VIII. Henry (oyun)

VIII. Henry
*The Famous History of the Life of King Henry the Eighthd*
VIII. Henry; The Famous History of the Life of King Henry the Eighthd
The Famous History of the Life of King Henry the Eighth
	VIII. Henry portresiRessam:Hans Holbein
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1612-1613
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Tür	Tarihsel oyun
Zaman ve mekân	Westminster, Londra ve Kimbolton

VIII. Henry (İngilizce özgün adı: The Famous History of the Life of King Henry the Eighth), ünlü İngiliz oyun yazarı ve ozanı William Shakespeare tarafından (kısmen) yazılmış ve İngiltere Kralı VIII. Henry'nin yaşam hikâyesini dramatik olarak temsil eden bir tarihsel janr tiyatro oyunudur. Zamanının belgelerinde bu oyunun ismi Her şey Gerçek (All is True) olarak geçmektedir. Bu eserin ilk basılışı 1623'te yayımlanan Birinci Folyo edisyonundadır ve burada ilk defa oyunun ismi Henry VIII olarak verilmektedir. Oyunun bünyesi Shakespeare'in yazım hayatının sonlarına hazırladığı diğer romans janrlı eserlere çok benzemektedir. Fakat oyunun dilinin stilini inceleyen araştırmacılar bu eserin Shakespeare'in takipçisi olan oyun yazarı John Fletcher ile birlikte yazıldığına dair çok inandırıcı deliller bulunduğunu bildirmektedirler.

VII. Henry oyununun 1613'te Globe Tiyatrosu'nda temsilinde özel efekt olarak kullanılan bir top atımında kullanılan yanar gülle tiyatronun kurumuş sazlardan yapılmış çatısını tutuşturmuş ve çıkan yangın tümüyle ahşap olan bu tiyatronun ilk binasının yanıp kül olmasına neden olmuştur.

Kaynağı, temsilleri, yazılışı

Kaynağı

Diğer tarihsel oyunlarında olduğu gibi Shakespeare tarihsel eserinin geri planı için ilk kaynak olarak Holingshed'in Vakanamelerine dayanmıştır. Bunun yanında John Foxeun Hareketler ve Anıtlar; John Stoweun Ingiliz Vakanameler Özeti ve John Speedin Büyük Britanya Tarihi adlı diğer eserlere de ikincil kaynak olarak danışmıştır. Shakespeare VIII. Henry eserini yazdığı zaman daha önceki tarihsel oyununu 10 yıl önce yazmıştı. Yeni bir tarihsel oyun yazmasına neden, 1613'te Samuel Rowleyin VIII. Henry hakkında yazdığı Beni Görünce Beni Tanırsın adlı oyunun ikinci kuatro edisyonunun basılması olmuştur.^[1]

Shakespeare, istediği dramatik etkileri elde etmek ve siyasi güçlerin resmi hassas noktalarına dokunmamak nedeniyle, daha önceki tarihsel oyunlarına kıyasla, VIII. Henry oyununun tarihsel gerçeklerine çok değiştirme yapmıştır. Bu oyunda sadece VIII. Henry'nin saltanatının 20 yılının olaylarını bir teleskop gibi iç içe geçirmemekle yetinmemiş; değişik tarihli olayları birbirine karıştırıp oyun için özel bir fantezi tarih akışı elde etmiştir. Bazı politik hassas noktalara ise hiç değinmemiştir. Örneğin Üçüncü Buckingham Dükünün vatan hainliği dolayısıyla yargılanmasının ve bu yargılanmada kullanılan delillerin uydurmaca olduğunu söyleyememiştir. Ayni şekilde ülke hukukunun yüzkarası olan Anne Boleyn'nin yargılanması ve idam edilmesinden hiç bahis yoktur. VIII. Henry'nin arka arkaya 4 evlilik yapmasına oyunda hiç değilmemektedir.

