V. Henry (oyun)

V. Henry The Life of King Henry the Fifth
The Life of King Henry the Fifth
V. Henry portresi
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1598-1599
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Oyun serisi	Henriad
Tür	Tarihsel oyun
Zaman ve mekân	İngiltere ve Fransa

V. Henry, (İngilizce özgün adı: The Life of King Henry the Fifth) William Shakespeare'in İngiltere kralı V. Henry'nin hayatına dayanarak yazdığı tarihsel bir oyundur. Agincourt Savaşı öncesi ve sonrası olayları konu alır. 1599 yılının ilk aylarında yazıldığı düşünülmektedir.^[1] Kendi başına ayrı bir oyun olmayıp (bazı Shakespeare uzmanları tarafından Henriad adı verilen) bir dörtlü oyun grubunun birinci oyunu olduğu iddia edilmektedir. Bu Henriad oyun grubunun diğerleri esere konu olan kralın hükümdarlığa geçiş tarihi itibarıyla şöyle sıralanabilir: IV. Henry, Bölüm 1, IV. Henry, Bölüm 2 ve V. Henry.

Shakespeare'in V. Henry adlı bu tarihsel oyunu için konu kaynağı, ikinci edisyon olarak 1587'de bastırılmış olan "Raphael Hollished" tarafından hazırlanmış "Chronicles (Tarihler)" adlı eserdir. Bu eser diğer tarihsel oyunlarının da kaynağı olmuştur. Ayrıca tarihsel gerçekler için kaynak olarak Edward Hall'un "The Union of the Two Illustrious Families of Lancaster and York" adlı eserini kullanmıştır. Shakespeare'in "Samuel Daniel" tarafından yazılan İngiliz "Güller Savaşı" iç savaşı hakkındaki şiir kitabının içeriğini de bilip kullandığı iddia edilir.

Bu eserin hazırlanma tarihinin 1599 başlarında olarak tespit edilmesi, bu eserde bulunan Essex Kontu'nun İrlanda Tyrone İsyanı'nı bastıramadığı hakkında geçen cümlelere dayandırılmaktadır. O zamanlar kitap yayıncılarının bastırdıkları kitapları resmen "Stationer's Register" defteri kaydına geçiren "Stationers Company" 14 Ağustos 1600'de, Thomas Pavier adlı bir yayıncı adına "The Chronicle History of Henry the fifth" bir kitap tescil etmiş ama bu kitap o yıl sonundan önce "Birinci Kuatro" olarak anılan basımı, Thomas Millington ve John Busby adlı yayıncılar tarafından yapılmıştır. Ancak bu basım, oyunun kısaltılmış bir versiyonunu içermektedir. Bu "quatro" basımları, 1602'de ve 1619'da yapılan yeni basımlar takip etmiştir. 1623'te basılan ve ilk defa tam metni ihtiva eden yüksek kaliteli edisyona "Birinci Foliyo" adı verilmektedir.

Gelen söylentilere göre, 1599 ilkbaharında "V. Henry" eseri, yeni inşa edilen "Globe Tiyatrosu"'nda sahnelenen ilk oyun olmuştur. 1600'de de bu oyunun bazı zamanlarda sahnelendiği kayda geçmiştir. Kesin olarak basılı kaynaklara dayanılarak bilinen ilk temsili, Ocak 1605'te olmuştur. İngiltere Devrimi ile Cromwell zamanında, İngiltere'de tiyatrolar kapatılmıştır. Krallık restore edildikten sonra bu oyun tiyatro repertuvarlarından uzak kalmıştır. Shakespeare'in bu oyunu ancak 1723'te ilk defa uyarlama olarak sahnelenmiştir.

Günümüzde ise bu eser, İngilizce konuşulan ülkelerde sık sık sahnelenmektedir. Bu eser, İngiltere'de orta dereceli okullarda çok kere ayrıntılı olarak okutulmakta ve içeriğinde bulunan birçok konuşmalar, çok kişi tarafından hatırlanıp bilinmektedir.

