İçeriğe atla

Uzun Buhran

Uzun Buhran 1873 ekonomik kriziyle başlayan ve kimilerine göre 1879 kimlerine göre de 1896 yılına kadar etkileri süren dünya çapında ekonomik krizi anlatır.[1] Amerikan İç Savaşı'nı izleyen dönemde İkinci Sanayi Devriminin de itkisiyle büyümekte olan ABD ve Avrupa ekonomilerinin o dönemde yaşadığı ilk ve en şiddetli krizdi.[2] 1930'lu yılların başındaki Büyük Buhran'a kadar bu krize de Büyük Buhran denilmekteydi.

Arka plan

Bunalımdan önceki dönemde çok sayıda savaş ve ekonomik büyüme yaşanmıştır. Avrupa'da Fransa-Prusya Savaşı'nın sonrasında Alman İmparatorluğu yeni bir döneme girmiştir, savaşın ardından Fransa'ya dayatılan 200 milyon pound tazminat Almanya'da bir yatırım patlamasına yol açmıştır. Bu dönemde yaygınlık kazanan Bessemer konverteri sayesinde çelik üretimi ucuzlamış, yaygınlaşmış ve çoğalmıştır. Bu gelişmenin etkisiyle demiryolu inşaatlarında olağanüstü bir artış yaşanmıştır. ABD'de ise iç savaşın ardından kısa süreli bir durgunluğun ardından yatırımlar artmış, burada da demiryolu inşaatları yaygınlaşmıştır.

Bunalım

1873 yılında Almanya İmparatorluğu'nun Thaler gümüş madenî para basımını durdurmasıyla beraber gümüş fiyatlarında düşüş yaşanmaktaydı. İzleyen dönemde zengin gümüş maden yataklarının bulunmasıyla basılacak olan gümüş madenî paraların altın para sisteminin değerini düşüreceğinden çekinen ABD Maliye Bakanlığı 1 Nisan 1873 yılında ABD Kongresinde kabul edilen Coinage Act of 1873 ile ekonomideki iki değerli madene sabitlenmiş olan çift maden parasal sisteminden gümüşü çıkarmıştır. Alınan bu karar gümüş fiyatlarının daha da düşmesine sebep olmuştur.

Avrupa'da ise Viyana Borsası'nın 8 Mayıs 1873 tarihine çöküşünün ardından yaşanan panik ABD'ye ulaşmıştır. ABD'de Nevada gibi eyaletlerde yeni açılan gümüş madenleri ve gümüş üretiminin artmakta olması krizi tırmandırdı. Madenciler çıkardıkları gümüşlerin yetkililer tarafından artık alınmadığını öğrendi. Eylül ayına gelindiğinde ABD ekonomisi krize girmiş ve 1873 ekonomik krizi artık başlamıştı. Bu dönemde yaygın olarak yatırım yapılan demiryolu sektöründeki önemli gruplardan Northern Pacific Railway şirketine destek veren Jay Cooke & Co. Bankasının iflasını açıklamasıyla sektördeki çok sayıda banka da benzer duruma düşmüştür. 20 Eylül 1873 günü New York Menkul Kıymetler Borsası 10 günlüğüne kapanmıştır. Ekonomik krizden deflasyon yaşayan Fransa ve İngiltere çok az etkilenmiştir.

Sonuçları

1873 yılında ABD Maliye Bakanlığı tarafından alınan karar çiftçiler ve madenciler tarafından şiddetli şekilde protesto edilir. Ayrıca İtibari paranın yaygınlaştırılması gerekli olduğu vurgulanır. Batıdaki zengin gümüş maden yataklarına sahip eyaletler olan Nevada, Colorado ve Idaho'daki çevrelerin baskısıyla 1878 yılında yeniden alınmaya başlanan gümüş madeni 1890 yılında çıkan yasayla resmîleşir ve gümüş madenî para imalatına devam edilir.

