İçeriğe atla

Uzay elbisesi

Kontrol Edilmiş
Orlan space suit, Uluslararası Uzay İstasyonu dışında astronot Michael Fincke tarafından giyilen Orlan uzay elbisesi
Apollo 11'de kullanılan uzay elbisesi

Uzay elbisesi, tepkili uçak pilotları ve özellikle astronotların vücutlarını dış etkilerden koruyarak çalışabilmeleri ve yaşayabilmelerini sağlayan elbisedir. Bu elbise, astronotun durumunun stabil kalmasını sağlar.

Uzay aracının gittikçe artan bir hızla boşluğa doğru yol alması sırasında astronotları büyük tehlikeler bekler. Bu tehlikelerden bir tanesi de hız artışı veya ivmelenme neticesinde astronotların ağırlıklarının artmasıdır. Bu sırada astronotun damarlarındaki kanın ağırlığı, erimiş bir demirin ağırlığına eşit olur. Kan, vücudun bazı yerlerinden çekilerek başka yerlerde toplanır. Beyne yeterli kanın ulaşamaması ilk önce beyin dokularında hipoksiye ve daha sonra da ölüme yol açar.

Uzaya çıkan bir astronotun giydiği özel elbise, onu uzaya ulaştıran roket ve kapsül kadar önemlidir. Bu özel elbise olmadan astronotlar uzay boşluğunda, Ay üzerinde veya herhangi bir gezegende yürüyemezler. Bir araçtan ötekine geçemezler. Bu, uzayda herhangi bir atmosfer bulunmamasından dolayı, astronotların herhangi bir solunum ekipmanı olmadan solunum yapamamalarından kaynaklanmaktadır. Bu yüzden bu kıyafette nefes alımını sağlayan bir oksijen tüpü taşırlar. Atmosfer basıncı olmadığı için vücudun patlaması veya donması söz konusu değildir. Vücut; uzay boşluğunda çok az olan dış ortam basıncını kendi iç basıncıyla dengelemeye çalışsa bile kan ve diğer vücut sıvıları önemli ölçüde buharlaşmaya başlar. Ayrıca çok soğuk veya çok sıcak olan değişken bir ortamda, özel koruyucu olan uzay elbisesini giymek hayatî önem arz eder. Astronotların yanlarında taşıdıkları tüpler içlerinde oksijen bulundurdukları için hem astronotlara solunum için yeterli havayı sağlamakta hem de uzay elbisesi içinde suni basınç oluşturarak astronotların vücut basınçlarını dengede tutmaktadırlar. Uzay elbiselerinin yapı olarak önceleri biraz sert ve taşınmaları zor ekipmanlar olmalarına rağmen teknolojinin gelişmesiyle daha esnek ve taşınması daha kolay versiyonları kullanılmaya başlandı. Uzay mekiği içerisinde astronotların özel uzay elbisesine ihtiyacı yoktur. Çünkü tamamen kapalı olan kabinin içi ya saf oksijenle ya da atmosferdeki doğal hava ile doldurulmuştur. Astronotlar uzay mekiği içinde uçuş tulumları (flight suits) veya günlük çalışma kıyafetleri (in-flight wear) giyerler. Ancak görev türüne ve aşamasına göre giydikleri kıyafetler değişir. Uzayda seyir halindeyken astronotlar daha rahat kıyafetler giyer. Bu kıyafetler, genellikle hafif, nefes alabilir ve esnek malzemelerden yapılmış tulumlar, tişörtler ve pantolonlar olur. Astronotlar, kabin ağırlıksız bir mekân olduğu için oturdukları yerlere kemerle bağlanırlar. Bu tulumlar da elektronik aletlerle donatılmıştır. Astronotun kalp atışı ve vücudunun ısısı bu aletlerle her an tespit edilir ve yerdeki kontrol merkezinde bulunan hekimler, uzaydaki astronotun sağlık durumunu gözlemleyebilir. Fırlatılış sırasında astronotlar, kapsül (havacılık) tulumu ile birlikte özel uzay elbiselerini de giyerler. Bunun nedeni bir kaza olması durumunda uzay elbiselerinin astronotları daha iyi koruyabilme kabiliyetlerindendir. Eğer astronotlar başarılı bir kalkış gerçekleştirirse bir saat kadar sonra uzay elbiselerini çıkarabilirler.

