VI. Henry, Bölüm 3

VI. Henry, Bölüm 3
*King Henry VI, Part III*
VI. Henry, Bölüm 3; King Henry VI, Part III
"King Henry VI, Part III"
	1595'te "oktavo ebadlı" "Quatro" baskısında "Henry VI Part III" oyununun isim sayfası
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1592
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Tür	Tarihsel oyun

1623 "Birinci Folyo" baskısının birinci sayfasının kopyası

VI. Henry Bölüm 3 (İngilizce özgün adı: "King Henry VI, Part III") 1591'de yazıldığı kabul edilen ve konusunun zamanının İngiltere Kralı VI. Henry'nin hayat dönemini olan bir Shakespeare tarihsel oyunudur. Bu oyun üç bölüm olan VI. Henry oyunları (VI. Henry, Bölüm 1, VI. Henry, Bölüm 2 ve VI. Henry, Bölüm 3) ile birlikte III. Richard oyunlarından oluşan Shakespeare'in bir tarih oyunlar dörtlemesinin üçüncüsüdür.

VI. Henry, Bölüm 1 Yüz Yıl Savaşları ile İngiltere'nin kıta Avrupası'nda Fransa'da elinde bulundurduğu topraklarını kaybetmesini ve Güller Savaşı'na yol açan çeşitli politik entrikaları konu almakta iken; VI. Henry, Bölüm 2 Kralın soylularının devamlı çatışmalarını yumuşatmaya yetersiz kalmasına ve silahlı çatışmaların kaçınılmaz hale gelmesi üzerinde odaklanmakta iken, VI. Henry, Bölüm 3 ana konusu çatışmaların korkunç sonuçlarına yani sulh sükun içinde yaşayan bir ülkenin aile ocaklarının parçalanması ve ahlak ve adalet kurallarının politik güç kazanmak ve intikam almak uğruna değiştirilip yıkılmasıyla kaos ve barbarlık ortamına girmesi konusuna eğilmektedir.

Shakespeare VI. Henry üçleme oyunun kronolojik bir sıralama üzerine yazmamış olmakla beraber bu üçleme oyun ile birlikte III. Richard oyunu ile bir dörtlem oyun şeklini alan bu grup oyun İngiltere'de Güller Savaşı denilen iç savaşın tümünü, yani 1442de V. Henry'nin ölümünden sonra 1485'te VII. Henry'nin krallığı eline geçirmesine kadar dönemin tarihsel anahatlarını açıklamaktadır. Shakespeare bir oyun yazarı olarak kazandığı üne yaraştığını bu oyunlar serisi ile vurgulamıştır.

Bütün Shakespeare eserleri arasında en uzun tek aktörün söylediği monolog VI. Henry Bölüm 3 oyununun III. Perde 2. Sahnesinde bulunmaktadır. Ayrıca tüm Shakespeare oyunları arasında en çoğu sayıda çarpışma sahneleri (4 tanesi sahnede ve 1 tanesi açıklama ile belirtilen) bu eserde bulunmaktadır.

Oyun için kaynaklar

VI. Henry Bölüm 3 oyunu için Shakespeare'in ana kaynak olarak şu iki tarih eserini kullandığı bildirilmektedir:

Edmund Hall (1548), The Union of the Two Noble and Illustre Families of Lancaster and York ve
Raphael Holinshed, (1.ed:1577, 2.ed:1587) Chronicles of England, Scotland and Ireland.

Shakespeare tarihsel oyunlarını yazmak için genellikle kullandığı ana kaynak "Holinshed"'in tarih eseridir. Holinshed tarihinin "Güller Savaşı" bölümlerini hazırlamak için Edmund Hall'un eserini kaynak olarak kullanmıştır ve hatta Hall'un eserinden büyük kısımlarını kendi eserine aynen nakletmiştir. Fakat iki eserin verdiği bilgiler ve ifade tarzları arasında farklılıklar bulunur ve Shakespeare bu oyununun bu farklılıkları aksettiği açıkça gösterilebilir. Ayrıca Shakespeare'in oyunda Hall'da bulunmayan ama Holinshed'de orijinal olarak bulunan bazı kısımlar bulunmaktadır. Bu nedenlerle kritikler Shakespeare'in bu oyununun baş kaynağının Hall olduğunu ama Holinshed eserinden ekstra bilgilerle bunu takviye ettiğine inanmaktadırlar.