• İngiltere Kralı V. Henry
• Gloucester Dükü (Humphrey, Gloucester Dükü) ve Bedford Dükü (Lancaster'li John, Bedford Dükü), Kralın erkek kardeşleri
• Thomas Beaufort, I. Duke of Exeter Dükü, Kralın amcası
• Norwich'li Edward, II. York Dükü, Kralın kuzeni. II. Richard oyununda bulunan Aumerle'dir ve He is the Aumerle of Richard II ve vatan haini Cambridge Kontu'nun kardeşidir. Bu ilişkilerden bu oyunda bahsedilmemektedir.
• Thomas Montacute, IV. Salisbury Kontu; Ralph Neville, I. Westmorland Kontu ve Richard de Beauchamp, XIII. Warwick Kontu
• Henry Chichele, Canterbury Başpiskoposu
• John Fordham, Ely Piskoposu
• Richard of Conisburgh, III. Cambridge Kontu; Henry le Scrope, III. Masham'li Baron Scrope, and Sir Thomas Grey, Vatan hainleri
• Sir Thomas Erpingham, Gower, Fluellen, Macmorris, Jamy, Kral Henry'inin ordusunun subayları
• Bates, Court, Williams, Kral Henry'inin ordusunun askerleri
• Pistol, Nym, Bardolph
• Boy
• Bir Haberci
• Fransa Kralı, tarihlere göre VI. Şarl, fakat oyunda sadece unvanı ile anılmakta, hiç adı verilmemekte.
• Louis, Fransa Krallığı Veliahtı (1397-1415), "Dauphin"
• Iyi Philip, Burgundi Dükü; Şarl, Orleans Dükü; I. John, Burbon Dükü; ve John, Berry Dükü ve Fransa Veliahtı (1398-1417).
• Charles d'Albret, Fransa Connétabli
• Rambures ve Grandpré, Fransız asilzadeler
• Montjoy, bir Fransız Haberci
• Harfleur Valisi
• İngiltere Kralı'na elçiler
• Monsieur le Fer, bir Fransız askeri
• Isabeau de Bavière veya Isabel, Fransa Kraliçesi
• Prenses Valois'li Katharin, Fransa Kralı Şarl ve Kraliçe Isabel'in kızı
• Alice, Prenses Katharin'in nedimesi bir asil hanım
• Boar's Head Hanı'nın sahibesi, eskiden "Mistress Quickly" olarak anılmakta ve şimdi "Pistol" ile evli.

İngiltere'de I. Elizabeth döneminde tiyatroda mizansen bulunmamaktaydı. Boş bir sahnede, büyük savaşların ve mekandaki değişmelerin sahnede sadece aktörlerin rol oynamaları ile ortaya çıkartılmasının güçlüğü kabul edilerek oyun, koro tarafından söylenen bir prolog ile başlar. Koro, ateş ilham perisini çağırır ve böylece Kral V. Henry rolünü oynayan aktöre, Roma Harp Tanrısı Mars şeklini almasını ister. "Bu dövüş meydanı (yani tiyatro sahnesi) Fransa'nın engin kırlarını içine alabilir mi?" diye seyirciye soru sorulur. Seyircilerden hayal güçlerini kullanmaları; tiyatro sahnesinin sınırlamalarına böylece karşı gelmeleri; ve "Bizim eksikliklerimizi kendi düşüncelerinizle tamamlayın" şeklinde bir nasihate uymaları istenir.

Her bir sahne çok kere tek bir aktör ile temsil edilen bir koronun vereceği prolog konuşmasıyla başlayacaktır.

Londra Kral Sarayı'nda bir oda

Perde İngiliz kilisesinin ileri gelenleri olan Canterbury Başpiskoposu ile Ely Piskoposu arasında geçen bir konuşma ile açılır. Bu konuşmada kralın kendine gönderilen ve İngiliz Hristiyan kilisesi papaz, keşiş ve rahibelerini rahat bir hayat yaşamasını sağlayan kilisesi imtiyazlarını, gelirlerini sağlayan sadakalarını ve geniş arazilerini devlete dönmesini sağlamak üzere hazırlamış olan bir kanun teklifinin kabul edileceğinden korktuklarını ifade etmektedirler.

