Uluslararası politik ekonomi

Uluslararası politik ekonomi, uluslararası ilişkileri, politik ekonomiden faydalanarak inceleyen, sosyal bilimlere ve tarihe bir bakış açısıdır. Kısaca, uluslararası politik ekonomi, devlet politikalarının ve pazar ekonomisinin birbirleriyle olan ilişkilerinin sonuçlarını uluslararası düzeyde incelemekle görevlidir.

Siyasi ekonomi, siyaset bilimi, tarih ve Ekonomi bilimlerinden faydalanmaktadır.

İçeriğinde Merkantilizm, Liberalizm ve Marksizm akımlar üzerine odaklanmaktadır.^[1]

Bu bilimi kavramak için, uluslararası ilişkiler çalışma alanlarından yararlanmak gerekir. Siyasi bilim, iktidarın şekillenişini ve paylaşımını konu alır. İktisat ise, kıt kaynakların insan isteklerini karşılamada nasıl kullanılacağını incelemektedir. Ekonomi sorumlarını kavramak için ise, politik ekonomi kavramı ortaya çıkmaktadır. Ülkelerin, ekonomik ilişkilerini ele alır. Ülkeler arası para sermaye ve iş gücünün bağlı olduğu kurallardaki sistemler incelenir. Uluslararası ilişkilerin yöntemlerini, uluslararası aktörlerin ilişkilerini çözümlemek için kullanır. Küresel ölçekte bugün ortaya çıkan gelişmeleri, ekonomik ve sosyal açıdan birbirinden soyutlamak zordur. Toplumlar arası ilişkilerin yürütücüleri ulus devlet temsilcileridir.

Ekonomik alanda alınan kararlar yalnızca ekonomik etki yaratmamaktadır. Alışveriş, başka ülkede eğitim görme gibi ilişkileri de oluşturur. Bütün bu kavramları ele alan bilim uluslararası politik ekonomidir. Bir ülkede olan olayları ve alınan kararları incelerken analizlerden yararlanılmaktadır.Uluslararası politik ekonominin çalışma alanları oldukça geniştir.

Enerji, çevre kirliliği, finans, teknoloji gibi pek çok alanı kapsamaktadır. Sistemle bağımlı teknik dışı yardımlar, büyüme ve kalkınma planları gibi çalışma alanları mevcuttur. Merkantilizm ve Marksizm yaklaşımları ise çatışma eksenlidir. Merkantilizm, ülkenin gücünün ana göstergesinin elindeki değerli madenler olduğunu, bu yüzden devletin servet ve güç kaynaklarına sahip olması gerektiğini savunmaktadır. Marksizm-Leninizm akımlarında ise Karl Marx, tarihin kendisini çatışma eksenli olarak ortaya koymaktadır. Ülkeler arasındaki ekonomik faaliyetler sömürgecilikle başlamıştır. Bu durum zamanla küresel eşitsizliği ortaya çıkaran bir bağımlılık yaratmıştır. Bu düşünceyi savunan teori ise bağımlılık teorisi olarak adlandırılmaktadır. Uluslararası politik ekonomi, 1970'li yıllarda ortaya çıkmış bir daldır. Soğuk Savaş dönemindeki güvenlik açığı uluslararası ilişkilerde Realizm akımını ön plana çıkarmakla birlikte 1970'li yıllardan sonra araştırmalarını Realizm içinde sınırlandırmaktadır. Rekabet ve dünya üzerindeki ülkelerin arasındaki krizler de ekonomik bağımlılık neticesinde etkisini çok şiddetli bir biçimde hissettirmiştir.

Uluslararası politik ekonomi, temelinde ülkelerin politik ilişkilerini ekonomik alanda detaylı incelemektedir. Küreselleşme ile bu kavramın gelişimi büyük bir hız kazanmıştır. Uluslararası Politik Ekonomi tanımlanırken uluslararası ilişkiler bağlamında politika ile ekonominin bir kesişimidir. Neoliberalizm döneminde ilişkilerin küreselleşmesi uluslararası politik ekonominin önemini arttırmıştır. Ülkeler arasındaki (ekonomik, politik, askeri) tüm ilişkilerin nasıl şekillendiğini analiz eder.Günümüzde tüm araştırma yöntemleri uluslararası politik ekonominin sorduğu sorulara cevap bulabilmek için faaliyet göstermektedir.

