Umurbey, Gemlik
| Umurbey | |
|---|---|
 Mahallenin haritadaki yeri | |
 Bursa | |
Koordinatlar: 40°24′53″N 29°10′59″E / 40.4147°K 29.1831°D | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Bursa |
| İlçe | Gemlik |
| Coğrafi bölge | Marmara |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Nüfus (2000) | 3.367 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0224 |
Umurbey, Bursa'nın Gemlik ilçesine bağlı bir mahalledir.
1952 tarihine kadar köy statüsünde bulunan yerleşme, 1952'de mahalle olsa da kırsal özelliklerini büyük ölçüde taşımaya devam eder.
Ekonomisi zeytinciliğe dayanır. Hem Gemlik Körfezi hem İznik Gölü'nü görmeye olanak sağlayan manzaraya hakim yerlere sahip olması, Umurbey’in en belirgin yerel özelliklerindendir.[2]
Konumu
Marmara Bölgesi'nin güneyinde, Gemlik Körfezi'nin doğusunda, Bursa ilnin Gemlik ilçesine bağlı bir yerleşim merkezidir.
Bursa-Yalova karayoluna 3 km.'lik bir asfalt yol ile bağlıdır. Gemlik'e 4 km, Bursa'ya 34 km, Yalova'ya 41 km ve İstanbul'a 198 km uzaklıktadır.
Tarihçe
Umurbey, antik kaynaklara göre Praktios Nehri (Burgaz çay) yakınında olan, günümüzde yeri kesin olarak bilinmeyen Perkote kenti civarında gelişmiş bir yerleşimdir.[3]
Bizans egemenliğinde bulunan Gemlik, 14. yüzyılda 9 yıl süren kuşatmanın ardından Osmanlı Beyliği tarafından fethedildi.[4] Gemlik'in Osmanlılar tarafından fethi sırasında, Umurbey ve çevresinde kurulan karargâhlar, fetihten sonra kalıcı yerleşim yerleri olarak kullanılmaya devam ettiler. Gemlik'in fethi sırasında kurulan ve kumandanların adını alan köyler 15. yüzyılda birleştirilip tek bir köy haline geldiler.
Belde, eski kayıtlarda "Kozca Köyleri" ya da "Kozca Köy" adıyla da geçmekteydi.[2] Köylerin nasıl tek bir köy olarak birleştirildiği, Umurbey'in kurucusu ve kuruluş tarihinin ne olduğu ilgili bazı çelişkili bilgiler vardır.
Kasaba, zamanla "Bergos /Bergaz/ Burgaz" adıyla anılmaya başlamıştır. 16. yüzyıl kayıtlarında adı "Çatal Bergos" olarak geçmekteydi ve Orta Camii, Debbağan, Ahi Bâyezid, Taş Ali ve Umur Beğ adlarında beş mahallesi vardı.
Burgaz 19. yüzyılda Osmanlı idari sistemi içinde sırasıyla Hüdâvendigâr Eyaleti, Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Eyaleti ve Karasi Vilâyeti içinde yer aldı. 20. yüzyıl başında Kal’a-i Sultâniye Vilâyeti’nin Biga Sancağı’na bağlı bir kasaba oldu. 1908 Yıllığı'na göre beldede 399 hane bulunuyordu.[5]
Umurbey'de I. Murad devrinden itibaren yapılar inşa edildi. Tespit edilen Osmanlı eserlerinin başlıcaları şunlardır:[4] Bir kilise kalıntısı üzerine yapılan ahşap tavanlı Gazi Hüdâvendigâr Camii (yıktırılmış ve 1990-1996’da merkezi kubbeli büyük bir cami yapılmıştır.[4]), günümüze sadece temel izleri ve doğu kenarındaki hazirenin gelebildiği Kadı Mescidi, bir metruk hamam, bir hamam kalıntısı, 6 çeşme (Hızır Reis Çeşmesi, Mehmet bin Hacı İbrahim Çeşmesi, Hacı Süleyman Çeşmesi, Rukiye Hatun Çeşmesi, Kadı Çeşmesi, Kavga Çeşmesi).
