V. Vologases
| V. Vologases Partça: 𐭅𐭋𐭂𐭔 | |
|---|---|
| Kralların kralı | |
 V. Vologases'in sikkesi, Ekbatan basımı | |
| Ermenistan Kralı | |
| Hüküm süresi | 180 - 191 |
| Önce gelen | Sohaemus |
| Sonra gelen | I. Hüsrev |
| Part Kralı | |
| Hüküm süresi | 191 - 208 |
| Önce gelen | IV. Vologases |
| Sonra gelen | VI. Vologases |
| Ölüm | 208 |
| Çocuk(lar)ı |
|
| Hanedan | Arşaklılar |
| Babası | IV. Vologases |
| Dini | Zerdüştçülük |
V. Vologases (Partça: 𐭅𐭋𐭂𐭔 Walagash), 191'den 208'e kadar Part İmparatorluğu'nun Krallarının Kralıydı . Ermenistan kralı olarak (h. 180-191), II. Vologases olarak bilinir. Ermenistan'daki krallık dönemi hakkında, oğlu Rev I'i ( h. 186-216 ) 189'da İber tahtına çıkması dışında çok fazla bigi yoktur. Vologases, 191 yılında babası IV. Vologases'in yerine Part İmparatorluğu'nun kralı oldu; İktidar geçişinin barışçıl mı olduğu yoksa Vologases'in tahta bir iç savaşta mı geçtiği belirsizdir. Vologases Part tahtına çıkınca, Ermeni tahtını oğlu I. Hüsrev'e (h. 191-217) vermiştir.
Vologases'in hükümdarlığı, Roma İmparatorluğu ile 195'ten 202'ye kadar süren savaş damgasını vurmuştur. Savaş, Partların başkenti Tizpon'un kısa süreliğine ele geçirilmesi ve Ermenistan ile Kuzey Mezopotamya'da Roma egemenliğinin yeniden onaylanmasıyla sonuçlanmıştır. Aynı zamanda, yerel Pers prensi Pabag'ın güney İran bölgesi Persis'in başkenti İstahr'ı ele geçirmesiyle Part diyarında iç çatışmalar yaşanmıştır.
İsim
Vologases, Part Walagaš'ın Yunanca ve Latince şeklidir (Partça: 𐭅𐭋𐭂𐭔). Bu isim aynı zamanda Yeni Farsça'da Balāsh ve Orta Farsça'da Wardākhsh (aynı zamanda Walākhsh olarak da yazılır) olarak tasdik edilmiştir. İsmin etimolojisi belirsizdir, ancak Ferdinand Justi, ismin ilk şekli olan Walagaš'ın "güç" (varəda) ve "yakışıklı" (Modern Farsça'da gaš veya geš ) kelimelerinin bir birleşimi olduğunu öne sürmektedir.[1]
Hayatı
Ermenistan Kralı
Vologases'in erken yaşlarında, Sohaemus'un yerine Ermenistan'ın hükümdarı olmuştur.[2][3][4] 1. ve 2. yüzyıllar boyunca Ermeni tahtında genellikle "Ermenistan'ın Büyük Kralı" unvanını taşıyan Part Kralların kralının yakın bir akrabası oturmuştur.[5][a] Ermenistan'ı yöneten önceki sekiz Arşak prensinin aksine Vologases, Arşak Hanedanı soyundan gelenlerin Ermeni tahtına hükmetmesini sağlamayı başarmış; 428 yılında Sasanilerin Ermeni tahtını kaldırmasına kadar ülkeyi yönetmişlerdir.[2]
189'da oğlu Rev I'i de (annesi Pharnavazid hükümdarı Amazasp'ın kız kardeşiydi) İber tahtına oturtmuştur.[8] Onun soyundan gelenler, 284 yılında yerine başka bir Part ailesi olan Mihranlılar gelene kadar İberya'yı yönetmişlerdir.[9]
Part İmparatorluğunun Kralı
191 yılında babası IV. Vologases'in ölümünden sonra Vologases Part tahtına çıkmış ve Ermeni tahtını oğlu I. Hüsrev'e (h. 191-217) vermiştir.[2][3] İktidar geçişinin barışçıl mı olduğu yoksa bir iç savaşla mı gölgelendiği belirsizdir.[1][10] Ancak taht iddiası tartışmasız değildi; rakip kral II. Osroes (190), IV. Vologases'un ölümünden önce bile Medya'ya yerleşmişti, ancak Vologases onu hızla bastırmış gibi görünmektedir.[11]
192–193'te Beş İmparator Yılı'nda, Vologases, İmparator Septimius Severus'a (h. 192-193) karşı Roma tahtı için verdiği mücadelede İmparator Pescennius Niger'i (h. 193-194) desteklemiştir. Ayrıca kuzey Mezopotamya'daki Roma vasal devletlerinin (Adiabene ve Osroene) işlerine de müdahale etmiştir. Bu nedenle mücadeleden galip çıkan Septimius Severus 195 yılında Part İmparatorluğu'na saldırmıştır.[12] Severus Mezopotamya'ya ilerlemiş, Osroene'yi bir Roma eyaleti yapmış ve 199'da Part başkenti Tizpon'u ele geçirmiştir.[1][12] Aynı zamanda Part eyaletleri Medya ve Persis'te da isyanlar çıkıyordu.[13] Septimius Severus artık kendisini Parthicus Maximus ("Parthia'nın büyük galibi") ilan etmiştir. Ancak yiyecek ve takviye eksikliği nedeniyle fetihlerini sürdüremedi. Sonuç olarak kuvvetlerini geri çekti; Geri çekilmesi sırasında Arap kalesi Hatra'yı iki kez boşuna fethetmeye çalıştı, daha sonra güçlerini Suriye'ye çekti.[1]