Shakespeare eserinin bünyesel ve temasal içeriğine diğer eserlerden de katkılar yapmıştır. Thomas Norton ve 1. Dorset Kontu Thomas Sackville'in birlikte 1561de hazırladıkları "Gorbudoc" adlı bir tiyatro oyununda bulunan ve cemiyetin çürümesine bir örnek olarak verilen bir oğlun babasını öldürmesi ve bir babanın oğlunu öldürmesi teması bu eserin II. Perde 3. Sahnesinde de gösterilmektedir.^[1] Bu oyuna diğer bir tematik kaynak William Baldwin'in yazdığı biyografik şiirler dizisi olan "Mirror for Magistrates (Yerel Yargıçlara Ayna)" eserinde bulunan Anjou'lu Margaret, Kral IV. Edward ve 3. York Dükü Richard Plantagenet hakkındaki şiirler olmuştur.

Shakespeare bazı diğer kaynaklardan ufak kısımlar veya temalar da aldığı bildirilir. "Thomas Kyd"in "İspanyol Trajedisi" (1582–1591) eserinden I. Perde 4. Sahne'de bulunan kanlı mendil olayı ve Arthur Brooke'un "Romeo ve Juliet'in Trajik Tarihi" (1562)^[2] eserinden V. Perde 4. Sahne Anjou'lu Margaret'in ordusuna konuşması bunlar arasında sayılır.

Hazırlanması ve baskıları

Bu oyunun 1595de ve daha önce yazıldığı açıktır çünkü o tarihte basımcı Peter Short ve kitap satıcı Thomas Millington "oktavo ebadlı" York Dükü Richard'ın ve Kral Henrie'nin ölümü ile Lancaster ve Yorke sullaleleri arasındaki mücadelenin trajedisi (The True Tragedie of Richard Duke of Yorke, and the death of good King Henrie the Sixt, with the Whole Contention betweene the two Houses Lancaster and Yorke adlı kitabi bastırmışlardır. Bu edisyonun metininin bu eseri oynayan aktörler ezberledikleri metinleri tekrarlamaları sonunda ortaya çıktığı çok muhtemeldir.^[3] Bu eserin muhtemel son yazılma tarihinin 1595 olduğunu işbat etmektedir. Fakat oyunun birkaç yıl önce yazıldığına ve Eylül 1592'de sahneye konulduğuna dair açık deliller de bulunmaktadır. Eylül 1592'de Robert Greene tarafından yazılan ve ayrı bir el nüshası olarak bastırılan bir hiciv yazısı Shakepeare'in VI. Henry Bölüm 3 eserini hiciv etmektedir. Bu eser Eylül 1592'de yazıldığı için ve o yıl 23 Haziran'da tiyatrolar bir veba salgını dolayısıyla kapatıldığı için bu delile göre bu oyun ya 1591'de yahut 1592'nin başlarında yazılmıştır.

Bu oyunun adının ne zaman "Bölüm 3" sözcüğünü de ihtiva ettiği de belirli değildir. 1623'te basılan folyo ebadındaki versiyona kadar, bu oyunun basılan versiyonlarının hiçbiri VI. Henry oyununun ismi olarak Bölüm 3 ismini taşımamıştır. Bu nedenle Bölüm 3 adı Birinci Folyo editörleri John Heminges ve Henry Condell tarafından eklendiği kuşkusuzdur.

1595'te basılan "oktavo ebadlı" bu eserinin ilk baskısı aynen 1600'da basımcı William White ve kitap satıcısı Millington tarafından "kuatro ebadlı" ve 1619'da ise basımcı Thomas Pavier ile kitap satıcısı William Jaggard tarafından "folyo ebadlı" olarak yayımlanmıştır. Günümüzde kullanılan "Birinci Folyo" adı verilen versiyonu 1623'te John Heminges ve Henry Condell editörlüğü altında yayımlanmıştır.

Karakterler

Kralın etrafındakiler

Kral VI. Henry
Kraliçe Margaret Anjoulu
Galler Prensi ve Edward Westminsterli, oğulları
9. Baron de Clifford
3. Exeter Dükü Henry Holland
Somerset Dükü (3. Somerset Dükü Henry Beaufort ile 4. Somerset Dükü Edmund Beaufort'un karışımı tek bir bileşik rol), küçük kardeşi
3. Northumberland Kontu Henry Percy
2. Westmoreland Kontu Ralph Neville
13. Oxford Kontu John de Vere
Ricmond Kontu Henry (sonra İngiltere Kralı VII. Henry) (konuşmasız rol)
Somerville, bir haberci