Kraliyet Sarayında mabeyn odası

Kral Henry'nin dikkatini başka tarafa çekmek için kadın cedler yoluyla geçtiği için Saliç Kanunlara uymadığı için şimdiki Fransız kralının meşru olmadığını ve V. Henry'nin Fransa Krallığı tahtının meşru varisi olduğunu ve bu nedenle bu meşru haklarını araması için Fransa'yı işgal etmesini telkin ederler.

Gençliğinde kumarcılık ve sefahat düşkün olan V. Henry kral olduktan sonra kendini toplamış ve akıllı ve sevilen bir hükümdar olmuştur. Henry, bu iki yüksek din adamının telkinlerinden sonra, Fransa Kralı Vİ. Charles karşı kesinlikle bir savaş açmaya karar verir. Zaten daha önce de Fransa krallığına olan meşru haklarını bildiren ve bu halkları kullanarak kral olarak tahta geçmiş olması gerektiğini açıklayan birkaç not şeklindeki mektup Fransa'ya göndermişti. Bu mektuplara Fransız yanıtı Fransız Veliahtı tarafından yazılmış; İngilizlerin Fransa tahtına meşru hak iddia etmelerini küçümseyip alaya alan bir mektup olmuş ve bu mektupla beraber Fransız Veliahtı Henry'ye iki tenis topu göndermiştir. Bu Fransız küçümsemesi İngiliz Kilisesinin başı olan Canterbury Başpiskoposu'nun tam istediği şey olmuştur. Bu iki tenis topu hediyesi Hemry'yi gayet kızdırmış Henry İngiliz ordusuna Fransa üzerine bir sefere hazırlanması için emirler göndermiştir.

İkinci Perde başındaki bir boru çalınmasından sonra prolog için Koro tekrar görülür ve bütün İngiltere'nin bu savaş çabasına destek gösterdiğini bildirir. "Şimdi at satın almak için merayı satmaktadırlar" deyip seyirciye hitapla "Biz bu oyunla tek bir kişinin bile midesini bozmayacağız." derler.

Londra'da Mistress Quickly'nin hani ve önündeki sokak

Shakespeare'nin hazırladığı her ciddi tiyatro oyununda olduğu gibi bu tarihsel oyununda ana konunun ciddi havasına çok tezatlık gösteren bazen konuya ek yorum sağlayan önemsiz küçük ama çok zaman komik karakterler bu oyunda da bulunmaktadır. Bu oyunda bulunan Pistol, Nym ve Bardolph diğer V. Henry oyunlarında da bulunmaktadırlar. Ayrıca sadece bu oyunda bulunan komik bir İskoçyalı, bir İrlandalı ve "Llywelyn" isminin okunuşu olan "Fluellen" adlı bir Galli de bulunmaktadır. Bir önceki İV. Henry oyununa karşıt olarak bu Vİ. Henry oyununda bir zamanlar Henry'nin yakın arkadaşı olan Falstaff bulunmamaktadır. Bu perdenin ilk sahnesinde hancılık yapan Mistress Quickly'nin daha önceki erkek arkadaşı olan Teğmen Bardolph ile Onbaşı Nym konuşmaktadır ve sonra bu konuşmaya hancı Mistres Quickly ve oinün kocası olan Pistol katılırlar. Bu hana gelen Sır Falstaff'in genç hizmetlisi Sir Falstaff'a ne olduğunu onlara anlatır. Sır Falstaff Henry kral olduktan sonra kralın kabul etmesini istediği bir kanuna destek almak için Kral huzuruna çıkmış; kralın emri ile zorla huzurdan atılmış ve tekrar kralı görmemesi istenmiştir. Kral Henry'nin bu tutumundan çok aksi etkilenen ihtiyar Sır Falstaff hayat gözlerine yumduğunu açıklar. Eski gruptan kalan Pistol, Nym, Bardolph Fransa'ya gidecek orduya tekrar katılmışlar ve Mistress Quickly'ye elveda ederek İngiltere'den ayrılmaya hazırdırlar.