Aşırı irtifalarda kullanım için ilk tam basınçlı giysiler, 1930'ların başlarında bireysel mucitler tarafından tasarlandı. Uzayda bir insan tarafından giyilen ilk uzay giysisi, 1961 yılında Yuri Gagarin tarafından giyilen Sovyet SK-1 giysisiydi.

15 katlı elbise

Uzaydaki herhangi bir gezegen ve/veya doğal uydu üzerinde yürüyecek astronotun elbisesi öncelikli olarak yüksek sıcaklığa karşı dayanıklı olmalıdır. Bunun için astronot iki elbise giyer. Birinci elbisenin içinde (buna uzay çamaşırı da denilebilir) soğuk su akımı sağlayan ince tüpler vardır.

Astronotun vücudunun etrafında dolanan bu tüplerin içindeki serin su, astronotları sıcaktan korur. Tüpteki suyun ısısı sırt çantasındaki bir cihaz tarafından sabit tutulur. Uzay çamaşırının üzerine giyilen özel elbise kat kattır. İç kısmı yeteri kadar hava doldurularak, basıncın normal seviyede kalmasını sağlar. Bunun üzerinde tam 15 kat daha vardır. Plastik ve alüminyum tabakalardan yapılan bu katlar, astronotları uzaydaki tehlikeli radyasyon ve küçük gök taşlarına karşı korur. Elbisenin bu bölümünün en dış katmanında ise çelik bir çember bulunur.

Elbisenin ikinci önemli bölümü ise başlıktır. Uzay elbisesinin başlığı, başın rahat hareket edebileceği büyükçe bir kafes gibidir. Başlığın ön kısmı kırılmaz camdan yapılmıştır ve onun üstünde bir kask daha bulunmaktadır. Uzay elbisesinin üçüncü bölümü ise ayakkabılardır. Uzay elbisenin kendisi gibi kat kat sağlam olan, kalın ve ısı geçirmez özellikteki bu ayakkabılar daha çok çarıklara benzer.

Astronotun sırt çantasında, oksijen ve serinletme suyunun dolaşımını sağlayan cihazdan başka bir de telsiz cihazı vardır.

Astronotun Dünya ve uzay mekiği ile devamlı bağlantı kurmasını bu cihaz sağlar. Bu cihaz onun yalnız konuşmasını değil, sağlık durumunu da otomatik olarak Dünya'daki kontrol merkezine bildirir.

Ay'da su içmek

Astronotların Ay'da su içmesi, tuvalete gitme ihtiyacı duyması veya bir şey yemesi gibi durumlar düşünülmüştür. Astronotun tuvalet ihtiyacı için uzay elbisenin içinde özel keseler vardır. Yemek ihtiyacı için ise sırt çantasında komprime yiyecek ve içecek de bulunur. Bunlar, özel bir sistem sayesinde bir düğmeye basılmasıyla beraber astronotun ağzına gönderebilirler. Astronot elbiselerinin tasarımları, esasları bakımından aynı kalırken ayrıntılarında zamanla bazı değişiklikler yapılmıştır. Ay'a ilk inen, Apollo 11 görevinde bulunmuş astronotların uzay elbiseleri ile Ay'a son inen Apollo 17 görevinde görev almış astronotların uzay elbiselerindeki dış katmandaki bazı parçalar (cepler, ayakkabı bağları, Ay yüzeyinde kullanılan el aletleri, numune torbaları vb.) geliştirilmiş, daha kullanışlı hale getirilmiştir.

Sağlık alanında kullanımı

Astronot elbiseleri, Dünya üzerinde sağlık uzmanları tarafından bazı hastalara giydirilmek için de geliştirilmiştir. Örneğin, kronik olarak dünya üzerinde bulunan mikroplara direnci olmayan çocukları koruyacak ve yaşatacak özel bir elbise NASA'daki uzmanlar tarafından yapılmaktadır.

