İçeriğe atla

Uranüs'ün uyduları

Uranüs ve 6 büyük uydusunun karşılaştırması. Soldan sağa: Puck, Miranda, Ariel, Umbriel, Titania ve Oberon

Uranüs, güneş sisteminin yedinci gezegenidir ve bilinen 28 doğal uydusu vardır.[1] Bu uydulara William Shakespeare ve Alexander Pope'un eserlerindeki karakterlerin isimleri verilmiştir.[2] Titania ve Oberon adı verilen ilk iki uydu 1787 yılında İngiliz astronom William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Bu keşifleri 1851 yılında William Lassell tarafından (Ariel ve Umbriel) ve 1948 yılında Gerard Kuiper (Miranda) tarafından keşfedilen üç hidrostatik dengeye sahip uydu izlemiştir.[2] Bu beş uydu gezegensel kütleye sahiptir ama güneşin etrafında dönmedikleri için cüce gezegen kategorisine alınmazlar. Kalan uydular 1985 sonrasında Voyager 2 uzay aracı ve dünya merkezli teleskoplar tarafından keşfedilmiştir.

Uranüs uyduları on üçü iç ay, beşi büyük ay ve dokuz düzensiz ay olmak üzere üç grupta incelenir. İç aylar küçük ve koyu renklidir ve gezegenin halkalarıyla aynı özellikleri taşırlar. Beş büyük ay, hidrostatik dengeye sahip olacak kadar büyük kütleye sahiptir, bunlardan dördü üzerinde kanyon ve volkanik oluşumlar gözlenmiştir.[3] Bu beş aydan en büyü olan Titania, 1,578 km çapa sahiptir ve güneş sistemindeki 8. büyük aydır. Kütlesi dünya'nın uydusu olan Ay'ın kütlesinden 20 kat daha azdır. Düzensiz ayların yörüngeleri ise gezegenden son derece uzak ve eğimli elips şeklinde yörüngelerdir.[1]

Keşif

William Herschel

Keşfedilen ilk iki uydu olan Titania ve Oberon gezegenin keşfinden altı yıl sonra, 11 Ocak 1787'de William Herschel tarafından keşfedildi. Daha sonraları Herschel altıya kadar uydu ve belki de bir gezegen halkası keşfettiğini düşünmüştür. Yaklaşık 50 yıl boyunca Herschel'in ekipmanları Uranüs'ün uydularının göründüğü tek teleskop olarak kaldı.[4] 1840'larda daha iyi teleskoplar e Uranüs'ün gökyüzündeki daha uygun konumu sayesinde Titania ve Oberon yeniden gözlemlenebildi. Daha sonra iki yeni ay, Ariel ve Umbriel 1851 yılında William Lassell tarafından keşfedildi.[5] Uranüs'ün uydularının Roma rakamları ile adlandırılması sistemi astronomi yayınları arasında uzun bir süre karışıklık yarattı, Herschel'in Titania ve Oberon'u Uranüs II ve IV olarak adlandırmasının mı, yoksa William Lassell'in bu uyduları I ve II olarak adlandırmasının mı kullanılacağı kesinleştirilemedi.[6] Ariel ve Umbriel'in gözlemlerinin doğrulanmasıyla Lassell, Uranüs'ün uydularını gezegenden dışarı doğrı I, II, III ve IV olarak adlandırdı; bu adlandırma kalıcı oldu.[7] 1852'de Herschel'in oğlu John Herschel, o dönemde bilinen dört uyduya günümüzdeki isimlerini verdi.[8]

İsimler

İlk iki uydu 1787'de keşfedildi ama 1852'ye (iki uydu daha keşfedildikten bir yıl sonra) kadar bunlara isim verilmedi. Uydulara Uranüs'ün kaşifinin oğlu olan John Herschel tarafından isim verilmesine karar verildi. Herschel uydulara Yunan mitolojisinden isimler vermek yerine, William Shakespeare'in Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı romanındaki iki perinin ismi olan Oberon ve Titania ve Alexander Pope'un Bukleye Tecavüz adlı eserindeki mitolojik yaratıkların ismi olan Ariel ve Umbriel isimlerini verdi.

Uranüs uydularına verilen diğer isimler ve geldikleri yer şöyledir:

Uranüs aylarıyla aynı ismi taşıyan bazı astreoidler: 171 Ophelia, 218 Bianca, 593 Titania, 666 Desdemona, 763 Cupido ve 2758 Cordelia.