Değerlendirmeler

İktisatçılar 1873 krizine altında yaşanan kıtlığın yol açtığını belirtirler. Ancak kapitalizmin en hızlı gelişme dönemlerinden birisinde yaşanan bu bunalım, yaşanan teknik ilerlemelere ve olağanüstü gelişen üretim hızına ekonomik altyapının uyum sağlayamamasının ve spekülatif mali sermayenin kırılganlığını açığa çıkarmıştır. Bu dönemde demir ve çelik üretimin gelişmesi ve maliyetinin düşmesiyle beraber demiryolu ağları yaygınlaşmış, uluslararası pazarlar birbirine bağlanmaya başlamıştır. Dolayısıyla nakliye giderlerinin azalması, tarımsal ürünlerin fiyatlarının düşmesine yol açmıştır. Pirinç ve pamuk gibi ürünlere dayalı tarım ekonomisine sahip ülkeler krize sürüklenmiştir. Fransa, Almanya ve ABD gibi güçlü ekonomiye sahip ülkeler kendi çiftçilerini gümrük vergileriyle korusa da İtalya, İspanya, Avusturya-Macaristan ve Rus İmparatorluğu'nda aç kalan milyonlarca kişi çareyi bu ülkelere göç etmekte bulmuştur.

Kaynakça

  1. ^ 8 Temmuz 2020 tarihli BBC haberi 16 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 16 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir
  2. ^ 24 Mart 2012 tarihli 15 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mahfi Eğilmez makalesi, 16 Mart 2022 tarihinde erişilmiştir

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Makroekonomi</span> Bir bölge veya bir ülkenin toplam gider, gelirlerinin ve gelecek öngörüsünü yapmak ve irdelemek

Makroekonomi, ekonomi biliminin; toplam tüketim, toplam üretim, toplam tasarruf, toplam yatırım, toplam gelir ve istihdam gibi toplam büyüklüklerini inceleyen ve bunlar ile ilgili çözümleme ve çıkarımlar yapan alt dalı. Mikroekonomiden farklı olarak, ekonomiyi bir bütün olarak ele alarak, makro denge çözümlemeleri üzerinde çalışır. İşsizlik, enflasyon, toplam üretim ve tüketim, gelir dağılımı makroekonominin ana konuları olarak sayılabilir. Kurucusu John Maynard Keynes'dir. Keynes 1930 yılına kadar temel ekonomik karar birimleri seviyesinden bakılan ekonomi bilimine yeni bir boyut kazandırmış, toplam talep kavramını gündeme getirerek işsizlik ve toplam üretim konularını bununla açıklamaya çalışmıştır. Modern makroekonomideki düşünce okullarından bazıları şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Para</span> devletçe bastırılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metalden ödeme aracı, nakit

Para, mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için kullanılan araçlardan en yaygın olanı. Para sözcüğü ile genellikle madenî para ve banknotlar kastedilmekle birlikte; ekonomide, vadesiz mevduatlar ve kredi kartları da parayı meydana getiren unsurlardan sayılır. Vadeli mevduat, devlet tahvili gibi değişim araçları ise para benzeri olarak değerlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">Enflasyon</span> mal ve hizmetlerin zaman içinde değerinin artması, hayat pahalılığı

Enflasyon veya parasal şişkinlik, ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki genel artıştır. Bu genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılarak ölçülür. Genel fiyat seviyesi yükseldiğinde, her bir para birimi daha az mal ve hizmet satın alır; sonuç olarak, enflasyon paranın satın alma gücünde bir azalmaya karşılık gelir. TÜFE enflasyonunun tersi, mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesinde bir düşüş olan deflasyondur. Enflasyonun yaygın ölçüsü, genel bir fiyat endeksindekinin yıllık olarak yüzde değişimi olan enflasyon oranıdır. Hanelerin karşılaştığı fiyatların hepsi aynı oranda artmadığından, bu amaçla genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Merkantilizm</span> Politik ve iktisadî bir teori

Merkantilizm, bir ekonominin ihracatını en üst düzeye çıkarmak ve ithalatını en aza indirmek için tasarlanmış milliyetçi bir ekonomi politikasıdır. Başka bir deyişle, ülke içindeki kaynak birikimini en üst düzeye çıkarmayı ve bu kaynakları tek taraflı ticaret için kullanmayı amaçlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Devalüasyon</span> makroekonomide ve modern para politikasında bir terim

Devalüasyon ya da değer düşürümü, sabit kur sistemlerinde ödemeler dengesi açık veren ülkenin ulusal parasının dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Başka bir deyişle devalüasyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke dövizleri karşısında değer kaybettirilmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan doları</span> Amerika Birleşik Devletlerinin para birimi

Amerikan doları veya Birleşik Devletler doları, 1792 Para Yasası ile yürürlüğe girmiş, Amerika Birleşik Devletleri'nin resmî para birimidir. Dünya ticareti üzerinde en yaygın kullanılan para birimi olmasıyla da bilinir. Serbest dalgalanan bir para birimidir.