York Dükü'nün etrafındakiler

3. York Dükü Richard Plantagenet
Edward Plantagenet, Sınır (March) Kontu. Sonra Kral IV. Edward. York Dükü'nün en yaşlı oğlu
1. Clearance Dükü George Plantagenet, later Clearance Dükü; York Dükü'nün oğlu.
Richard Plantagenet, sonra Gloucester Dükü; York Dükü'nün oğlu.
Edmund Plantagenet, sonra Rutland Kontu, York Dükü'nün en küçük oğlu.
Rutland kontunun hocası
16. Warwick Kontu Richard Neville
3. Norfolk Kontu John de Mowbray
Montague (Oyunda bu karakter iki ayrı yerde ayrı gerçek kişilerinin yerine konulmuş bulunmaktadır. I. Perde'deki karakter VI. Henry Bölüm 2'de çok önemli rol oynayan 5. Salisbury Kontu Richard Neville yerine konmuştur. II. Perde'den sonra bu karakter Salisbury Kontu'nın oğlu ve Warwick Dükü'nün küçük erkek kardeşi olan 1. Montague Markizı John Neville'i temsil eder.
1. Pembroke Kontu William Herbert (1423-1469) (konuşmasız rol)
1. Devon Kontu Lord Humphrey Stafford.
1. Hastings Baronu Lord William Hastings
Sır William Stanley
Sır John Mortimer, York Dükü'nün amcası
Sir Hugh Mortimer, York Dükü'nün amcası
Sir John Montgomery
Elizabeth Woodville, Lady Gray, sonra Kraliçe Elizabeth
2. Rivers Kontu Lord Anthony Woodville, erkek kardeşi
Prens Edward, IV. Edward ve Kraliçe Elizabeth'in oğlu (konuşmasız rol)

Fransızlar

Fransız Kralı XI. Louis
Lady Bona Savoylu, Louis'in kardeşinin karısı
V. Jean de Bueil veya Lord Bourbon, Fransa Amiralı (konuşmasız rol)

Diğerleri

York Şehri Belediye Başkanı
York Şehri kıdemli şehir meclis üyesi
Coventry Şehri Belediye Başkanı
Londra Kulesinin Komutanı (1. Worcester Kontu John Tiptoft ile 6. Düudley Baronu John Sutton karışımı bileşik rol)
Babasını öldüren bir oğul
Oğlunu öldüren bir baba
İki av hayvanları korucuları
Gözcüler
Avcılar
Askerler, haberciler, davulcular, nedimler vb.

Konusu

Bu oyun VI. Henry, Bölüm 2 oyununun sona erdiği andan sonra başlar. Yani Birinci St Albans Muharebesi'in de galip gelmiş olan Yorklular Hanedanı üyelerinin (3. York Dükü Richard, March Kontu Edward, Richard Plantagenet, 16. Warwick Kontu, Montague veya 5. Salisbury Dükü ve Norfolk Dükü'nün) savaş alanından kaçan Kral VI. Henry ve Margeret Anjoulu'yu kovalamaları sırasında perde açılır.

York Dükü Londra'ya varınca Westminster Sarayı (şimdi parlamento)da bulunan krallık tahtı üzerine oturur ama kendisini tutanlar ile ile Lancaster hanedanı'nı tutanlar arasında bir sert karşılaşma ortaya çıkar. Fakat Warwick Dükü ordusunun bir kısmını buraya getirmiştir ve bu karşılaşmanın silahlı çatışmaya geçişmesi halinde zor kullanacağı tehdidi ile durum yatıştırılır. Müzakereler sonunda Henry ve York Dükü arasında bir anlaşma sağlanır. Buna göre Henry ölene kadar tahtta kalacaktır ama o ölünce taht bu andan sonra sürekli olarak York Dükü ve onun York Hanedanı çocuklarına geçecektir .

Bu Henry'nin oğlu olan Prens Edward Westmisterli'nin kral olmasını önleyeceği için Henry'nin karısı Margaret Anjoulu başlarında olarak Henry'nin destekçilerini çok kızdırır. Bunlar Henry'nin tarafını tutmaktan vazgeçerler. Margaret, St Albans savaşında Yorklular tarafından öldürülen babasının intikamını almak isteyen Cliford desteğiyle, Yorklulara savaş ilan eder.

Margaret York Dükü'nün Wakefield'de olan şatosuna hücuma geçer ve Wakefield Muharebesini Yorklular kaybederler. Bu çarpışma sırasında Clifford York Dükü'nün on iki yaşındaki oğlu olan Rutland Kontu'nu öldürür. Bu çatışma sırasında York Dükü de harp esiri olarak Margaret ve Clifford'un eline geçer. Clifford ve Margeret önce onunla alay etmek için alnındaki terleri silmesi için oğlu Rutland'ın kanını çekmiş olan bir mendil verirler ve kâğıttan yapılmış bir tacı kafasına geçirirler ve sonra da onu öldürürler.