Uluslararası Politik Ekonomi'de politik sistem ile ekonomik sistem birbirine bağlıdır. Uluslararası politik ekonomi dalının kendi başına ortaya çıkması ve bağımsız olarak incelenmeye başlaması bu bilimin örgütlerin kurulmasında öncülük etmesine neden olmuştur.

Teknolojik ilerlemeleri, değerli malların fiyatlarındaki değişiklikler ve bu malların fiyatlarındaki oynamalar, iklimsel değişiklikler küresel düzeyde politik ekonominin inceleme alanına girer. Uluslararası politik ekonomi analizlerinde uluslararası merceğin meydana gelişi, devlet ve devlet harici örgütlerin rolleri, devletlerin ekonomilerindeki kazanç ve kayıp, devlet politikalarının etkileri öne çıkmaktadır. Devletlerin giderek büyüyen ekonomilerinin rekabeti artırmasıyla ortaya çıkan krizlerin incelenmesi uluslararası politik ekonominin konusudur. Uluslararası politik ekonomi ve realist yaklaşım uluslararası ilişkiler disiplininde gücün sadece askeri olanaklara bağlı olmadığını, ekonomik gücün de önemli olduğunu savunmaktadır. Bu nedenle hangi devletlerin elinde altın ve gümüş fazlaysa o devletlerin güçlü olduğu düşüncesi hakim olmuştur. Realizm, ülke ekonomilerinde devletin gücünün serveti kadar olduğunu savunmaktadır.

Uluslararası politik ekonomi ve uluslararası politikanın ortak çalışmalarının alanıdır. Savaş ve güvenlik konuları haricinde ekonomi konusunda ele aldığından kapsamlı bir alana sahiptir. Aynı zamanda uluslararası politik ekonominin çalışma alanları para, finans takibini de kapsamaktadır. Uluslararası politik ekonomi, uluslararası ekonomi ve uluslararası politikanın ortak çalışmalarının alanıdır. Savaş ve güvenlik konuları haricinde ekonomi konusunda ele aldığından çok kapsamlı bir alana sahiptir. Aynı zamanda uluslararası politik ekonominin çalışma alanları para, finans takibini de kapsamaktadır. Realist yaklaşımda uluslararası politik ekonominin bir parçasıdır.Realist yaklaşım, uluslararası ilişkiler disiplininde gücün sadece askeri olanaklara bağlı olmadığını ekonomik gücün de önemli olduğunu savunmaktadır. Bu nedenle hangi devletlerin elinde altın ve gümüş fazlaysa o devletlerin güçlü olduğu düşüncesi hakim olmuştur. Realizm 25 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ülke ekonomilerinde devletin gücünün serveti kadar olduğunu savunmaktadır.

Uluslararası politik ekonomi çalışmalarında hem nicel hem de nitel kaynaklardan yararlanılmaktadır. Uluslararası politik ekonominin analiz seviyelerinden biri bireysel seviyedir.^[2]

Devletin üst düzey yönetiminde rol oynamış aktörlerin düşüncelerini analiz eden yaklaşım bireysel seviyededir. Uluslararası politik ekonomi, alanında en temel düşünce alımlarından biri olan Merkantilizm uluslararası ilişkilerin en eski akımdır ve iki özelliğe sahiptir. Bunlardan biri ekonomik konulardan çok siyaset ve tarih konuları üzerinde durmasıdır. İkinci ise güç konusunu ön plana almasıdır. Liberalizmin konusu ise yalnızca ekonomi alanıyla sınırlıdır. Uluslararası politik ekonomi konusundaki çalışmalar, iktisat, sosyoloji, psikoloji ve tarih bilimlerinin ortak analizleriyle gerçekleşmektedir.

