İçeriğe atla

Urumlar

Urumlar
(урумлар)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Ukrayna Ukrayna40.000[1]
Diller
Urumca
Din
Rum Ortodoks Kilisesi

Urumlar (Urumca урумлар Urumlar; Gürcüce: ურუმები "urumebi"), daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Kıpçak öbeğine bağlı bir dil olan Urumcayı konuşan Rum Ortodoks halktır. “Kırım’ın 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükûmeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır.[2] Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir.[3] Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar (Çerkes Rumları) ile karıştırmamak gerekir.

Resmî kayıtlarda Yunan olarak adlandırılan Urumlar, kendilerini asla Yunan olarak görmemekte ve Yunanlardan dinî inançları hariç tamamen farklı olduklarını açıkça vurgulamaktadırlar.[4] Türk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karıştırılmakta ve her ikisi birlikte Greko-Tatarlar (ya da Azakönü Grekleri Греки Приазов'я) adıyla da anılmaktadırlar. Bugün Greko-Tatarların nüfusu yaklaşık olarak 120 ile 130 bin civarında olup, bunların % 60-65'i Urum, geriye kalanları ise Rumey'dir.[5] Urum ve Rumeylerin 2001 yılındaki nüfusları ayırt etmeksizin birlikte 77,5 bin kişidir.[6] Kırımda yaşarlarken eskiden Rumeylere Tat, Urumlara ise Bazaryane adı da verilmiştir.[5] Urumlar arasında Tat balası, Urum belası («Rum çocuğu, Urum belâsıdır») atasözü kullanılır.[7]

Aile yapısı, gelenekleri ve geleneksel uygulamaları Anadolu ve çevresinde yaşayan diğer Türk halklarıyla benzerlik gösterir. Düğünlerdeki oyunlar Kırım Tatar Türklerinin oyunları gibidir.[8]

Ukrayna Urumları

Ukrayna Urumları (Kırım Urumları ile Azak Urumları) günümüzde Donetsk vilayetine bağlı 29 köyde mesken kurmuşlardır. Ayrıca Zaporojye vilayetinin de bir köyünde ve de Mariupol şehrinde oturmaktalar.[1] Ukrayna'da 2001 yılında yapılan Ukrayna toplu sayım istatistiklerine göre Urum Türklerinin sayısı 40 bin civarındadır.[1]

Gerek Elensoylu (Greko-Elen) Rumeyler ve gerekse Türksoylu (Greko-Tatar) Urumlar 1780'li yıllara kadar Kırım'da yaşarlarken, II. Katerina döneminde Kırım'dan çıkarılarak önce Ukrayna'nın orta ve kuzey taraflarına yollanmış ve daha sonra da kendi irade ve istekleriyle Azak Denizinin kıyılarına gelip yerleşmişlerdir.[5] Ortodoks Karamanlılar ile ilgi kurulabileceği ileri sürülmektedir.[9][10]

Gürcistan Urumları

Gürcistan Urumları ya da Kafkasya Urumları: Gürcistan’ın güneyinde Kvemo Kartli bölgesinde bulunan Tsalka (Parmaksız) şehrinde yaşayan ve 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadarki dönemde Osmanlı İmparatorluğundan göç eden Ortodoks Hristiyan Türklerdir. Ana dillerine bizim dilca adını verirler. 1979 sayımına göre Gürcistan'daki Urumların sayısı 30.811 kişidir.[11]

Urum Türkçesi konuşan topluluklar bölgeye iki dalga halinde gelmişlerdir. İlk dalga 18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcistan’daki madenlerde çalışmak üzere Türkiye’den göç etmiştir. İkinci kafile ise 19. yüzyılda gelip Abhazya ve Türkiye’ye göç eden Müslüman Çerkeslerin yerine Kuban Bölgesi’nde yerleşmiştir.[12]

Tahminen 1821-1825 yıllarında Trabzon, Giresun, Erzurum ve Kars illerinden Gürcistan’ın Tselka bölgesine göçen ve oradan da 1981-1986 yıllarında Kırım, Donetsk ve Dnipro’ya yerleşen 2-3 bin civarında Urumdan da söz edilmektedir.[7] Türkçe konuşan Trabzon Grekleri olarak bilinen bu grup, kendilerinin Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a yayılan Kıpçak, Peçenek ve Hazar Türklerinin Hristiyanlaşan kalıntıları olduklarını iddia etmektedirler.[7]

Dil

Ana madde: Urumca

Güney Azak Deniz'in etrafında yayılmış olan Urum Türklerinin 4 tane ağzı vardır: Kıpçak-Polovets, Kıpçak-Oğuz, Oğuz-Kıpçak, Oğuz. Bu ağızlarlardakı var olan leksik özellikler dilciler tarafından tam da ele alınıp incelenmemiş, bu yüzden bilim dünyası için araştırılması gereken bir alan sayılmaktadır.[1]

Kırım çıkışlı Urumlar, Kırım Tatar Türkçesine çok yakın olan Urum Türkçesini konuşmaktadırlar. Anadolu çıkışlı olan Urumların dili ise Urum Türkçesinden farklı olup daha çok Oğuz grubu lehçelerine ve Anadolu’nun Kars, Erzurum ağzına yakındır.[7] Sonradan, Anadolu çıkışlı Urumların diyalektleri Kars, Erzurum diyalektindedir. Kırım çıkışlı Urumların diyalektleri ise Kırım Tatar Türkçesindedir. Bir farkla ki, Kırım Tatar Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmediği hâlde Urum Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmektedir.[13]

A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumların dili dört gruba ayrılır:[5]

1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.
2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.
3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.
4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık

Urum giysileri

Urum ve Rumeylerin kıyafetleri de tıpkı genetik yapıları gibi karışıktır. Komşu oldukları kültürlerden pek çok unsuru üzerlerinde taşımaktadırlar. Bu kültürleri Antik Bizans’dan, Osmanlı, Kıpçak ve Slav kültürleri ile Kırım halkları olarak sayabiliriz.[14]

Erkek giysileri: hem erkek hem de kadınlarda gömlek (kelek, kolmek, golmek) kullanılır ve bunlar eskiden desenli ve işlemeliydi. Pantolon/şalvar (tuman, şalvar) genelde krem rengi olup uzun, geniş ve paçaları bağcıklıdır. Pantolon üstüne takılan kuşaklar/kemerler (huşah) dar olur. Geniş pantolonlar için uçkur (oçkur, uçkur) kullanılır. Kalpakları/şapkaları (halpah) kuzu derisinden silindir biçimli olur. Çizmeyi (çizma, tızma, cizma) kendileri yapmaz satın alırlardı.[14]

Kadın giysileri: kadın elbiseleri (fistan) olarak en belirgini şalvar (şalvar) adı verilen alt giyimidir. Tunik şeklinde olanlarına fistan ya da urba denir. Fistanın altına kölmek denen gömlek giyilir. Fistan üzerine eglük, üglük, öglük denen önlük/peşkir takılır. Başörtüsü (baş yavluh) havlu biçiminde olursa marama adını alır.[14]

Kaynakça

  1. ^ a b c d Пономарьова Ірина (2008). Вплив етнічних процесів на урумську мову греків Приазов’я (Azov'daki Helenlerin konustugu Urum dilinin etnik manadaki sürece tesiri) 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Круглий стіл: «Тюркомовні народи України» (мови та культури татар, гагаузів, урумів, караїмів і кримчаків)» (ІІ. Ukrayna'dakі Türkçe Konuşan Halklar Paneli (Gagauz, Urum, Karay, Kırımçak ve Kırım Tatarları'nın eğitim sorunları) Panelі.). – К.: Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2008. sayfa: 149-168 (Ukraynaca)
  2. ^ Altınkaynak, Erdoğan. Mazlum Türk halklarından Urumlar 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Hatiboğlu, Vecihe (1979). Türk Tarihinin başlangıcı 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkoloji dergisi, C. VIII, Ankara 1979
  4. ^ Tekin, Feridun (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine 18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları/ Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, sayı:14, sayfa: 93-100, Yaz 2007
  5. ^ a b c d Altınkaynak, Erdoğan (2004). Ukrayna'daki Hristiyan Türkler "Urumlar" 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları, S. 1, Bahar/2004, KaraM, 37-54.
  6. ^ "Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року". 24 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2013. 
  7. ^ a b c d Kasapoğlu Çengel, Hülya (2004). Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Milli Folklor, 2004, Yıl. 16, S. 16, s. 59
  8. ^ Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urumlarda Aile, Gelenekleri ve Kurumsal Yapısı 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4, sayfa: 98-105, Fall 2007
  9. ^ Anzerlioğlu, Yonca (2011). “Ortodoks Karamanlı Urum Türkleri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, 06-09 2011, Sinop.
  10. ^ Anzerlioğlu, Yonca (2002). “Karamanlılar, Gagauzlar ve Urumlar Arasında Tarihi ve Sosyo-Kültürel Bağlar Var mıdır ?”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri Bölümü, 8-10 Mayıs 2002.
  11. ^ Urum documentation project at http://urum.lili.uni-bielefeld.de/ 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak (2013). Kafkasya’da Türk Lehçelerinin Fonksiyonları 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Karadeniz Araştırmaları, Kış 2013, sayı: 36, sayfa: 163-188
  13. ^ Altınkaynak, Erdoğan (2003). Ukrayna'dan Hristiyan Türkler: Urumlar ve onların folklor ürünlerinden örnekler[]. Hacı Bektaş Velî Dergisi Sayı No: 27, sayfa: 141-154
  14. ^ a b c Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urum giysileri 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bal-Tam Türklük Bilgisi 7, Prizren, 242 - 254 (2007)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gözleve</span>

