Valladolid Konseyi
Valladolid Konseyi (1550-1551), Yeni Dünya’daki kölelere muameleyle ilgili İspanya kralı V. Carlos tarafından Valladolid'de toplanmıştır. Amerika kıtasındaki fetihlerle ilgili iki farklı görüş burada tartışılmıştır.
Sorunun içyüzü
Salamanca Üniversitesi ekolünden gelen hümanist Dominiken rahibi ve Chiapas Piskoposu Bartolome de las Casas, İspanya’nın Amerika’da uyguladığı Encomienda[1] sistemiyle yerlilere yapılan barbarlığı ifşa etmek için yıllar boyu uğraşmıştı. Bu çalışmalarının sonucu olarak 1542 yılında Amerika Kanunu yürürlüğe girecek ve encomienda sistemi en azından kâğıt üzerinde geçerliliğini yitirecektir. Yerel Amerikalılara insani muamele ve köleliğin kaldırılması 1537 yılındaki Papa direktifiyle sağlanmış olsa da Amerika kıtasında uygulamalar aynen devam etmiştir. Las Casas ve izleyicileri tarafından gelen baskılar sonucu İspanya kralı V. Carlos yerel halka yönelik baskıların sona ermesini emredecek ve konuyla ilgili bir konseyin toplanmasına karar verecektir. Las Casas’ın fikirleri Amerika’daki encomienda sahibi İspanyolları kontrol etmek isteyen krallıkta ve kilisede yandaş bulacak, karşı fikri savunan Dominiken rahibi Juan Ginés de Sepúlveda ise Amerika’daki yeni nesil sömürgeci askerler ve toprak sahiplerince desteklenecektir.
Tarafların iddiaları
Las Casas, yerli Amerikalıların doğuştan özgür olduklarını belirterek Katolik inancına göre diğer insanlarla eşit muamele haklarının olduğunu savunuyordu.[2] Bu fikre karşı olarak Sepúlveda, yerel Amerikalıların doğuştan köle olduğunu iddia ederek, onların köle yapılmasının Katolik teolojisi ve doğaya uygun olduğunu öne sürüyordu.
Las Casas konumunu yaşanan deneyimlere dayandırarak savunmaya çalışsa da Encomienda sisteminin tartışılması daha teorik boyutlarda olacaktır. Sepúlveda daha laik bir yaklaşım izleyecek, fikirlerini Aristo’ya dayandıracaktır. Yerel Amerikalıların doğuştan kölelik için dünyaya geldiklerini iddia edecektir. Buna itiraz eden Las Casas, Aristo’nun barbar ve köle tanımlarının yerel Amerikalılara uygun düşmediğini, bu insanların akıllı olduklarını ve baskı altında olmaksızın akıl yoluyla Hristiyanlığa kazanılabileceğini öne sürdü.
Sonuç
Tartışmadan sonra hem Las Casas hem de Sepúlveda tartışmayı kendisinin kazandığını iddia etse de kimin kazandığına dair yazılı bir kaynak bulunmamaktadır. İki tarafın da istediği olmayacaktır; ne Las Casas’ın arzu ettiği gibi fetih savaşları son bulacak ne de Sepúlveda’nın istediği gibi Encomienda sistemi değişmeden kalacaktır. Tartışma sonunda Encomienda sistemi değiştirilse de sonuçta Amerika’daki kölelere muamelede hiçbir değişiklik olmayacaktır. Unutulmaması gereken esas nokta iki tarafın da Amerika’daki İspanyol egemenliğini sorgulamamasıdır. İspanyol hanedanının amacı iktidarın önemli bir bileşeni olan kilisedeki hümanist bir akımı karşısına almaksızın kurulu sömürge düzenini sürdürmektir. Ayrıca yerlilere insani davranma fikirlerinin ardında yatan niyet, Amerika’da kurulan ekonomik sistemin sürdürülebilirliğini ve işgücünün devamlılığını sağlama arzusuna dayanır.
Konuyla ilgili yazılan eserler
- Crow, John A., The Epic of Latin America, 4th ed. University of California Press, Berkeley: 1992
- Hernandez, Bonar Ludwig. The Las Casas-Sepúlveda Controversy: 1550-1551
- Hans Kirk, Köle, Yordam Kitap, 2008, ISBN 9944-1-2246-7
Kaynakça
- ^ Encomienda sistemi İspanyol Krallığı tarafından Amerika kıtasının ve Filipinlerin sömürgeleştirilmesi için kurulan bir işçi vesayeti sistemidir. Buna göre krallık bir kişinin sorumluluğuna belirli sayıda yerli verir. Bu kişi vesayetindeki yerlilere İspanyolca dilini ve Katolik dinini öğretmekle görevlidir. Bunun karşılığında yerlilerden vergi alma hakkını kazanmıştır. Vergi çeşitli şekillerde; altın, kimi eşyalar, canlı hayvan veya işgücü olabilmektedir. Encomienda sisteminde kral tarafından yetkilendirilen kişiler çoğunlukla konkistador adıyla anılan fatihler ve askerler olurken, nadiren de olsa kadınlara veya yerel asillere de bu hak tanınabilmekteydi. Montezuma’nın kızlarına ve İspanyol yönetimindeki kukla İnka önderlerine benzer hakların sağlandığı bilinmektedir. Bu sistem sayesinde İspanyollar fethettikleri geniş bölgelerde asayişi sağlayabilmiş, yerel halkın işgücü olarak kullanılması da özellikle madenlerde ve büyük çiftliklerde İspanyol sömürge ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Himmerich y Valencia, Robert (1991). The Encomenderos of New Spain, 1521–1555. Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-72068-8
- ^ Crow, John A. The Epic of Latin America, 4th ed. University of California Press, Berkeley: 1992.
