda bir dinozordu.
Bonatitan Arjantin'de yaşamış olan titanozor dinozorların bir cinsi. Bu dinozor geç Kretase devrinde yaşamıştır. Tip türü Bonatitan reigi olup ilk kez 2004 yılında Martinelli ve Forasiepi tarafından tanımlandı. Bonatitan reiginın son ek ismi Arjantinli biyolog ve paleontolog Osvaldo Reig'in isminden gelir. Bu cinsin tanımlaması kuyruk bölgesindeki omurga ile bir kafatası parçasına dayanır.
Dromaeosauridae, gelişmiş bir tüylü teropod dinozor familyasıdır. Genellikle küçük ve orta boylu tüylü etoburlar olup Kretase döneminde evrimleşmişlerdir. Dromaeosauridae adı, Dromaeosaurus adlı tip cinsten gelir. Grubun fosilleri, Kuzey Amerika, Avrupa, Asya, Güney Amerika ve Antarktika'da bulunmuştur.
Concavenator, erken Kretase döneminde, yaklaşık 130 milyon yıl önce yaşamış bir teropod dinozor cinsidir. Tip türü C. corcovatus ; "Kamburlu Cuenca avcısı" anlamına gelir.
Spinosauridae, 10 ila 17 cinsten oluşan bir tetanuran teropod familyasıdır. Spinosaurid fosilleri Afrika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya'da bulunmuştur. Kalıntılar genelde Erken Kretase ve Geç Kretase'nin başlarına tarihlendirilmiştir.
Coelurosauria, Carnosauria'dan kuşlarla daha yakın akraba olan tüm teropod dinozorları içeren bir kladdır.
Avetheropoda veya "kuş teropodlar", Carnosauria ve Coelurosauria kladlarını içeren bir teropod dinozor kladıdır.
Ornithomimosauria, ornitomimozorlar veya devekuşu dinozorları, günümüz devekuşuna yüzeysel bir benzerlik gösteren theropod dinozorlardır. Laurasia'nın Kretase Dönemi'nden, ayrıca Afrika ve muhtemelen Avustralya'dan hızlı, dz.omnivor veya otçul dinozorlardı. Grup ilk olarak Erken Kretase'de ortaya çıktı ve Geç Kretase'ye kadar varlığını sürdürdü. Grubun ilkel üyeleri arasında kolları 2,4 m uzunluğa ulaşan Nqwebasaurus, Pelecanimimus, Shenzhousaurus, Hexing ve Deinocheirus bulunur. Ornithomimidae ailesinin üyeleri olan daha gelişmiş türler arasında Gallimimus, Struthiomimus ve Ornithomimus bulunur. Paul Sereno gibi bazı paleontologlar, esrarengiz alvarezsauridleri ornithomimosaurların yakın akrabaları olarak kabul eder ve onları Ornithomimoidea üst familyasında bir araya getirir.
Ceratosuchops, İngiltere'nin Erken Kretase dönemine (Barremiyen) tarihlenen Wessex Formasyonu'ndan bilinen, Spinosaurid teropod dinozor cinsi. Tip ve tek türü olan Ceratosuchops inferodios, ilk kez 2021 yılında, ilşkili premaksiller cisimler, posterior premaksiller parça ve neredeyse tamamlanmış ama parçalanmış bir beyin kılıfı ile tanımlandı.
Riparovenator, Britanya'nın Erken Kretase (Barremiyen) döneminden bir bazal spinosaurid cinsidir. 2021'de R. milnerae türü, Chris Barker, Darren Naish, David Hone ve diğerleri dahil olmak üzere bir paleontolog ekibi tarafından adlandırıldı ve tanımlandı. Tür ismi Angela Milner'ı onurlandırıyor.
Ichthyovenator, Spinosauridae familyasından, Erken Kretase döneminde (Apsiyen) Laos'ta yaşamış teropod dinozor cinsi.
Camarillasaurus, Spinosauridae familyasından, Erken Kretase devri'nde İspanya'da (Teruel) yaşamış teropod dinozor cinsi.
Cristatusaurus, Spinosauridae familyasından, Erken Kretase devri'nde Nijer'de yaşamış teropod dinozor cinsi.
Iberospinus Portekiz'in Erken Kretase (Barremiyen) yaşlı Papo Seco Formasyonu'ndan soyu tükenmiş bir spinosaurid dinozor cinsidir. Bu cins, bir bireye ait çeşitli kemik örneklerinden bilinen tek bir tür olan I. natarioi'yi içerir. Iberospinus, İber Yarımadası'ndan bilinen dört spinosaurid taksondan birini temsil eder, diğerleri Baryonyx, Vallibonavenatrix ve Camarillasaurus'tur.
Ibirania Brezilya'daki Geç Kretase (Santonian) yaşlı São José do Rio Preto Formasyonu'ndan bir saltasaurin titanosaur dinozor cinsidir. Tip türü Ibirania parva'dır.
Megaraptor Geç Kretase çağlarında yaşamış büyük bir teropod dinozor cinsidir. Fosilleri, Güney Amerika'da Arjantin'in Patagonya'daki Portezuelo Formasyonu'nda keşfedilmiştir. Başlangıçta dev bir dromaeosaur benzeri coelurosaur olduğu düşünüldü, önceki filogenlerde bir neovenatorid allosauroid olarak sınıflandırıldı, ancak daha yeni filogeni ve ilgili megaraptoran cinslerinin keşifleri onu bazal bir tyrannosauroid veya bazal bir coelurosaur olarak yerleştirdi, ayrıca hala onu bir neovenatorid olarak düşünen bazı çalışmalar vardı.
Protathlitis, İspanya, Castellón'daki Erken Kretase (Barremian) yaşlı Arcillas de Morella Formasyonundan bir spinosaurid dinozor cinsidir. Tip ve tek tür, parçalı bir iskeletten bilinen Protathlitis cinctorrensis'tir. Baryonychinae'nin temel bir üyesiydi. Onun keşfi spinosaurin Vallibonavenatrix'inkiyle beraber, İber Yarımadası'nın Erken Kretase döneminde çeşitli spinosaurid topluluklarına sahip olduğunu gösteriyor.
Vikitür'de Vallibonavenatrix ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Vallibonavenatrix ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur