Vahiy kâtipleri

Vâhiy katipleri, İslam peygamberi Muhammed'e indiğine inanılan Kur'an ayetlerini yazan kişilere verilen isimdir.

Kur'an yazımında, insanların başlangıçtan itibaren Müslüman olmadıkları, İslamlaşmanın zaman içerisinde geliştiği düşünülecek olursa vahiy katipliğinin ilk vahiyden itibaren başlamış olduğunu düşünmek olanaksızdır. Bu konuda yapılan araştırmalara göre Kur'an yazımında 13 yıl kadar süren ve Kur'an'ın hacimsel olarak 2/3 kısmını oluşturan Mekke dönemi "sözlü kültür dönemi" olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde ayet ve surelerin hemen yazıya geçirilmesi gibi bir uygulamanın bulunmadığı, surelerin sözlü olarak ezberlendiği, Kur'an'ın şiirselliğinin ezberlenerek korunmasına yardım ettiği, daha sonraki hicrete yakın birkaç yıl ile Medine dönemi olarak ifade edilen yazım döneminde bu hafıza bilgilerine dayanılarak ayetlerin kayda geçirildiği ifade edilmektedir.^[1][2]

Vahiy kâtipleri sayıları ve kimlikleri zamanla değişmekte olan kişilerden oluşuyordu. Enes bin Malik bunlardan birisini şöyle anlatır: "Bir adam vardı. Neccaroğullarından, Hristiyan'dı, Müslüman olmuştu. Bakara ve Ali İmran surelerini okumuştu. Peygambere de vahiy yazıyordu. Sonra, yeniden Hristiyan oldu ve kaçıp Hristiyanlara katıldı. 'Ben ne öğretip kendisi için yazdımsa, Muhammed yalnızca onu bilir, başka bir şey bilmez,' demeye başladı."^[3]

İlk vahiy katipliğini Abdullah bin Sa'd Mekke'de, Übey bin Kâ'b Medine'de yapmıştır. Übey bin Kâ'b Medine'de olmadığı zamanlarda Zeyd bin Sabit görevi yürütmüştür. 40 kadar vahiy katibi bulunmaktadır.^[4]

Zeyd bin Sabit'le ilgili olarak Arif Tekin'in ifadeleri; "Zeyd'le ilgili şu önemli notu da yazmakta yarar var: Muhammed Medine'ye gelince halk onu karşılamaya gider ve o zaman yanlarında 11 yaşında olan Zeyd de var. İslami kaynaklarda, Zeyd'in kendisi, 'Ben o zaman 11 yaşındaydım' diye bilgi var. Karşılamaya gelenler o sırada Muhammed'e, 'Bu çocuk/yani Zeyd sana gelen Kur'an surelerinden 17'sini bilir' derler. Peki Zeyd bu yaşta ve üstelik bir yahudi ailenin çocuğu iken bunları kimden öğrenmişti!" ^[5] Arif Tekin, Muhammed öldüğünde Zeyd bin Sabit'in komisyon başkanlığına getirilmesini ve edindiği serveti de sorgular. Arif Tekine göre bu ayetler Kur'an'a ait değil, Tevrat'a ait olmalıydı.

Vahiy katipleri değişik din ve milliyetlere sahip insanlardan oluşmaktaydı. İslami kaynaklarda adı en çok tekrarlananlar; Yunan Bel'am, Yaiş, Yemenli Cebr, Yessar, Addas, İman, İranlı Selman (Selman-ı Farisi), Yahudi Bahira, Verka, Abdullah İbn-i Selam gibi isimlerdir.^[6]

Vahiy katiplerinden bazıları şunlardır: Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Talha bin Ubeydullah, Zübeyr bin Avvâm, Sa'd bin Ebû Vakkas, Amir bin Füheyl, Abdullah bin Erkam, Muâz bin Cebel, Übey bin Kâ'b, Sabit bin Kays, Hanzala bin er-Rabi', Zeyd bin Ebu Süfyan, Zeyd bin Sabit, Şürahbîl bin Hasene, Alâ bin Hadrami, Halid bin Velid, Amr bin Âs, Abdullah bin Revaha, Mukayyib, Mugire bin Şu'be, Huveyt bin Abduluzza.^[7]