Bretton Woods sistemi, II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1944'te ABD'nin küçük bir kasabası olan Bretton Woods'da toplanan Birleşmiş Milletler Para ve Finans konferansında ortaya çıkan iktisadi sistemdir. Bu konferansa 44 ülkenin temsilcileri katılmıştır ve bu konferansa gelen devletlerin yarısından fazlası az gelişmekte olan ülkelerdir. Ayrıca Romanya dışındaki sosyalist ülkeler fona üye olmamış ve sistemin dışında kalmışlardır. Aynı zamanda Bretton Woods sisteminin kurulma sebeplerinden biri olan 1929 yılında yaşanan ekonomik buhran ve hemen ardından gelen dünya savaşı ile ekonomisi dibe vuran ülkeler, uluslararası alanda yaşanan para değişiminin duraksama noktasına gelişi ve savaş sebebiyle ülkeler arası alım satım ticaretinin durması, uluslararası alanda tekrar parasal döngünün düzelmesi ve ekonomik istikrarın sağlanması için böyle bir sistemin kurulması amaçlandı.

<span class="mw-page-title-main">William McKinley</span> 25. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (1897–1901)

William McKinley, 1897'den 1901'deki suikastına kadar 25. Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak görev yapan Amerikalı siyasetçi. Cumhuriyetçi Parti'nin bir üyesi olarak, Cumhuriyetçilerin sanayi eyaletlerinde ve ülke genelinde on yıllar boyunca büyük ölçüde egemen kılan bir yeniden yapılanmaya öncülük etti. 1898'deki İspanya-Amerika Savaşı'nda zafere başkanlık etti; Hawaii, Porto Riko, Guam ve Filipinler'in kontrolünü ele geçirdi; derin bir buhranın ardından refahı yeniden sağladı. Ülkeyi altın standardında tutarak serbest gümüşün enflasyonist para politikasını reddetti ve korumacı vergileri yükseltti.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Buhran</span> dünya çapında ekonomik bunalım (1929–1939)

Büyük Buhran, Büyük Depresyon veya 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı, 1929'da başlayan ve 1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa'yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da yıkıcı etkiler yaratmıştır.

Altın standardı, standart ekonomik hesap biriminin sabit miktarda altına dayandığı bir para sistemidir. Altın standardı, 1870'lerden 1920'lerin başlarına, 1920'lerin sonlarından 1932'ye ve ayrıca 1944'ten ABD'nin ABD dolarının altına konvertibilitesini tek taraflı olarak sonlandırıp Bretton Woods sistemine kesin olarak son verdiği 1971 yılına kadar uluslararası para sisteminin temelini oluşturdu.

İran Petrol Borsası, İran'ın Kiş adasında 17 Şubat 2008'de faaliyete başlayan petrol borsası.

<span class="mw-page-title-main">1997 Asya mali krizi</span> Temmuz 1997nin ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve Taylandda başlayan bir domino etkisi ile tüm Asyayı sarmış ekonomik kriz

Doğu Asya Mali Krizi Temmuz 1997'nin ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve Tayland'da başlayan bir domino etkisi ile tüm Asya'yı sarmış ve Güneydoğu Asya krizi adını almış finans krizidir. Asya Kaplanları olarak bilinen birçok Doğu Asya ülkesinin para birimleri, borsaları ve diğer kıymetleri ekonomik krizden etkilenmiştir. Yerel olarak IMF Krizi olarak da bilinir ama bu isim tartışmalıdır. Krizin varlığı ve sonuçları üzerinde görüş birliği olsa da nedenleri, kapsamı ve çözümleri tartışmalıdır. Uluslararası fon akımlarının yön değiştirmesine sebep olan ekonomik bir krizdir.