Beldede 1780’ li yıllarda ilk mahalle mektebinin açıldığı tahmin edilir. Şeyh Said Efendi ve Hacı Ethem Ağa'nın çabalarıyla, Umurbey Köyü'nde 1865 tarihinde rüştiye açıldı. Bu, Bursa il merkezinde açılan Rüştiye Mektebinden sonra Bursa'daki ikinci rüştiye idi. 93 Harbi'nden sonra Umurbey'e yerleşen PlevneTürkü Abdullah Fehmi Bey, önce köyün ilkokuluna başöğretmen olarak atandı;[6] 1879'dan itibaren rüştiye öğretmenlik ve müdürlük yaptı.[2] Abdullah Fehmi Bey'in gelecekte Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı olacak oğlu Celal de bu okulda okudu.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra Gemlik'i işgal eden Yunan ordusu stratejik önemi nedeni ile Umurbey’de de karargâh kurdu. 1920-1922 yılları arasında Yunan ordusu ile Türk Direniş çeteleri arasında çatışmalar yaşandı. 11 Eylül 1922 ‘de Gemlik tekrar Türklerin kontrolüne geçti. Yunan orduları bölgeyi terk ederken Umurbey’in bir bölümünü yaktı.
Cumhuriyet devri
Köy, cumhuriyet döneminde idarî bakımdan Çanakkale ilinin Lapseki ilçesi içinde yer aldı ve adı "Umurbey" olarak değiştirildi. Mübadele sonrasında bölgeye Preveze ve Selanik’ten gelen aileler yerleştirildi.[2]
Umurbey Köyü, 17 Eylül 1952 tarihindeki kararla belediye statüsü alarak beldeye dönüştü.[7] İlk belediye başkanı Zühtü Mehmet Çırgan oldu.
Umurbey beldesi,12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile mahalle oldu.[8]
Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı olan Celal Bayar, beldeyi geliştirmek için çok çaba sarf etti. Umurbey'de doğan ve yetişen Bayar İktisat Vekili iken, Umurbey'e içme suyu getirmiş ve Gemlik şosesini yaptırmıştır.[9] Bayar, Cumhurbaşkanlığı döneminde ise Umurbey'i örnek köy projesine dahil ettirdi ve Gemlik'e bakan yamaçta aynı mimari yapıda 265 bahçeli evin inşasına ön ayak oldu.[2] Bir vakıf kurarak 1967'de Umurbey’de bir müze ve bir kütüphane inşa ettiren Bayar, 1986'da müzenin bahçesine defnedilmiştir.
1999 yılına kadar göç almayan ancak göç veren bir yerleşme olan Umurbey'e, 1999 yılındaki Marmara-Gölcük depreminden sonra yoğun bir geri dönüş gerçekleşmiştir.[9]
Nüfus
| Beldenin Yıllara Göre Nüfusu | |||
|---|---|---|---|
| 2000 | 3.367 | ||
| 1990 | 3.479 | ||
Ekonomi
Umurbey'in ekonomisi zeytinciliğe dayanır. Gemlik zeytini olarak ün yapan, ince kabuklu, yağlı (yağ oranı %30) ve küçük çekirdekli (et oranı %86) siyah sofralık zeytinin %20'si Umurbey'de yetişir. Umurbey'de üretilen Gemlik zeytini, Umurbey Tarımsal Kooperatifi tarafından pazarlanır.
Çalışan nüfusun %72,5'u tarım sektöründe çalışır. Zeytin dışında, yerleşmenin güneyindeki düzlüklerde kuru tarım yapılır. Arazinin dar ve zeytine ayrılmış olmasından dolayı hayvancılık yapılmaz.
Gemlik-Yalova karayolunun iki yanında sanayi kuruluşları yer alır.
Kentsel yapı
Umurbey'e 4 km'lik asfalt bir yolla zeytin ağaçlarının içinden geçerek ulaşılır. Yerleşmenin girişinde kahvehaneler, cami, marketler, fırın ile çevrelenmiş Çarşı Meydanı bulunur. Meydanda Atatürk ve Celal Bayar'ı birlikte gösteren bir heykel ve tescilli bir anıt ağaç bulunur.Umurbey'in sokaklar bu meydana açılır.