Uranüs'ün uyduları listesi

Uzaklık NO NO Uydu Çapı (km) Dönüş süresi (gün) Kütle (1014 kg) Keşif yılı Grubu Görüntüsü
1 VI Cordelia40 0.27 0.04 1986 İç
2 VII Ophelia43 0.29 0.05 1986 İç
3 VIII Bianca51 0.33 0.09 1986 İç
4 IX Cressida80 0.35 0.34 1986 İç
5 X Desdemona64 0.36 0.18 1986 İç
6 XI Juliet94 0.37 0.56 1986 İç
7 XII Portia135 0.42 1.70 1986 İç
8 XIII Rosalind72 0.46 0.25 1986 İç
9 XXVII Cupid18 0.51 0.005 2003 İç
10 XIV Belinda90 0.55 0.49 1986 İç
11 XXV Perdita30 0.61 0.017 1999 İç
12 XV Puck164 0.76 2.90 1985 İç
13 XXVI Mab25 0.92 0.012 2003 İç
14 V Miranda474 1.47 65 1948 Ana
15 I Ariel1 086 2.56 1 353 1851 Ana
16 II Umbriel1 123 4.44 1 172 1851 Ana
17 III Titania1 580 8.65 3 527 1787 Ana
18 IV Oberon1 464 13.76 3 014 1787 Ana
19 XXII Francisco22 -266 0.008 2003 Dış
20 XVI Caliban72 -579 0.27 1997 Dış
21 XX Stephano32 -676 0.021 1999 Dış
22 XXI Trinculo18 -758 0.005 2001 Dış
23 XVII Sycorax150 -1 283 2.30 1997 Dış
24 XXIII Margaret20 1 694 0.006 2003 Dış
25 XVIII Prospero50 -1 992 0.08 1999 Dış
26 XIX Setebos48 -2 202 0.07 1999 Dış
27 XXIV Ferdinand20 -2 823 0.006 2003 Dış

Kaynaklar: NASA/NSSDC,[9] Sheppard, et al. 2005.[1] Yeni keşfedilen dış düzensiz uydular (Francisco'dan Ferdinand'a kadar) için en isabetli veri Natural Satellites Ephemeris Service ile üretilmiştir.[10] Düzensiz uydular Güneş tarafından ciddi oranda pertürbe edilmiştir.[1]

Notlar

Kaynakça

  1. ^ a b c d e DOI:10.1086/426329 10.1086/426329
  2. ^ a b c "Planet and Satellite Names and Discoverers". Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology. 21 Temmuz 2006. 10 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006. 
  3. ^ a b DOI:10.1126/science.233.4759.43 10.1126/science.233.4759.43
  4. ^ Herschel, John (1834). "On the Satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 3 (5). ss. 35-36. Bibcode:1834MNRAS...3Q..35H. 
  5. ^ a b Lassell, W. (1851). "On the interior satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Cilt 12. ss. 15-17. Bibcode:1851MNRAS..12...15L. 
  6. ^ Lassell, W. (1848). "Observations of Satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (3). ss. 43-44. Bibcode:1848MNRAS...8...43. 
  7. ^ a b DOI:10.1086/100198 10.1086/100198
  8. ^ a b DOI:10.1086/126146 10.1086/126146
  9. ^ a b Williams, Dr. David R. (23 Kasım 2007). "Uranian Satellite Fact Sheet". NASA (National Space Science Data Center). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2008. 
  10. ^ a b "Natural Satellites Ephemeris Service". IAU: Minor Planet Center. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2011. 
  11. ^ DOI:10.1126/science.1122882 10.1126/science.1122882
  12. ^ DOI:10.1006/icar.2001.6597 10.1006/icar.2001.6597
  13. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2008.09.011 10.1016/j.icarus.2008.09.011
  14. ^ DOI:10.1086/116211 10.1086/116211
  15. ^ DOI:10.1016/0019-1035(88)90054-1 10.1016/0019-1035(88)90054-1
  16. ^ DOI:10.1086/300263 10.1086/300263
  17. ^ DOI:10.1006/icar.2001.6596 10.1006/icar.2001.6596
  18. ^ Karkoschka, Erich (18 Mayıs 1999). "S/1986 U 10". IAU Circular. Cilt 7171. ISSN 0081-0304. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2011. 
  19. ^ Sheppard, Scott S.; Jewitt, D. C. (9 Ekim 2003). "S/2003 U 3". IAU Circular. Cilt 8217. ISSN 0081-0304. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2011. 
  20. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2006.06.005 10.1016/j.icarus.2006.06.005
  21. ^ Denning, W.F. (22 Ekim 1881). "The centenary of the discovery of Uranus". Scientific American Supplement, 303. 12 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  22. ^ Hughes, D. W. (1994). "The Historical Unravelling of the Diameters of the First Four Asteroids". R.A.S. Quarterly Journal. 35 (3). ss. 334-344. Bibcode:1994QJRAS..35..331H. 
  23. ^ DOI:10.1086/375909 10.1086/375909
  24. ^ DOI:10.1088/0034-4885/65/12/201 10.1088/0034-4885/65/12/201
  25. ^ Pappalardo, R. T. (1996). "Extensional tilt blocks on Miranda: Evidence for an upwelling origin of Arden Corona". Journal of Geophysical Research. 102 (E6). ss. 13,369-13,380. Bibcode:1997JGR...10213369P. doi:10.1029/97JE00802. 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  26. ^ DOI:10.1016/0019-1035(90)90125-S 10.1016/0019-1035(90)90125-S
  27. ^ DOI:10.1016/0019-1035(90)90024-4 10.1016/0019-1035(90)90024-4
  28. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2006.04.016 10.1016/j.icarus.2006.04.016
  29. ^ DOI:10.1006/icar.1996.5568 10.1006/icar.1996.5568
  30. ^ Tyler, G.L.; Sweetnam, D.L.; Anderson, J.D.; Borutzki, S. E.; Campbell, J. K.; Eshleman, V. R.; Gresh, D. L.; Gurrola, E. M.; Hinson, D. P. (1989). "Voyager radio science observations of Neptune and Triton". Science. 246 (4936). ss. 1466-73. Bibcode:1989Sci...246.1466T. doi:10.1126/science.246.4936.1466. PMID 17756001. 
  31. ^ DOI:10.1051/0004-6361:20031515 10.1051/0004-6361:20031515

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uranüs</span> güneş sisteminin 7. gezegeni

Uranüs, Güneş'e yakınlık bakımından yedinci gezegendir. Gazlı, camgöbeği renginde bir buz devidir. Gezegenin büyük bir kısmı, astronominin "buz" ya da uçucu maddeler olarak adlandırdığı maddenin süperkritik fazındaki su, amonyak ve metandan oluşur. Gezegenin atmosferi karmaşık katmanlı bir bulut yapısına sahiptir ve tüm Güneş Sistemi gezegenleri arasında 49 K ile en düşük minimum sıcaklığa sahiptir. Gezegenin 82,23°'lik belirgin bir eksenel eğimi ve 17 saat 14 dakikalık bir geriye dönüş periyodu vardır. Bu, Güneş etrafındaki 84 Dünya yıllık bir yörünge döneminde kutuplarının yaklaşık 42 yıl sürekli güneş ışığı aldığı ve ardından 42 yıl sürekli karanlık olduğu anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıda Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin Güneş'ten uzaklıklarına göre sıralanmış bir listesi bulunmaktadır. Çapı 500 km'den küçük cisimler listeye alınmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Amalthea (uydu)</span>

Amalthea, Jüpiter'in doğal uydularından biridir. Düzenli iç yörünge grubunun üyesidir. Galilei uydularından sonra ilk bulunan Jüpiter uydusudur. Bu nedenle 'Jüpiter V' adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ariel (uydu)</span>

Ariel, Uranüs' ün uydularından biridir. 24 Ekim 1851' de William Lassel tarafından Uranüs'ün diğer bir uydusu olan Umbriel ile birlikte keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Oberon (uydu)</span> Uranüsün uydusu