Rus giysi modelleri

  • SK-1, Uzaya ilk çıkan, Yuri Gagarin'in uzay giysisi
  • Berkut spacesuit (Беркут = "altın kartal"), İlk uzay yürüyüşü yapan kozmonot Aleksey Leonov'un uzay giysisi.
  • Krechet-94 (Кречет = "gyrfalcon") giysi, iptal edilen Ay programı sırasında tasarlandı.
  • Yastreb (Ястреб = "atmaca") Uzay yürüyüşü için uzay giysisi, Krechet tasarımı.
  • Orlan space suit (Орлан = "deniz-kartalı" veya "tüysüz kartal") Uzay yürüyüşü için giysi.
  • Sokol uzay giysisi (Сокол = "şahin") giysisi, Soyuz mürettebatı tarafından giriş(atmosfere giriş) ve kalkış esnasında kullanılmış.
  • Strizh (Стриж = "kılıç (kırlangıcı)") Buran Uzay Mekiği'nin pilotları için geliştirilmiş uzay giysisi.

Amerikan giysi modelleri

  • Navy Mark IV yüksek irtifa/Mercury projesi için kullanılmış vakumlu giysi.
  • Gemini uzay yürüyüşü giysileri, Gemini projesi için kullanıldı.
  • Manned Orbiting Laboratory (İnsanlı yörünge Laboratuvarı) MH-7 uzay giysileri.
  • Apollo/Skylab A7L EVA ve Ay giysileri. A7L Apollo & Skylab uzay giysisi Apollo projesi için NASA astronotları tarafından kullanılmış ilk basınçlı giysidir. Programa göre Amerikalılar Apollo aracı ile uzaya 3 astronot göndermiş Temmuz 1975'te Apollo ve Soyuz kapsülleri uzayda buluşmuşlardır.
  • Advanced Crew Escape Suit Uzay Mekiği için yapılmıştır. ACES, şu anda da bütün mekik mürettebatı tarafından kullanılan, (yükselme ve uçuş sırasında atmosferin katlarını aşarken veya katmanlara girildiğinde kullanılan) tam basınçlı bir giysidir. Amerikan Hava Kuvvetlerinde SR-71 Blackbird ve U2 casus uçağı pilotları, X-15 ve Gemini astronotları Challenger Felaketinden sonraki ilk uçuşlar ve STS-26 uçuşlarında kullanılmıştır.
  • Extravehicular Mobility Unit,Uluslararası Uzay İstasyonu ve Uzay Mekiğinde kullanılmıştır. EMU Dünya yörüngesinde uzay mekiği ve UUİ(ing:ISS) mürettebatına uzay yürüyüşü yapmasını sağlayan, (çevresel koruma, taşınabilme, yaşam desteği ve telekomünikasyon)bağımsız antropomorfik bir sistemdir.

Çin giysi modelleri

  • Shuguang uzay giysisi. EVA uzay giysisi 1967'deki 714 insanlı uzay programı projesi için ilk üretimini Çin için yaptı. 10 kilogram ağırlığında, turuncu renkte, yüksek dirençli, katmanları polyester kumaştan yapılmıştı. Astronot kabin içinde kullanabiliyordu.
  • Project 863 uzay giysisi. Çin EVA uzay giysisi 2. üretiminin projesini iptal etti.
  • Shenzhou 5 uzay giysisi. İlk insanlı Çin uzay uçuşu Yang Liwei tarafından giyildi. Sokol-KV2'ye benzerliği vardı ama Rus giysi modelinden çok Çin yapımı olduğuna inanıldı.
  • Shenzhou 6 uzay giysisi. Önceki giysiden farklı olarak Fei Junlong ve Nie Haisheng tarafından giyilmiştir.
  • Haiying EVA uzay giysisi. İthal Rus Orlan-M EVA uzay giysisi Çince Haiying (海鹰号航天服) denir.
  • Feitian EVA uzay giysisi. Yeni yerli üretim olan Çin-EVA uzay giysisi yapımı Shenzhou 7 görevinde kullanılmak için geliştirildi. Yeni uzay giysileri için EVA kullanılacaktı. Özellikle akıllı malzemelerden yapılmıştı.