Gözleve, Ukrayna'nın Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde yer alan bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarları</span> Türklerin kıpçak kolundaki topluluk

Kırım Tatarları ya da Kırımlılar, anayurtları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım yarımadası olan Türkî halktır. 1783'te Kırım Hanlığı'nın Rusya tarafından ilhak edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'ne zorunlu göçe tabi tutulmuşlar ve kendi vatanlarında azınlığa düşmüşlerdir. SSCB döneminde Stalin'in emriyle 18 Mayıs 1944'te sürgüne uğrayarak nüfuslarının yarısını yitirmişlerdir. SSCB'nin yıkılmasıyla sürüldükleri topraklardan Kırım'a geri dönmeye başlayan halk, Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Karaylar</span> Musevi Tatar topluluğu

Karaylar veya Kırım Karayları, Orta ve Doğu Avrupa’da bulunan Musevi Kırım Türk topluluğu.

<span class="mw-page-title-main">Pontus Rumcası</span> Helencenin bir lehçesi

Pontus Rumcası, 1923 Türkiye-Yunanistan nüfus mübâdelesine değin Kandıra ile Batum arasında yaşayan Rumlar tarafından konuşulmuş, günümüzde Anadolu'da sadece Trabzon'a ve Rize'nin İkizdere ilçesine bağlı bazı köylerin yanı sıra, Yunanistan'a gönderilen Ortodoks Hristiyan mübâdillerin yaşadığı kentlerde konuşulmaya devam edilen Rumcanın bir lehçesidir. Pontus Rumcası, Pontiaka ve Karadeniz Rumcası adlarıyla da bilinmektedir. Osmanlı dönemi ve sonrasında Karadenizli Rumların göç ettiği Gürcistan, Kırım ve Stalin döneminde sürüldükleri Rusya ile Kazakistan'da Hristiyan Pontuslular tarafından hâlen konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzlar</span> Güney Moldova ve güneybatı Ukraynanın Türk etnik grubu

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarcası</span> Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dil

Kırım Tatarcası ya da Kırımca, Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dildir. Ancak bazı Oğuz grubuna ait özelliklere de sahiptir. Romanya'nın Dobruca yöresinde konuşulan şekline Dobruca Tatarcası adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kumanlar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar ve Batı Anadoluda yaşamış bir Türk halkı

Kumanlar, 11. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında Doğu Avrupa’da yaşamış bir Türk halkı. Tarihte, Kıpçaklar ile aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile birlikte anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Manavlar</span> çoğunlukla Doğu Marmara ve Güney Marmarada yaşayan yerleşik yerli Türk halkı