Uluslararası politik ekonomi, son zamanlarda küresel politik ekonomi olarak ifade edilmektedir. Uluslararası politik ekonomi konusundaki çalışmalar devlet, piyasa ve toplum arasındaki etkileşim olarak ilerlemektedir. Dünya ekonomisinde bugüne kadar sürmüş değişiklikler, ekonomik kriz ve piyasalardaki değişim uluslararası politik ekonominin inceleme alanlarındandır. Uluslararası politik ekonomi küresel açıdan, fakirlik ve açlık, borç problemleri, uluslararası ticaret ve finans ile ilgili belirsizlik ve güvenlik sorunlarıyla ilgilenmektedir. Güç konusunda sert ve yumuşak olmak üzere iki ayrım vardır. Sert güçte karşı olunan ülkeleri baskı altına almak için askeri ve ekonomik güç kullanılmaktadır. Yumuşak güç ise değer ve inanç yargılarıyla etki altına almaktır. Avrupa Birliği'ne üye ülkelerin hepsini ve bu ülkelerin vatandaşlarını etkileyen politikalar uygulandığı derecede devlet özelliği göstermektedir. Bu durum ise uluslararası politik ekonominin önemini, artan uluslararası organizasyonları ve hükûmet dışı organizasyonları ortaya çıkarmaktadır.

Uluslararası politik ekonomi, yeni bir disiplin ismi olarak ulusal ve uluslararası politik ve ekonomik ilişkilerin çoğalması, uluslararası politik ekonominin bir bilim dalı olması ihtiyacını doğurmuştur. Bu noktada, geniş bir kapsama alanına sahip olan bu disiplin ulusal ve uluslararası politika ve ekonomi disiplinlerini kapsayan ortak bir alan yaratarak tatbik bulmaktadır. Dünyanın en büyük para ve siyasi merkezlerinden birinin tam kalbinde yer alan uluslararası politika bilimi, mevcut araştırmalar tarafından sürekli olarak bilgilenen üst sınıf eğitim sunmaktadır.

Refahın bölgesel, uluslararası, kıtalar arası boyutlarını konu edindiğimizde iktisadın bir alt uzmanlık alanı olan uluslararası iktisat disipliniyle karşılaşırız. Çok uluslu şirketlerin ticari liberalleşme taleplerine karşı, devletlerin gelişmekte olan sanayilerini koruma gayretleri bu tarz rekabetin sayısız örneğinden birini oluşturmaktadır. Bu çerçevede uluslararası politik ekonomi, uluslararası düzlemde güç ve refahın nasıl organize edildiğini anlamaya çalışır. Mevcut siyasi ve ekonomik düzende 'kimin ne kazandığı' ise politik ekonomi analizlerinin temel hareket noktasını oluşturmaktadır.

Uluslararası politik ekonomi uluslararası politika uluslararası ekonomi ve farklı sosyal sistemlerin ve toplumsal grupların etkileşiminden doğan veya bundan etkilenen sorunları inceler. Avrupa Birliği şeklinde bir bölgedeki göçmenler ve tüm ülkelerde ulus ötesi olarak var olan yoksullar uluslararası ticaret, uluslararası finans, varlıklı ve fakir ülkeler arasındaki ilişkiler, çok uluslu şirketlerin rolü, fizyolojik ya da kültürel hakimiyet şeklindeki konulardan kaynaklanan bir dizi ilgili soruyu araştırmaktadır.

Uluslararası politik ekonominin odaklandığı bir diğer analiz seviyesi ülke ya da ülke grupları arasındaki ilişkilerin ele alındığı devletler arası düzlemdir. Ülkeler arasındaki güç dengelerinin ekonomik, politik, askeri, yumuşak güç onlar arasındaki ekonomik, politik ya da askeri ilişkileri nasıl etkilediğinin ya da uluslararası örgütleri iyi mi şekillendirdiğinin analizidir.^[3] Örnek vermek gerekirse, son yıllarda Çin, Rusya ve Brezilya benzer biçimde yükselen güçlerin başarı göstermiş ekonomik performansları onların enternasyonal örgütlerde daha etken roller oynamasına yol açmıştır.