Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.
Pakistan, resmî adıyla Pakistan İslam Cumhuriyeti, Güney Asya'da bir ülkedir. 241,49 milyonu aşan nüfusuyla dünyanın en kalabalık beşinci ülkesidir. En büyük ikinci Müslüman topluluğuna sahiptir. 881.913 km²'lik yüzölçümü ile bu alanda 33. sıradadır. Pakistan'ın güneyde Umman Denizi ve Körfezi'ne 1046 km kıyısı vardır. Doğuda Hindistan, batıda Afganistan, güneybatıda İran ve kuzeydoğuda Çin ile komşudur. Kuzeybatıda Afganistan'ın Vahan Koridoru Pakistan'ı Tacikistan'dan ince bir hatla ayırır. Ayrıca Umman ile deniz sınırı bulunmaktadır.
Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.
Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km2 yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.
Peştuca ya da Afganca, Afganistan’da ve Pakistan’ın batı kesiminde yaşayan Peştunların konuştuğu dil. Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri öbeğine bağlıdır. Kırk beş harfli bir alfabesi vardır. Bazı sesler Sanskritçede de bulunur.
Dağlık Bedehşan Özerk Bölgesi Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk (muhtar) bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.
Pamirler bir İran halkıdır. Doğu Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan Vilayeti ve Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nin yerli bir halkıdır.
İran Devletleri, günümüzde İrani Halklar tarafından kurulmuş olan devletler dir. Günümüzde İranlı'lar tarafından kurulmuş 4 bağımsız 4 özerk 1 eyalet 1 özerk ilçe olarak 10 devlet vardır
- İran
- Afganistan İslam Emirliği
- Tacikistan
- Güney Osetya Cumhuriyeti
- Kürdistan Bölgesel Yönetimi
- Dağlık Badahşan
- Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi(De facto Özerk Cumhuriyet)
- Belucistan, Pakistan
- Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti
- Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi
Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.
Rahmankul Han, Hacı Rahman Kul Kutlu, ; Ağustos, 1913 - 06-Ağustos, 1990) – Küçük Pamir'deki Güney Türkistan'daki Kırgızların hanı (1949-1978).
Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.
Pamir dilleri, Pamir Dağları'nda, özellikle Panç Nehri ve kolları boyunca konuşulan bir Doğu İran dilleri bölgesel grubudur.
Çin Tacikleri, ağırlıklı olarak Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, bilhassa Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde yaşayan bir etnik grup. Çin Tacikleri, Çin Halk Cumhuriyeti devletinin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Bu gruba atfen "Tacik" teriminin kullanılmasına rağmen, bu gruba ait insanlar günümüz Tacikistan ülkesinde yaşayan ve Batı İran dil grubuna ait Tacik dilini konuşan Tacikler ile aynı değiller; Çin'deki bu "Tacikler" aslında Doğu İran dil grubuna ait Pamir dillerini konuşan Pamir etnik grubunun alt gruplarına ait insanlardır; çoğunluğu Sarıkol dilini konuşan Sarıkollar, azınlığı ise Vahan dilini konuşan Vahanlılardan oluşur. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerin resmî yazı sistemleri yoktur.
Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.
Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.
Şugnanca Şugnanların konuştuğu dildir. Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna aittir. Tarihî Şugnan bölgesi çapında, yani Tacikistan'ın Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde ve Afganistan'ın Bedahşan İli'nde konuşulur. Tacikçeyle paylaştığı coğrafî yakınlık ve akraba bağından dolayı özellikle fonetik, gramer ve söz varlığı bakımlarından Tacikçeden önemli ölçüde etkilenmiştir.
Vahcir Geçidi, Vahan Koridoru'nun doğu ucundaki Hindikuş ve Pamir Dağları'nda bulunan bir dağ geçididir. Geçit, modern çağda Afganistan ve Çin arasında potansiyel olarak gezilebilir tek geçittir. Afganistan'daki Vahan'ı, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'ni 4.923 metre yükseklikte birbirine bağlamaktadır ancak geçiş resmi bir sınır geçiş noktası değildir. 3,5 saatlik bir farkla sınır, herhangi bir uluslararası sınır arasında bulunan en keskin resmi saat değişikliğine sahip yerdir. Çin, kendi tarafında bir kuzey geçidi olduğu için geçidi Güney Vahcir Geçidi (南瓦根基达坂) olarak ifade etmektedir.
Afganistan, Peştuca ve Darice olmak üzere iki dilin hem resmi hem de en yaygın olarak konuşulduğu çok dilli bir ülkedir.
Çin Halk Cumhuriyeti ile Tacikistan Cumhuriyeti, birbiriyle ikili ve çok yönlü işbirlikleri ile karakterize edilen dostane ilişkiler sürdürmektedir.
Falak, Pamir Dağları'nda, yani kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan bölgesinde, güneydoğu Tacikistan'da ve kuzey Pakistan'da ortaya çıkan bir Orta Asya müzik tarzıdır. Seküler ve hüzünlü insan sevgisi ve kederi temalarının yanı sıra ilahi aşk, ayrılık ve yeniden birleşme gibi dini-mistik temalar Falak şarkılarında bulunabilir.