Oberon, Uranüs'ün önemli uydularının en dışta olanıdır. Ortalama 760 km çapıyla Uranüs'ün ikinci en büyük uydusudur. 1787 yılında William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Adı William Shakespeare'in A Midsummer Night's Dream adlı oyununda perilerin kralı olan Oberon'dan gelir. Oberon'un yörüngesi kısmen Uranüs'ün Manyotosferinde bulunmaktadır.Dış yüzeyi ile çekirdek arasındaki sınırda Sıvı su tabakası mevcut olabilir. Dış yüzeyinde çok sayıda çarpma kraterleri bulunur, yaklaşık olarak 210 kilometre çapında çarpma kraterlerinin olduğu düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Rhea (uydu)</span>

Rhea, Satürn'ün ikinci en büyük ayı ve Güneş Sistemi'ndeki çapına göre dokuzuncu en büyük uydudur. Güneş Sistemindeki kesin ölçümlerin hidrostatik denge ile uyumlu bir şekli doğruladığı en küçük cisimdir. 1672'de Giovanni Domenico Cassini tarafından keşfedildi.

Puck, Uranüs'ün en büyük altıncı uydusudur ve 164 km'lik genişliğe sahiptir. Titania, Oberon, Umbriel, Ariel ve Miranda'dan sonra en büyük uydu olan Puck aktif bir uydudur ve gezegen etrafında 20 saatte dolanır. Uranüs'ün en büyük düzensiz uydusudur. 1985 yılında Stephen P. Synnott tarafından keşfedilmiştir. Aynı yılın 30 Aralığında Voyager 2 tarafından doğrulanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Portia (uydu)</span>

Portia, Uranüs'ün iç uydusudur. 3 Ocak 1986'da Voyager 2 tarafından çekilen görüntülerden keşfedildi ve S/1986 U 1 geçici adı verildi. Uydu, adını William Shakespeare'in Venedik Taciri adlı oyununun kahramanı Portia'dan almıştır. Ayrıca Uranüs XII olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Despina (uydu)</span>

Despina, Neptün'ün üçüncü en yakın iç uydusudur. Adını Yunan mitolojisindeki Poseidon ve Demeter'in kızı olan nemf Despoina'dan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bianca (uydu)</span>

Bianca Uranüs'ün iç uydularından biridir. 23 Ocak 1986'da Voyager 2 tarafından çekilen görüntüler sayesinde keşfedildi ve geçici olarak S/1986 U 9 olarak adlandırıldı. Daha sonra uyduya, Shakespeare'in Hırçın Kız adlı oyunundaki Katherine'in kız kardeşinin ismi verilmiştir. Ayrıca Uranüs VIII olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Naiad (uydu)</span>

Naiad, Neptün'ün en içteki uydusu ve gezegenin merkezinden 48.224 km uzaklıktaki uydularla herhangi bir gaz devinin merkezine en yakın olanıdır. Adını Yunan mitolojisinin naiadlarından almıştır. Uydu, kütle çekimsel etkiyle Neptün'e kilitlidir ve yedi saat dört dakikanın biraz altında, Güneş Sistemindeki bir gezegensel uydunun en kısa yörünge zamanına sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Thalassa (uydu)</span>

Thalassa, Neptün'ün en içteki ikinci uydusudur. Thalassa, Yunan mitolojisinde Aether ve Hemera'nın kızı olan deniz tanrıçası Thalassa'nın adını almıştır. "Thalassa", aynı zamanda "deniz" anlamına gelen Yunanca bir kelimedir.

<span class="mw-page-title-main">Rosalind (uydu)</span>

Rosalind, Uranüs'ün iç uydularından biridir. 13 Ocak 1986'da Voyager 2 tarafından çekilen görüntülerden keşfedilmiş ve geçici olarak S/1986 U 4 adı verilmiştir. William Shakespeare'in Size Nasıl Geliyorsa adlı oyununda sürgüne gönderilen Dük'ün kızı olan Rosalind'in adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Stephano (uydu)</span> Uranüsün düzensiz uydularından biri

Stephano, Uranüs'ün ters yön yörüngeye sahip düzensiz uydusudur. 18 Temmuz 1999'da Brett J. Gladman, Matthew J. Holman, John J. Kavelaars, Jean-Marc Petit ve Hans Scholl tarafından Hawaii adasındaki Mauna Kea Gözlemevi'nde Kanada-Fransa-Hawaii Teleskobu kullanılarak keşfedildi ve geçici olarak S/1999 U 2 adı verildi. Prospero ve Setebos da aynı anda keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Helene (uydu)</span> Satürnün bir uydusu