Avrupa ekonomisi, 50 farklı ülkede 740 milyondan fazla kişi kapsayan bir ekonomik alanı tanımlamaktadır. Avrupa Birliği'nin oluşumu ve 1999 yılında, ortak bir para biriminin kullanıma girmesi - euro, katılımcı Avrupa ülkelerini ortak bir para birimi aracılığıyla ekonomik olarak yaklaştırır - daha güçlü bir Avrupa nakit para akışına yol açmıştır. Avrupa'daki zenginlik farkı, eski Soğuk Savaş dönemi bölünmesinde kabaca görülebilirdi; bazı ülkeler bu bölünmeyi ihlâl eder. Çoğu Avrupa ülkesi kişi başına düşen GSYİH'da dünya ortalamasından daha yüksek ve çok gelişmiş olsa da, bazı Avrupa ekonomileri, İnsani Gelişme Endeksinde dünya ortalamasının üzerindeki konumlarına rağmen, daha yoksul durumdadır.

<span class="mw-page-title-main">1873 ekonomik krizi</span>

1873 Ekonomik krizi, 18 Eylül 1873'te üretim fazlası nedeniyle yaşanan krizdir. 20 Eylül'den itibaren New York Menkul Kıymetler Borsası'nın faaliyetleri 10 gün süreyle geçici olarak durduruldu.

1973 Petrol Krizi, 15 Ekim 1973 tarihinde Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Birliği'nin (OAPEC) Yom Kippur Savaşında ABD'nin İsrail Ordusuna destek vermesine karşılık olarak ilan ettiği petrol ambargosudur. OAPEC, ABD ve savaşta İsrail'den yana tavır sergileyen ülkelere artık petrol ihraç etmeyeceğini bildirir. Bununla beraber OPEC üyesi ülkeler dünya petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya karar verirler. Gelişmiş ülke sanayileri petrole bağımlı durumda olduğu için OPEC ülkelerinin önde gelen müşterileri durumundadır. 1973 yılında petrol fiyatlarındaki şaşkınlık verici artış ve 1973-4 dönemindeki borsanın çöküşü olan 1929 Wall Street iflası'ndan beri yaşanan küresel bir ekonomik krizdi ve sadece fiyat artışlarıyla açıklanamayacak mekanizmalara ve uzun dönem etkilerine sahipti.

2001 Türkiye ekonomik krizi, 21 Şubat 2001 tarihinde patlak veren, Türkiye'nin yıllardır karşılaştığı siyasi ve ekonomik sorunların bir sonucu olarak hem finansal piyasalar hem de Türk Lirası'nin değeri üzerinde yıkıcı etkilerle sonuçlanmış bir ekonomik krizdir.

<span class="mw-page-title-main">İki savaş arası dönem</span> I. ve II. dünya savaşları arasındaki dönem

İki Savaş Arası Dönem ya da Dünya Savaşları Arası Dönem (1918-1939), Batı kültüründe I. Dünya Savaşı'nın sonu ile II. Dünya Savaşı'nın başlangıcı arasındaki zaman dilimi.

Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrası yaşanan başlıca krizler; 1946, 1958, 1960, 1974, 1980, 1982, 1990, 1994, 2000-2001, 2008-2012 ve 2018-2023 krizleridir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de enflasyon</span> Türkiyenin kuruluşundan bugüne kadar olan enflasyon ve enflasyona etki eden olaylar

Türkiye'de enflasyon, Türkiye ekonomi tarihinde sürekli yapısal problemlerden birisidir. Yakın dönem Türkiye tarihinde yıllık enflasyonda 1971'den başlayarak 34 yıl süren çift haneli verilerin görüldüğü enflasyonist bir süreç yaşandı. 2000'li yıllarda tek haneli oranlara düşse de 2010'lu yılların sonunda döviz kuru ve pahalılık nedeniyle enflasyon yeniden ciddi problemlerden biri halinde geldi.

<span class="mw-page-title-main">Ekonomik bunalım</span>

Ekonomik bunalım, iktisat ve maliye politikaların normal araçları ve tedbirleri ile kısa bir süre içerisinde çözülemeyecek olması ve ülkedeki genel istihdam, üretim hacmi, dış ödemeler dengesi, fiyatlar genel düzeyi ve gelir dağılımını olumsuz yönde etkileyen iktisadi güçlüklerdir. Ekonomik bunalım; savaş veya daha farklı olağanüstü haller halinde yaşanan; ekonominin aşırı derecede yavaşlaması, üretim fiyatlarının ve hızının artması, satın alma gücünün azalması olayıdır.