Southampton rıhtımı

Kral Henry'nin başına gelebilecek ilk tehlike donanması ile Fransa'ya geçmeden önce ortaya çıkar. Henry'nin çocukluk arkadaşları olan 3. Cambridge Kontu Richard ve yardımcıları Meşham;li Kord Scroop ve Sır Thomas Grey Fransız kralının yardakçılığını yaparak Southampton'da Kral Henry'yi suikasta uğratmak için bir komplo hazırlamışlardır. Henry'nin çok zekice bu komployu ortaya çıkartır ve hiç merhamet göstermeden zalimce ve gayet kararlı olarak komplo hazırlayanları cezalandırır. Böylece Shakespeare önceki eserinde bulunan Prens Hal'in tahta geçince karakterini değiştirdiğine en açık gösterge vermiş olur. Bu komplo hazırlayıcılara ceza olarak idam edildikten sonra artık filonun hemen Fransa rotasıyla yola çıkması için hiçbir engel kalmamıştır.

Pistol gelir ve karisi olan Mistress Quickly'nin ölmüş olduğu haberini galibiyetlerini kutlamakta olan arkadaşlarına verir ve onlar arasında da üzüntüye yol acar.

Fransız Krallık sarayında Fransa Kralı VI. Sarl, tüm Fransa'ya ve Fransız Krallık tacına hakki olduğunu iddia eden, İngiltere Kralı V. Henry'yi karşılamaktadır. Burgundi Duku Fransa'nin uzun bir müddettir açlık ve gerileme nedeniyle Fransa vatanının harap olduğunu ve bu nedenle yenilgiye uğradığını bir konuşma ile tekrar vurgular ve iki ülke arasında yapılan anlaşmanın bundan sonra barışı sağlamasını diler. Bu barış Antlasması'ni imzalamakla Henry İngiltere Krallık hanedanına Fransa'nin katkısını sağlamasını garanti ettiğini açıklar. Fransa Kralı VI. Sarl bu antlaşma şartlarını incelemek için çalışma odasına çekilmiştir.

Bu sırada Henry kuzeni Katerin ile birlikte biraz vakit geçirmektedir. Henry Katerin'e onu sevdiği ifade etmek istemektedir. Fakat ikisi de değişik dil bildikleri ve birbirinin dilini çok az anlayabildikleri için yine çeşitli komik sonuçlar doğmaktadır. Sonunda Katerin, ğger Papa evlenmeyi tasdik ederse, Henry ile evliliğe razı olacağını bildirir.

Bu tasdik sağlanmıştır. Henry ile Katerin'in evlendiklerinin ilan edilmesi ve Fransız kraliçesinin "İngilizler sanki Fransızlar gibi; Fransızlar sanki İngilizler gibi birbirini kabul etsinler, Buna Amin deyin ve Allah kabul etsin" demesi ile oyundaki genel konu islanmesi son bulur.

Ama perde inmeden hemen önce bir Prolog olarak Koro bir daha görünür ve bu oyuna konu olan olaylardan yıllar sonra neler olduğunu anlatır. Henry'nin varisini devlet idaresini eline almasından sonra, birçok kişinin devlet idaresine karıştığını ve böylece bu kişilerin İngiltere'nin Fransa'yı elinden kaçırmasına neden olup İngiltere'nin kanını akıttıklarını bildirirler. Bu sözler seyirciyi İngiliz Kralı VI Henry'nin çok çekişmeli geçen saltanatını anımsatmak ve Shakespeare'nin yazdığı diğer oyunlar oynadıkları zaman seyirci çekmek içindir. Shakespeare bu sonraki devrin olaylarını VI Henry, Bölüm 1, VI. Henry, Bölüm 2 ve VI. Henry, Bölüm 3 adini verdiği üçlemeli oyun daha önce olarak hazırlamıştı ve daha önce sahneye getirmişti.

• V. Henry. Çev. Ali Halim Neyzi. Mitos-Boyut Yayınları: İstanbul, 2002.

• V. Henry

Wikimedia Commons'ta V. Henry (oyun) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• [1] 12 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikisource'da V. Henry oyununun tam metni (İngilizce)'.