İlk temsil tarihi

18. ve 19. yüzyıl araştırmacıları bu oyunun yazılıp ilk temsil edilişinin 1603'ten önce olduğuna inanmaktaydılar. Buna başlıca neden tam o sırada İngiliz tahtına I. James'in geçirilip tahtın Tudor hanedanından yeni bir hanedana geçmesi ve yeni kralın annesinin VIII. Henry tarafından idam ettirilen bir kişi olmasıdır. Yeni kral I. James'in daha önceki Tudor hanedanını öven ve annesini idam ettiren VIII. Henri'nin hayat hikâyesini anlatan ve onu öven bir oyun temsiline izin vermeyeceği kabul edilmekteydi. Fakat bu açıklamanın doğru olmadığı gerçeği 20. yüzyıl araştırmacıları tarafından ispat edilmiştir. VIII. Henry' piyesinin oynadığı tam tarih, diğer tüm Shakespeare oyunları için oynanma tarihlerinin sonradan tümden gelimlerle tespit edilmelerinin tam zıddı olarak, kesin olarak bilinmektedir. Çünkü oyunun son temsili olan 29 Haziran 1613'te özel efekt için kullanılan top atışı ve yanar gülle ahşap Globe Tiyatro binasının yanıp kül olmasına neden olmuştu ve bu son temsilden önce oyun yeni olup ancak 2 veya 3 defa temsil edilmişti. Böylece VIII. Henry oyununun ilk temsilinin Haziran 1613 içinde olduğu mutlak kesindir.^[2]

Bu yangından 15 yıl sonra yeniden yapılan Globe Tiyatrosunda 19 Haziran 1629'da yeniden VIII. Henry temsili verilmiştir. Bu temsili o zamanki Buckingham Dükü'de seyretmiş ve piyesin yarısında Buckingham Dükü'nün idam edilmesi vakasının göstermesinden sonra hemen tiyatroyu terk etmişti. Acayip bir şansla bu dük de bir ay sonra bir suikaste kurban gitmişti.

Cromwell Devriminden sonra Restorasyon döneminde Londra sahneleri tekrar açıldığı zaman bu piyes tekrar oynanmış ve ünlü İngiliz günlük hatıra yazarı Samuel Pepys bu temsili görmüş ve günlük defterine işlemiştir. Daha sonra 18. ve 19. yüzyıllarda İngiliz sahnesinin ünlü aktörleri (David Garrick, Charles Keen, Henry İrving ve Herbert Beerbohm Roundtree) bu eserin temsillerinde başrolü oynamış ve oyun çeşitli gösteri tablo ve alay ekleriyle çok daha genişletilmiştir. Ancak 19. yüzyılın sonlarından itibaren oyun gözden düşmüş ve 20. yüzyılda çok az temsil edilir bir Shakespeare oyunu haline girmiştir.

Ortak yazarlık

Genel olarak bu oyunu Shakespeare ile birlikte John Fletcher'in yazdığı kabul edilmektedir. John Fletcher Shakespeare'i takiben onun tiyatro trupu olan Kral'ın adamları' trupunda dramturg olarak görev yapmıştır. Bu ortaklaşa yazım için elde bir kesin belge bulunmamaktadır. Ancak delil olarak oyunun yazılış stili incelenmekte ve bazı ögelerin tipik Fletcher yazış stiline uyduğu açığa çıkmaktadır. Ancak bu Fletcher katkılarının birlikte yazım mı yoksa sonradan revizyon olarak elden geçirme mi şeklinde olduğu bilinmemektedir.^[3]

Bu iki yazara atfedilen oyun kısımları şöyle ayrılmaktadır:

Shakespeare — I.Perde i. ve ii. sahneler; II.Perde iii. ve iv. sahneler; III.Perde, ii. sahne ve 1.-203, satirlar; V.Perde, i.sahne.

Fletcher — Prolog; I.Perde iii. sahne; II.Perde i. ve ii. sahne; III.Perde i. ve ii. sahne ve 203.-458. satırlar; IV.Perde i. ve ii. sahneler; V.Perde ii.–v. sahneler; ve Epilog.^[4]

Shakespeare'in basılı eserlerinin hiçbirinde temsil talimatı bulunmazken VIII. Henry oyunu basımında tek bir temsil talimatı verilmiştir.