202 yılında barış sağlandı ve Ermenistan ve Kuzey Mezopotamya'da Roma egemenliği yeniden onaylandı.[12] Ancak İranolog Touraj Daryaee'nin ifadesiyle "hanedan prestijinin çoğunu kaybetmişti" ve bir "dönüm noktasına" ulaşmıştı.[13] Persis kralları artık zayıflamış ve Arşak derebeylerine güvenemez durumdaydı.[13] Nitekim 205/6 yılında Persis'in yerel hükümdarı Pabag isyan edip ve derebeyi Goçihr'i devirerek Persis'in başkenti İstahr'ı kendisine almıştır.[13][14] Oğlu I. Erdeşîr fetihlerine devam edecek, Part İmparatorluğunu devirecek ve 224 yılında Sasani İmparatorluğu'nu kuracaktı.[15]
Vologases 208'de ölmüş, yerine oğlu VI. Vologases (h. 208-228) geçmiş ancak diğer oğlu IV. Erdevân (h. 216-224), birkaç yıl sonra tahtı ele geçirmeye çalışmış ve bir iç savaş patlak vermiştir.[1][16]
Notlar
- ^ According to the 5th-century Armenian historian Agathangelos, the king of Armenia had the second rank in the Parthian realm, below only to the Parthian king.[6] However the modern historian Lee E. Patterson suggests that Agathangelos may have exaggerated the importance of his homeland.[7]
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e Chaumont & Schippmann 1988, ss. 574–580.
- ^ a b c Toumanoff 1986, ss. 543–546.
- ^ a b Patterson 2013, ss. 180–181.
- ^ Russell 1987, s. 161.
- ^ Lang 1983, s. 517.
- ^ Patterson 2013, ss. 180, 188.
- ^ Patterson 2013, s. 188.
- ^ Rapp 2014, s. 240.
- ^ Rapp 2017, s. 240.
- ^ Patterson 2013, s. 181 (see also note 18).
- ^ Sellwood 1983, s. 297.
- ^ a b c Dąbrowa 2012, s. 177.
- ^ a b c d Daryaee 2010, s. 249.
- ^ Dąbrowa 2012, s. 187.
- ^ Daryaee 2012, s. 187.
- ^ Patterson 2013, s. 177.
- Genel
- Chaumont, M. L.; Schippmann, K. (1988). "Balāš". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume III/6: Baḵtīārī tribe II–Banān (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 574-580. ISBN 978-0-71009-118-5.
- Dąbrowa, Edward (2012). "The Arsacid Empire". Daryaee, Touraj (Ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. ss. 1-432. ISBN 978-0-19-987575-7. 1 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2019.
- Daryaee, Touraj (2010). "Ardashir and the Sasanians' Rise to Power"
. Anabasis. University of California. ss. 236-255. - Daryaee, Touraj (2012). "The Sasanian Empire (224–651)". Daryaee, Touraj (Ed.). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. ISBN 978-0199732159.
- Lang, David M (1983). "Iran, Armenia and Georgia". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 512-537. ISBN 0-521-20092-X..
- Patterson, Lee E. (2013). "Caracalla's Armenia". Syllecta Classica. Cilt 2. Project Muse. ss. 27-61. doi:10.1353/syl.2013.0013.
- Rapp, Stephen H. (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1472425522.
- Rapp, Stephen H. (2017). "Georgia before the Mongols (2017)". Oxford Research Encyclopedia of Asian History. Oxford University Press. ss. 1-39.
- Russell, James R. (1987). Zoroastrianism in Armenia. Harvard University Press. ISBN 978-0674968509.
- Sellwood, David (1983). "Parthian Coins". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 279-298. ISBN 0-521-20092-X.
- Toumanoff, C. (1986). "Arsacids vii. The Arsacid dynasty of Armenia". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/5: Armenia and Iran IV–Art in Iran I (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 543-546. ISBN 978-0-71009-105-5.