Muharebe bittikten sonra Edward ve Richard babaları olan York Dükü'nün ölümünü yasını çekmekte iken, Warwick Kontu gelir ve komuta attığı ordusunun Margaret tarafından İkinci St Albans Muharebesi'nde yenildiği haberini onlara verir. Henry ise Londra'ya dönmüştür ve Margaret'in baskısı ile York Dükü ile daha önce yaptığı anlaşmanın geçersiz olduğunu ilan eder. Sonra Warwick Kontu'nun babası olan Salisbury Kontu'nun da yakalanıp öldürüldüğü haberi onlara ulaşır.

Fakat kızkardeşi Burgundi Düşesi tarafından yapılan zorlamalardan etkilenen George Plantagnet kardeşleri olan Yorklu Richard ve Edward Plantagenet'i tüm olarak destekleme kararı almıştır. Ayrıca Warwick Kontu da genç kardeşi olan Montague tarafından tamamen desteklenmeye başlanır. Yorklular böylece kendilerini toplayıp yeni bir düzene girerler. Yorklulara ile Lancesterliler arasında yapılan Towton Muharebesi'nde Yorklular büyük bir galibiyet kazanırlar. Bu galebeden sonra Edward İngiltere Kralı olarak tahta geçer; George'a Clearance Dükü unvanı verilir; Richard ise Gloucester Dükü unvanını alır. Yeni Kral Edward ve kardeşi Clearance Dükü Ssray'dan ayrılırlar ve sahnede kalan Gloucester dükü Richard seyirciye dönerek iktidarı eline geçirmek için çevirdiği dolaplardan bahse geçer ve krallık tahtını kardeşinin elinden alacağını bildirir; ama o anda bunu nasıl yapacağını açıkça bilemediğini de itiraf eder.

Towton Muharebesi galibiyetinden sonra Warwick Kontu Fransa'ya geçer. Burada görevi Fransız Kralı IX. Louis'in görümcesi olan Lady Bona'nın Kral Edward ile evlenmesini sağlamaktır. Bu evlenme ile Fransız ve İngiliz krallıkları arasında şahsi bağlar ortaya çıkacak ve iki ülke arasında barış garantilenmiş olacaktır. Fakat Warwick Kontu Fransız Sarayına vardığında Lancasterlilerden Margeret Anjoulu, oğlu Prens Edward Westminsterli ve Oxford Kontu'nun daha önce Fransız Sarayına gelip Fransız Kralına İngiltere'de ortaya çıkmış olan silahlı çatışmalarda kendi yanlarını tutmayı ve onlara Fransız askeri desteğini sağlamayı kabul ettirmiş gibilerdir. Tam bu sırada Fransız sarayına erişen Warwick Kontu duruma hakim olur ve Fransız Kralı'nı Kral Edward'a destek verip Edward'ın görümcesi ile evlenmesini kabul etmesini Fransa için çok daha yararlı olacağına inandırır.

Fakat İngiltere'de Kral Edward, kardeşleri George ve Richard'ın negatif tavsiyelerini hiçe sayarak soylu olmayan bir kız olan Lady Gray ile evlilik yapmıştır. Bunu Fransa'da haber alan Warwick Kontu York Hanedanı'na yaptığı bu kadar hizmete rağmen kendisinin Fransa'da çok küçük düşürüldüğünü anlar. Warwick Kontu bundan sonra Lancesterliler tarafına geçer ve onlara olan sadakatini ispat etmek için küçük kızı olan Anne Nevill'i Prens Edward Westminsterli'ye eş olarak vereceğini ilan eder. Bundan kısa bir zaman sonra da George ve Montegue da Kral Edward'ı tutmaktan vazgeçip, Warwick Kontu ve Lancasterlileri destekleyeceklerini açıklarlar. Warwick Kontu Fransa Kralının verdiği bir Fransız ordusuyla İngiltere'ye geçer ve bu ordu ile Kral Edward'ın ordusunu yener ve kral IV. Edward'ı harp esiri olarak eline geçirir. VI. Henry tahta yeniden geçer ve Warwick Kontu ile George Plantagenet'i "Taht Koruyucu Lord" olarak atar.