Giysi 7 saatten uzun uzay yürüyüşü için tasarlandı. Astronotlar Temmuz 2007'den beri uzay giysileriyle kapsülün dışında eğitim yapmaktaydılar ve giysilere 110 kilogramdan fazla ağırlık sınırlaması getirildi.

Bulgar giysi modelleri

Fransız giysi modelleri

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. Sune Engel Brektson: Etoiles, Planetes et Galaxies
  2. Charles-Noel Martin: Le Cosmos et La Vie
  3. Aydın Sayılı: The Observatory in İslam
  4. Wim Dannau: Les Hommes Sans Pesanteur
  5. Raymond Cartier: L'Homme et le Cosmos
  6. H. Couper et N. Henbest: L'Exploration de l'Espace
  7. Felix Sutton: La Lune
  8. Philippe deLa Cotardiere: Guide Explo de l'Astronomie
  9. Kenneth W. Gatland: L'Espace
  10. James Muirden: Notre Univers
  11. Michael Collins: En Route Pour La Lune
  12. Rüdiger Proske: Der Mond
  13. Michael Maegraith: Mond Landung
  14. N.A.S.A. (National Aeronautics and Space Administration)'nın yayınları, film ve posterleri
  15. National Geographic koleksiyonları

Dış bağlantılar


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Apollo Projesi</span> NASA insanlı ay yolculuğu programı

Apollo Projesi, NASA tarafından gerçekleştirilen insanlı Ay yolculuğu projesi. Gemini Projesi'nden sonraki proje olmakla birlikte Uzay Yarışı ve Soğuk Savaş, Apollo Projesi aşamasına gelinmesinde etkili olmuştur. Proje, Apollo uzay araçları ve Saturn V ile 1961 ile 1975 yılları arasına uygulandı. Apollo Projesi, adını Yunan tanrısı Apollon'dan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Uzay aracı</span> araştırma yapmak üzere uzaya gönderilen insanlı veya insansız araçların ortak adı

Uzay aracı ya da uzay gemisi, Dünya'nın atmosferi dışında, özellikle dış uzayda çalışmak üzere tasarlanmış araç ya da makinedir. Uzay araçları insanlı ya da insansız olabilir. Bir uzay aracı telekomünikasyon, Dünya'nın gözlemlenmesi, meteoroloji, yolbul, uzay kolonizasyonu, gezegen keşfi, uzay turizmi, uzay savaşımı, uzay ortamında insan ve kargo taşınması gibi görevler için yapılmış olabilir. Bu tanım aynı zamanda yapay uyduları da kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Voshod 2</span> SSCB yapımı uzay aracı

Voshod 2 Voshod programının ikinci uçuşudur. 18 Mart 1965'te Aleksey Leonov tarihteki ilk uzay yürüyüşünü gerçekleştirdi. Leonov, Voshod 2 kapsülüne bir kordonla bağlıydı. Leonov yürüyüşü yaparken Pavel Belyayev kapsülde bekliyordu. Uzay yürüyüşü beklenenden biraz fazla sürdü. Uzay aracından dışarıya çıktığında giysisi şişince Leonov içeri girişte biraz zorlandı.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş giysisi</span>

Uçuş giysisi, aslında bir tür elbisedir. Askeri uçaklar,planörler ve helikopterlerde uçarken giyilir. Bu elbiseler genellikle, sıcağa dayanıklı maddelerden yapılır. Ayrıca pratik kullanım olanağı sağlaması için cepleri bol ve yanmaya dayanıklı olarak üretilir. Görünüşü itibarı ile bir tulumu andırır. Askeri bir uçuş giysisinin üzerinde rütbe işaretleri vardır. Yakın temas, indirme, arama, kurtarma, yakalama gibi durumlarda da kullanılabilen bir nevi savaş üniformasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Uzay taşıtı dışı etkinlik</span>