Manavlar, Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kimekler</span>

Kimekler,, Kimeklerin eski tarihi "İyanmo" kavimi ile alakalıdır. Bu kavimin adı Çin kaynaklarında, VII. yüzyıl Batı Türk yurdunda vuku bulan olaylarla ilgili olarak geçer. Sinologlar İyanmo kavminin Yemek ya da İmek kavimi olduğunu sanmaktadırlar. Birçok araştırmacının da dediği gibi kelimenin ses değişikliği Kimek olabilir. Araştırmacıların Kimek ve Kıpçakların tamamen aynı kavim olduğu hakkındaki fikirleri yanlıştır. Çünkü Orta Çağ yazılı kaynaklara bakarak bunların köken akraba ama ayrı ayrı kavim olduklarını kabul etmeliyiz. İyanmo, topluluğu kuzey-batı Moğolistan'ın Kobdo bölgesinde VII. yüzyılda yaşamıştır. Onların doğusunda Oğuzlar, güneyinde Türkeşler ile Karluklar yaşamakta idi. VII. yüzyılın ortalarında İymekler (Kimekler) kuzey Altay dağlarına ve İrtiş ırmağı civarına doğru göç etmişlerdir. Bu kavimin güçlenmesi 656 senesinde Batı Göktürk devletinin yıkılışından sonradır. Asıl bu zaman Kimek kavim birliğinin esası oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçak grubu</span> Türk dillerinin bir kolu

Kıpçak dilleri, Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

Urumca ya da Urum Türkçesi Urumlar tarafından konuşulan Türk dillerinin Oğuz dilleri grubundan dildir. Urumca Türkçeye çok benzeyen bir dildir. Bir Yunan dili olan Rumeyce ile karıştırmamak gerekir.

<span class="mw-page-title-main">Kırımçaklar</span>

Kırımçaklar, Türk dili konuşan ve Kırım'da yaşayan Rabbânî Yahudilerdir. Kırım Karayları ile birlikte yaşamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Kıpçakları</span>

Gürcistan Kıpçakları ya da Gürcistan'daki Kıpçaklar, Kıpçaklar, Orta Asya'dan Batı Avrupa'ya uzanan geniş bir bölgede yaşayan eski bir Türk göçer halkıdır. Gürcistan da dahil olmak üzere bölgedeki birçok ulusun tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Gürcistan kralları 12. ve 13. yüzyıllarda Kafkasya'daki güçlerinin zirvesindeyken binlerce Kıpçak paralı asker topladılar ve hizmetlerini komşu Müslüman devletlere karşı başarıyla kullandılar. Bu kavim, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.

Rumeyce, Ukrayna'da Azakönünde (Preazovya) yaşayan Rumeyler tarafından konuşulan Yunanca grubundan dil. Türkçe grubundan olan Urumca ile karıştırmamak gerekir. Rumey lehçesinin, Antik Yunanca, Helenistik ve erken Orta Çağ Yunancasıyla bazı yapısal benzerlikler taşımaktadır. Pontus Rumcası Romeika ile karıştırmamak gerekir.

Rumeyler, Ukrayna'da Azakönü'nde (Preazovya) yaşayan Yunan kökenli Rum Ortodoks Hristiyan halk. Ukrayna hükûmeti hem Rumeylerin hem de Urumların azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna</span> Doğu Avrupada yer alan bir ülke

Ukrayna, Doğu Avrupa'da bir ülkedir. 603.549 km² yüzölçümüyle tamamı Avrupa'da olan en büyük ülkedir. Doğuda ve kuzeydoğuda Rusya, kuzeyde Belarus, batıda Polonya ve Slovakya güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova'nın komşusudur. Ayrıca güneyde Karadeniz ve Azak Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kırım</span> Karadenizdeki bir yarımada

Kırım, Doğu Avrupa'da, Karadeniz'in kuzey kıyısında yer alan ve Karadeniz ile Azak Denizi tarafından çevrelenen Ukrayna’da bulunan bir yarımada. Ukrayna'nın Herson Oblastı'nın güneyinde ve Rusya'nın Kuban bölgesinin batısında bulunmaktadır. Perekop Kıstağı ile Herson Oblastı'na bağlanmaktadır ve Kerç Boğazı ile Kuban'dan ayrılmaktadır.

Kırım Tatar dili üç lehçeden oluşur. Standart dil, Kıpçak-Cuman kolunun bir parçası olan orta lehçe ile yazılmıştır. Oğuz kolunda yer alan kıyı ağzı olarak da bilinen güney ağzı ve Kıpçak dilinde de nogai ağzı olarak da bilinen kuzey ağzı vardır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.