Karakterler

VIII. Henry - Tudor hanedanından İngiliz Kralı.
Thomas Wolsey - Kardinal ve hükûmet baş idarecisi.
Lorenzo Campeggio - Papa temsilsici Kardinal.
Capuchius - Kutsal Roma Germen İmparatoru Şarlkent'in elçisi.
Thomas Cranmer - İngiltere Cantenbury Başpiskoposu.
Thomas Howard - İkinci Norfolk Dükü.
Edward Stafford - Üçüncü Buckingham Dükü.
Charles Brandon - Birinci Suffolk Dükü.
Thomas Howard - Üçüncü Norfolk Dükü ve Surrey Baronu.
Saray Nazırı Lord.
Stephen Gardine - Kralın sekreteri, sonra Winchester Piskoposu.
John Longland - Lincoln Piskoposu.
George Nevill - Beşinci Abergavenny Lordu.
William Sandys - Birinci Sandys Lordu.
Sir Henry Guilford - Baron.
Sir Thomas Lovell - Baron.
Sir Anthony Denny - Baron.
Sir Nicholas Vaux - Birinci Vaux Baronu.
Thomas Cromwell
Griffith - Kralice Katerin'in uşağı.
William Butts - Doktor.
Üç Gentilmen - Saray dedikoducuları
Brandon
Gardiner'in soylu hizmet oğlanı.
Saray Konseyi Başkapıcısı
Kralın silahtarı
Buckingham Dükü için teftiş görevlisi.
Aragonlu Katerin - Kraliçe, VIII. Henry'nin boşadığı ilk karısı.
Anne Bullen - Anne Boleyn olarak bilinmekte ve sonradan VIII' Henry'nin ikinci karısı.
Yasli Leydi - Anne Boleyn'nin arkadaşı.
Patience - Kraliçe Katerin'nin hizmetçisi
Kapıcıbaşı ve uşağı; Teşrifatçı; Piskoposlar; Lordlar ve Leydiler; Ruhlar; Sekreterler, Subaylar, Muhafızlar, Hizmetkarlar.

Konu özeti

Oyun bir Prolog ile açılır ve hüviyeti verilmeyen bir kişi seyircilere hitap ederek bu oyunun bir ciddi eser olduğunu ve seyircilerin şehrin başta gelen ve en mesut seyircileri olduğunu ve oyuncuların ellerinden geldiği kadar onları kederli yapmaya çalışacaklarını söyler.

I. Perde

Norfolk ve Buckingam dükleri ve Abergavenny Lord'nun arasında geçen konuşmalar ile açılır. Bunda konu hükûmet başidarecisi olan Kardinal Wolsey'in kendini beğenmişliği ve insafsızca kullandığı iktidar gücünden hep birlikte şikayet etmeleridir. Wolsey hizmetkarları ile birlikte sahnenin köşesine girip Buckingham Dükü'ne karşı olan düşmanlığını açıklar. Sonradan Wolsey'nin gayretleri ile Buckingham Dükü vatan hainliği sucu ile tutuklanır.

İkinci sahne VIII. Henry'yi tanıtır ve onun gözde idarecisi olan Wolsey'e ne kadar fazla dayandığını gösterir. Kraliçe Katerin girer ve Wolsey'in vergi sistemini nasıl kendi yararına kullanıp görevini suiistimal ettiğinden şikayet eder. Wolsey kendini müdafaa eder. Fakat Kral Wolsey'in koyduğu yeni vergi siyaseti kurallarını geri alır. Bu sefer Wolsey Kralın bu hareketinden kendinin mesul olduğu söylentisini yaydırmaya koyulur. Katerin Buckingham Dükü'nün tutuklanmasına da karşıdır. Fakat Wolsey baş hükûmet şahidi olan Buckhigham'ın teftiş görevlisini ifadelerini tekrarlamak üzere Kral huzuruna getirir ve bunları duyan Kral da Dükün yargılanmasını emreder.

Wolsey tarafından verilen bir ziyafete Kral ve maiyetindekiler maskeli olarak kıyafet değiştirmiş olarak gelirler. Burada Kral Anne Bullen ile dans eder.

II. Perde

Perdeyi iki ismi verilmeyen gentilmen açar; biri diğerine Buckingham Dükü'nün vatana ihanet sucu ile yargılanması haberlerini verir. Buckingham bu yargılama sonucu suçlu görülmüştür ve muhafızlar tarafında hapse götürülmekte iken sahnede görülür ve halka ve kendine bağlı olanlara veda eder. Onun ayrılmasından sonra yine iki gentilmen saray ve hükûmet hakkında dedikoduya devam ederek Wolsey'in Kraliçe Katerin'e karşı düşmanlığından bahsederler. Sonraki sahnede Wolsey'in Kralcçe Katerin'e karşı harekete geçmesini gösterir. Soylulardan Norfolk ve Suffolk hareketlerine tenkitçi gözle bakarken Wolsey, Kral'a Campeius ve Gardiner'i sunar. Campeius Wolsey'in Katerin'i yargılamak için kurduğu yargıçlar heyetine katılmak için özel olarak İngiltere'ye gelmiştir.

Anne Bullen kendi hizmetinde olan Yaşlı Leydi ile konuşmaktadır. Anne Kraliçe'nin içinde bulunduğu zor durumda ona sempati duyduğunu bildirir. Tam o sırada Saray Nazırı Lord gelir ve Kralın Anne'i Pembroke Markizi yaptığını haber verir. Saray Nazırı Lord uzaklaştığı zaman Yaşlı Leydi Anne ile, Kral'in çok yakın olarak ilgisini çekip birden soylular arasında ilerlemesini biraz alaya alır.