Uzay taşıtı dışı etkinlik, ya da Uzay gemisi dışı etkinlik; Dünya'nın atmosferinin ötesinde yani Dünya dışı olarak nitelenen uzay boşluğu ya da uzayın herhangi bir yerinde boşlukta bir astronot veya kozmonot tarafından yapılan herhangi bir etkinliği anlatan terim. Sıklıkla kullanılan dünya yörüngesindeki bir uzay gemisi veya uzay istasyonunun dışında uygulanan uzay yürüyüşünü tanımlamak için kullanılır. EVA daha çok uygulanması gereken teknik yöntemler bütününü tanımlamak için kullanılır. Uluslararası Uzay İstasyonu için gerçekleştirilen istasyon dışı teknik görevler gibi. Ama aynı zamanda Ay yüzeyi keşfi için de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Yastreb uzay giysisi</span>

Yastreb,, Soyuz uzay görevi ve araç dışı etkinlik için özel geliştirilen bir Rus uzay giysisi modelidir. Yastreb, kozmonota Soyuz Yörünge Modülü'ne uzay yürüyüşü için tasarlandı. Elbisenin tasarımı ve geliştirmesi 1966 yılında Aleksey Leonov'la birlikte Zvezda şirketi tarafından gerçekleştirilmiştir. Berkut giysisi gibi Leonov'la Vostok 2 uzay yürüyüşü içinde kullanılmıştı.

<span class="mw-page-title-main">SK-1 uzay giysisi</span> Yuri Gagarin için özel olarak geliştirilen uzay giysisi

SK-1,, Sovyet havacı ve kozmonot Yuri Gagarin için özel olarak geliştirilmiş bir giysi idi. İlk uzay elbiselerinden biri sayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Strij</span>

Strizh,, aslen SSCB'nin uzay mekiği Buran mürettebatı için geliştirilen bir uzay giysisidir. Soyuz mürettebatı tarafından giyilen Sokol uzay giysisine benziyordu. 3 Mach hızından yukarı hızlara ve 30 km'den yukarı irtifalarda uzay aracından fırlatılma esnasında kozmonotları korumak için dizayn edildi. Buran'da Columbia ve diğer uzay mekiklerininkine benzer fırlatma koltukları için tasarlandı.

<span class="mw-page-title-main">Krechet-94</span>

Krechet-94, Sovyet insanlı Ay programı kapsamında ay gezisi için geliştirilmiş bir uzay giysisi modelidir. NPP Zvezda tarafından geliştirilmiştir. Geliştirilmesine 1967'de başlandı. Orlan uzay giysisi ile birlikte eşzamanlı microgravity uzay yürüyüşleri için tasarlanmıştır. Gelişim modeli sadece Krechet olarak biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">Michael Fincke</span> Amerikalı uzay adamı

Edward Michael Mike Fincke (14 Mart 1967, Pittsburgh, Pensilvanya) en çok süre ile uzayda kalan Amerikalı astronot.

<span class="mw-page-title-main">Orlan (uzay giysisi)</span> uzay giysisi

Orlan uzay giysisi NPP Zvezda tarafından yapılıp tasarlanmış yarı sert tek parça bir giysi modelidir. Sovyet uzay programının ardından ve diğer ülkelerdeki uzay programları tarafından Rus Uzay programı uzay yürüyüşlerinde kullanılmaktadır. Çin uzay programı tarafından da kullanılan Orlan'ın bir çeşidi NASA'da da kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Feitian uzay giysisi</span>

Feitian uzay giysisi, Shenzhou 7 için geliştirilmiş bir çin uzay giysisidir.

<span class="mw-page-title-main">Apollo/Skylab A7L</span>

A7L Apollo & Skylab uzay giysisiApollo projesinde NASA astronotları tarafından giyilen birincil basınç elbisesidir.1975 te Apollo programının bitiminde ve 1968 deki Apollo-Soyuz Test Projesi aşamasında, 3 insanlı Skylab uçuşlarında aynı zamanda kullanılmıştır.A7Lde ILC dover tarafından yapılan ve tasarlanan 7. Apollo uzay giysisidir.A7L ILC nin ilk tasarımı olan A5L ve A6L nin devamıdır.öyle ki entegre termal ve mikrometeor kapak katmanı vardır.Apollo 1 in ölümcül yangınından sonra, giysi yangına dayanıklı olması için geliştirildi ve A7L yerini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Advanced Crew Escape Suit</span>