Fakat çok geçmeden Lancesterliler esir olan kral IV. Edward Richard, Hastings ve Stanley tarafından esaretten kurtarılır. Bu kurtarma haberi VI. Henry'ye sarayında yetişince, Richmond Kontu Henry emniyette yaşabilmesi için Fransa'ya gönderilir. Richmond Kontu Henry John Gauntlu, 1. Lancaster Kontu'nun soyundan gelip; II. Richard'in kardeşi ve III. Edward'in oğlu idi ve böylece eğer kral VI. Henry'ye ve oğlu Prens Edward Westminsterli'ye herhangi bir olasılıkla ölürlerse Lancasterlılar hanedanından taht varisi olması mümkündü. Bu nedenle Richmond Kontu'nun hayatının korunması elzem görünmekte idi.

Bu sırada Yorklu Edward da Yorklular ordusunu yeniden düzene sokmaya ve bu yenilenmiş ordu ile Warwick Dükünün Lancasterliler ordusuna karşı savaşmaya hazırlanmakta idi. İki ordu Barnet Muharebesi'nde karşılaşırlar. George Warwick Dükü'nün ordusuna ihanet edip; Lancasterlılara tarafını terk edip Yorklular tarafına geçer. Bu Warwick'in ordusunun dağılmasına ve Yorklular ordusunun büyük bir galibiyet kazanmasına neden olur. BU muharebede Lancasterliler ordusu en üst iki komutanı olan Warwick Dükü ve Salisbury Dükü Montegue hayatlarını kaybederler ve Lancasterliler ordusu komutanlığına Somerset Dükü ve Oxford Dükü geçerler. Lancasterliler ordusu Fransa'dan Margaret Anjoulu ve oğlu Prens Edward Westminsterli komutasında gelen yeni bir ordu ile takviye edilir.

Bu sırada Kral VI. Henry kendine ihanet eden ve Yorklu Edward'ın adamı oldukları anlaşılan iki av hayvanları korucusu tarafından yakalanıp Yorklu Edward'a teslim edilir. Böylece esir düşen VI. Henry Londra Kalesi'nde hapise atılır. Yorklu Edward ordusu ile Lancasterliler ordusu ile karşılaşmak için Londra'dan ayrılır. Yapılan Tewkesbury Muharebesi'nde Yorklular ordusu büyük bir galibiyet kazanır. Lancasterliler ordusunun üst komutanları olan Margaret Anjoulu; oğlu Prens Edwarad Westmiaterli; Somerset Dükü ve Oxford Dükü Yorklular eline esir olarak geçirilir. Somerset Dükü idama mahkûm edilir. Oxford Dükü'ne müebbet hapis cezası verilir. Prens Edward Westminsterli ise soruşturması sırasında Yorklular Hanedanı'nın meşru kraliyet hanedanı olduğunu kabul etmez; bu Yorklular Plantagnet kardeşleri gayet kızdırır ve bu kızgınlık ile üç Plantagent kardeş onu kılıç darbeleri ile öldürürler. Kardeşlerden Richard sabık kral IV. Henry'yi öldürmek maksadıyla Londra'ya gider. Londra Kalesi'dnede hapis edilmiş olan sabık VI. Henry ile görüşmeye başlar; Richard sabık kral ile münakaşaya girişir ve bu münakaşada kızgınlığından sabık krala kılıcını saplayıp onu ölümcül yaralar. II. Henry son nefesini vermekte iken Richard'ın gelecekte bir devamlı hainlikler yapma hayatına gireceği ve onun bu hainliklerinin İngiltere ülkesinin tümünü büyük bir keşmekeş ve kaos içine sokacağı kehanetlerini yapar.

Kral IV. Edward kazandığı galibiyet dolayısı ile ülkede şenlikler yapılmasını emreder. Bu galibiyetle ülkede hanedan savaşlarının sona erdiğini ve bundan sonra ülkesinin refah ve barış içinde yaşayacağını sanmaktadır. Fakat kardeşi olan Richard'ın, maliyeti ne olursa olsun ülkede devlet iktidarını eline geçirmek için çeşitli hainlik planları yapmakta olduğundan habersizdir.

Türkçeye çeviriler

VI. Henry: I., II. ve III. Bölüm. Çev. Hamit Çalışkan. Ankara: İmge Yayınları, 1994.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Gorboduc" oyununun işlediği tahtından feragat eden kralın ülkesinin arazisini çocukları arasında paylaştırması konusunu, Shakespeare yazdığı Kral Lear oyununun ana teması olarak almıştır.
^ Arthur Brooke (1562) The Tragical History of Romeus and Juliet (1562) Shakespeare'in ünlü Romeo ve Juliet oyununun ana kaynağıdır.
^ Martin, Randall (ed.) (2001) 'Henry VI, Part Three'(The Oxford Shakespeare); Oxford: Oxford University Press, say.106-112)