Çok iyi, sanki önceden prova edilmiş şekilde organize edilmiş ve Kral ve maiyetinin de bulunduğu, bir mahkeme duruşmasında Kraliçe sorguya tutulmaktadır. Kraliçe bunun Wolsey'in hileli oyunu sonucu ortaya çıktığını söyleyip duruşmanın sonuna kadar beklemeyi reddeder. Fakat Kral Wolsey'i korumaktadır ve bu mahkemenin kraliçe ile evliliğinin kendinde gayri-yasal olduğu şüphesi dolayısıyla ortaya çıktığını iddia eder. Campieius Kraliçe'nin bulunmadığı bir duruşma celsenin hukuksal olmayacağını söyler ve Kral'da istemeye istemeye duruşmanın gerilemesine karar verip celseyi kapatır. Wolsey ve Campeius nedimeleri arasında bulunan Katerin'e karşı çıkarlar; fakat Katerin kendine gösterilen menfi davranışları çok hissi olarak protesto eder.

Soylulardan Norfolk, Suffolk, Surrey Dükleri ve Saray Nazırı Lord, Wolsey aleyhinde bir komplo hazırlamaktadırlar. Wolsey'in Papa'ya gönderdiği mektuplardan bir kısmını ele geçirip Kral'a göndermişlerdir. Bu mektuplar Wolsey'in ikili oyun oynadığının delilidir. Wolsey Krala Krlice Katerin'den boşanması için destek sağlarken Papa'ya bu planlanan boşanma aleyhinde olduğunu bildiren mektuplar yazmıştır. Kral bundan hiç hosşanmadığını Wolsey'e hemen söyler. Wolsey böylece ilk defa Kralın gözünden düştüğünü anlamıştır. Soylular Wolsey ile alaya başlarlar. Wolsey kendinin yakın takipçisi olan Thomas Cromwell'i bu sorunlara bulaştırmamak için Londra'dan uzaklaştırır. Böylece Wolsey görevinden düşünce Cromwell aynı göreve gelmeye baş aday olmaya devam edecektir.

İki gentilmen tekrar sahneye dönüp Anne Bullen'in yeni kraliçe olarak tac giydirilmesini ve bunun için çok şaşaalı Katedrale gidiş ve dönüş alayları hakkında konuşup yorumlar yaparlar ve tam bu sırada bu alay sahneden geçer. Sonra üçüncü bir centilmen gelip yeni saray dedikodularını onlara anlatır. Thomas Cromwell Kralın yeni gözdesi olarak baş idareci olmuştur ve İngiltere Canterbury Başpiskoposu Cranmer aleyhinde bir komplo hazırlamaktadır. Katerin hastalanmıştır ve dans eden ruhlar rüyası görür. Kardinal Campeius onu ziyarete gelir ve eski kraliçe Katerin boşanmalarına rağmen hala Krala sadık kaldığını ifade eder ve yeni kraliçeye iyi dileklerini gönderir.

Kral çok korkan Cranmer'i huzuruna çağırır ve onu desteklediğini söyler. Fakat sonra Krallık Konseyinde Cramer'e saygısızlık gösterilir. Kral bu konsey üyelerini çağırıp onları azarlayıp Baspiskopos'un hala gözünden düşmemiş olduğunu ifade eder. Anne Bullen bir kız çocuğu doğurmuştur ve bu gelecekte Kraliçe I. Elizabet olacaktır. Oyunun son sahnelerinde Saray'ın Kapıcıbaşısı ve adamları bebek Elizabeth'in vaftiz edilme törenine katılmak için toplanan büyük ve çok hevesli kalabalığı nasıl kontrol edebileceklerinden şikayet ederler. Bu tören için bir daha şaşaalı alay sahneden geçer ve yeni doğan prensesin gelecekteki şanlı saltanatı için bir öncel oluşturduğu söylenerek oyun Epilog ile bitirilir.

Uyarımlar

Türkçeye çeviriler

VIII. Henry, Çev. Belkıs Boyar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1947.

Dipnotları

^ Geoffrey Bullough, Narrative and Dramatic Sources of Shakespeare, Vol. 4; New York, Columbia University Press, 1962; ss. 435-51.
^ Gordon McMullan, ed. Henry VIII (London: Thomson, 2000), pp. 57-60.
^ Erdman, David V. ve Ephraim G. Fogel, ed. (1961) Evidence for Authorship: Essays on Problems of Attribution. Ithaca, N.Y., Cornell University Press, say. 457-78.
^ Erdman and Fogel, say. 457.