Advanced Crew Escape Suit (ACES) veya balkabağı giysisi, uçuşta giriş ve çıkış bölümleri için STS 65'ten sonra uzay mekiği mürettebatı tarafından giyilen bir basınç giysisi. Giysi SR-71 Blackbird uçuş mürettebatı ile U-2 ve X-15 Gemini pilot ve astronotları tarafından giyilen ABD Hava Kuvvetleri yüksek irtifa basınç giysisinin bir devamıdır. Giysi, Worcester, Massachusetts merkezli David Clark Şirketi tarafından üretilmiştir. ACES ilk olarak 1994'te kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Extravehicular Mobility Unit</span> uzay giysisi

Extravehicular Mobility Unit (EMU),, Çevresel koruma sağlayan insan biçiminde bağımsız bir uzay giysisidir. Giysi hareket sağlama, yaşam desteği, yörüngede astronotların iletişimi ve araç dışı teknik işlemlerde destek işlevini görmektedir. İlk kez 1981'de tanıtılmıştır.

<i>Yerçekimi</i> (film) film

Yerçekimi, yönetmenliğini Alfonso Cuarón'un yaptığı, bilimkurgu gerilim ve dram türündeki, 2013 ABD-Birleşik Krallık ortak yapımı üç boyutlu film. Senaryosunu Alfonso Cuarón ve oğlu Jonás Cuarón'un yazdığı filmin başrollerini Sandra Bullock ve George Clooney paylaşmaktadır. Uzaydaki görevleri esnasında, uzay gemilerinin hasar görmesi sonucu iki astronotun hayatta kalma mücadelesini konu alır.

Uzay yolculuğu, 20. yüzyılda Konstantin Tsiolkovsky ve Robert H. Goddard tarafından geliştirilen teorik ve pratik atılımların ardından insan başarısının bir parçası haline geldi. Sovyetler Birliği, yörüngeye ilk uydu, ilk erkek ve ilk kadını uzaya göndererek savaş sonrası Uzay Yarışında önder oldu. ABD, 1969'da Ay'a ilk insan inişi ile Sovyet rakiplerini yakaladı. Uzay yarışı sona ermesini takiben, uzay uçuşu harika uluslararası işbirliği ile karakterize edilmiştir ve bu Dünya yörüngesine ucuz erişim ve ticari girişimler için bir genişleme oluşturmuştur. Gezegenler arası sondalar Güneş sistemindeki gezegenlerinin hepsiniziyaret etmiş ve insanlar yörüngede Mir ve ISS gibi uzun süre uzay istasyonlarında kalmıştır. Çin, insanlı misyonlar da dahil olmak üzere önemli uzay uçuş yeteneğine sahip üçüncü ülke olarak ile ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Shenzhou 5</span>

Shenzhou 5, 15 Ekim 2003 tarihinde Shenzhou programı kapsamında gerçekleştirilen bir insanlı uzay uçuş göreviydi. Uzaya çıkan ilk Çin vatandaşı olan Yang Liwei'nin bulunduğu Shenzhou uzay aracı Uzun Yürüyüş 2F roketi ile uzaya fırlatılmıştır. Uçuş, Çin'in ilk insanlı uzay uçuşu olup bu sayede Sovyetler Birliği ve ABD'nin ardından uzaya insan gönderen üçüncü ülke oldu.

<span class="mw-page-title-main">İşçi tulumu</span>

İşçi tulumu, baş, eller ve ayaklar hariç tüm vücudu örten bir giyimdir. Havacılar, madenciler ve diğer uzmanlar için tasarlanır. Ceket ve pantolon kombinasyonundan oluşur. Uzun süre sadece özel iş kıyafetleri olarak kabul edildi. Tanımlama için tulumlar üzerine yaka kartı ve isimlik de vurulur. Tulumlar bazen ABD ve diğer ülkelerde hapishane üniforması olarak da kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Atmosfere dönüş kapsülü</span> Dünya atmosferine tekrar giriş yapan uzay aracının bir parçası

Atmosfere dönüş kapsülü, uzay uçuşunun ardından Dünya atmosferine tekrar giriş yapan uzay aracının bir parçasıdır.