Celal Bayar adına devlet tarafından yaptırılmış anıt mezar meydanın kuzeydoğusundadır. Celal Bayar'ın kendi imkanlarıyla hizmete açtığı müze ve kütüphane anıt mezarın yanındadır.
Umurbey'in kuzey yamacında "Celal Bayar Evleri" adı verilen aynı mimari yapıda 265 adet bahçeli ev bulunur.
Celal Bayar Müzesi
Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı Celal Bayar, 1883'te Umurbey'de doğmuştur. Bayar, 1967’de Umurbey’de bir vakıf kurarak bir müze ve bir kütüphane inşa ettirdi.
Bayar, müze ve kütüphanede Bursa ve Ege Bölgesi’nde kendisinin de öncülük ettiği Kuvâ-yi Milliye Hareketi'nin ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın anlatılmasını istemiştir. Vakıf ayrıca bir sinema ve sergi salonu inşa etmiştir. Sinema salonu halen tiyatro gösterileri için kullanılmaktadır. Vasiyeti üzerine Celal Bayar, müzenin bahçesine defnedilmiştir. Naaşı daha sonra devlet tarafından 1990 yılında yaptırılan Anıt mezar’a nakledilmiştir.
Celal Bayar Anıt Mezarı ve etrafındaki geniş bir park, Celal Bayar Vakıf Müzesi, Kütüphanesi, Bayar anıt-heykeli Umurbey’in Meydanı’nda yer alır. Meydanın yukarısında Celal Bayar’ın 1883 yılında doğduğu 19. yüzyıl müzeevi görülebilir.
Kara Ali Paşa Mezarı
Osman Gazi’nin silâh arkadaşlarından Aykut Alp’in oğlu olan ve 1356 yılında Osmanlılar'ın Gelibolu'yu fethi sırasında şehit olan Kara Ali Paşa, denizi gören bir yerde gömülmeyi vasiyet etmiş ve Umurtepe'de Aytepe mevkiinde gömülmüştür. Kara Ali Paşa'nın oğlu Timurtaş Paşa, babasının mezarının olduğu yere sonradan bir türbe yaptırmıştır.[10] Kara Ali Paşa, halk arasında "Ali Dede "olarak anılır ve mezarı halk tarafından sürekli ziyaret edilir.[11]
Kaynakça
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b c d e Çelik, Aysun; Çalişkan, Huriye; Batman, Zeynep PİRSELİMOĞLU (2017). "Bursa İli Gemlik İlçesi Umurbey Beldesi'nin Kültürel Peyzaj Özellikleri". Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Araştırmaları Dergisi (IJLAR) E-ISSN:2602-4322 (İngilizce). 1 (2): 06-12. ISSN 2602-4322. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
- ^ Arslan, Nurettin. "Kuzey Troas Bölgesi Yüzey Araştirmalari: Perkote Ve Palaiperkote'Nin Yer Belirlenmesine İlişkin Sorunlar". Türkiye Bilimler akademisi Arkeoloji Dergisi.
- ^ a b c Uysal, Ali Osman (15 Temmuz 2013). "Lapseki'niin Umurbey Beldesiinde Osmanlı Devrii Yapıları". Sanat Tarihi Dergisi. 21 (1): 127-151. ISSN 1300-5707. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
- ^ Kaplanoğlu, Raif. "Umurbey (Gemlik)". Bursa Haberleri. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
- ^ "Türk devriminde Celal Bayar". İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü doktora rezi. 1999.
- ^ Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030.11.1, Yer No: 233.24.16.
- ^ "Kanun No. 6360". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014.
- ^ a b İvedi, Burçe (2003). "Bursa ili Gemlik ilçesi Umurbey beldesi çırganlar evi için restorasyon önerisi". İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans tezi. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
- ^ "KARA ALİ (Emir Ali)". Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi - ehlisunnetbuyukleri.com. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
- ^ "Gemlik Tarihi ve Turistik Yerler: Gemlik'in Tarihini Yansıtan En Özel 6 Yer". otelleri.net. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.