Helene, Satürn'ün doğal uydusudur. 1980 yılında Pierre Laques ve Jean Lecacheux tarafından Pic du Midi Gözlemevi'nde yer tabanlı gözlemlerle keşfedildi ve S/1980 S 6 olarak adlandırıldı. 1988 yılında resmi olarak Yunan mitolojisinde Kronos'un (Satürn) torunu olan Truvalı Helen'in adını aldı. Helene ayrıca, 1982'de verilen Saturn XII (12) veya Dione B olarak da adlandırılır, çünkü Dione ile birlikte eş-yörüngededir ve önde olan Lagrange noktasında (L4) bulunur. Bilinen dört truva uydusundan biridir.

<span class="mw-page-title-main">William Lassell</span>

William Lassell, bir İngiliz tüccar ve gökbilimci. Yansıtmalı teleskop üzerindeki geliştirmeleri ve 4 uydu keşfiyle tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Düzensiz uydu</span> Uzak, eğimli ve genellikle eksantrik ve retrograd yörüngeyi takip eden doğal uydu

Astronomide düzensiz uydu veya düzensiz doğal uydu, uzak, eğik ve genellikle dış merkezli, ters yön yörünge izleyen bir doğal uydudur. Bunlar, oluşumunu yörüngelerinde gerçekleştiren düzenli uydulardan farklı olarak ana gezegenleri tarafından yakalanmışlardır. Düzensiz uydular, genellikle benzer şekilde düzensiz yörüngelere sahip olan fakat sonunda uzaklaşarak ayrılacak olan geçici uyduların aksine sabit bir yörüngeye sahiptir. Terim, şekle atıfta bulunmaz; örneğin Triton yuvarlak bir uydudur, fakat yörüngesi nedeniyle düzensiz olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Neptün'ün halkaları</span> Neptünün beş ana halkadan oluşan sistemi

Neptün, beş ana halkadan oluşan bir sisteme sahiptir. Başta "yaylar" olarak adlandırılan halkalar, 22 Temmuz 1984'te Patrice Bouchet, Reinhold Häfner ve Jean Manfroid'dan oluşan ekip tarafından Şili'deki La Silla Gözlemevi'nde ve William Hubbard liderliğindeki bir program kapsamında F. Vilas ve L. R. Elicer tarafından Cerro Tololo Amerikan Gözlemevi'nde keşfedildi. Halkalar, 1989'da Voyager 2 uzay aracı tarafından fotoğraflandı. Halkaların en yoğun kısımları, Satürn'ün ana halkalarının yoğunluğu nispeten az kısımlarıyla karşılaştırılabilir; ancak Neptün'ün halka sisteminin çoğu görece zayıf, soluk ve tozlu olup Jüpiter'in halkalarına daha çok benzemektedir. Neptün'ün halkalarına, gezegenle ilgili önemli çalışmalara katkıda bulunan gök bilimcilerin adları verilmiştir: Galle, Le Verrier, Lassell, Arago ve Adams. Neptün, uydularından Galatea'nın yörüngesine denk gelen ve isim verilmemiş soluk bir halkaya daha sahiptir. Diğer üç uydusu olan Naiad, Thalassa ve Despina halkalar arasındaki yörüngelerde dönmektedirler.

Robin M. Canup Amerikalı bir astrofizikçidir. Ana araştırma alanı gezegenlerin ve uyduların kökenleri ile ilgilidir. 2003 yılında Canup, Harold C. Urey Ödülü'ne layık görüldü.

<span class="mw-page-title-main">Gezegen kütleli uydu</span>

Gezegen kütleli uydular, gezegen kütlesine sahip olan ancak aynı zamanda birincil başka bir gezegenin doğal bir uydusu olan gök cisimleridir. Şekilsel olarak oldukça büyük,elipsoit ya da küreseldirler. Uydular, kimi durumlarda bir yüzey altı okyanus oluşumu meydana getirebilecek gelgit veya radyojenik ısıma sebebiyle hidrostatik denge noktasında olabilirler. Güneş sisteminde yer alan iki doğal uydu olan Ganymede ve Titan, Merkür gezegeninden daha az kütleli olmakla birlikte daha büyüktür. Aynı zamanda cüce gezegenler Plüton ve Eris'ten daha büyük ve kütleli olan yedi adet doğal uydu bulunmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.