Uludere
| Uludere | |
|---|---|
 | |
 Turkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Şırnak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Mehmet Rıdvan Doğan[1] |
| • Belediye başkanı | Sait Ürek (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 825 km² |
| Rakım | 1580 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 46.040 |
| • Kır | 35,881 |
| • Şehir | 9.634 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 73600 |
| İl alan kodu | 486 |
| İl plaka kodu | 73 |
Uludere (Kürtçe: Qilaban), Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan ve Şırnak iline bağlı olan bir ilçedir.[2]
Coğrafya
İlçenin yüzölçümü 825 km2 olan Uludere, Irak ile 56 km sınıra sahiptir. Doğusunda Hakkâri ilinin Çukurca (Çel) ilçesi, batısında Şırnak ili ve Silopi ilçesi, kuzeyinde Beytüşşebap (Elkî) ilçesi, güneyinde Irak toprakları bulunmaktadır.
Coğrafi olarak dağlık ve engebeli bir araziye sahiptir. Haftanîn ve Kel Mehmet Dağı (Kêla Mem) dağları ilçenin en yüksek dağlarıdır. Ayrıca Suwar, Serhe, Haftanîn, Meydan, Elcan ve Şirîş önemli yaylalarıdır. İklimi genellikle karasaldır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlıdır. İlçeyi ikiye bölen Hezil Çayı'nın bir kolu olan Kılaban Deresi ilçe için önemli bir su kaynağıdır. Yayla turizmi ve kış turizmine uygun bir coğrafyaya sahiptir
Flora ve fauna
Uludere, flora ve fauna bakımından zengin bir ilçedir.[kime göre?] Bölgede endemik ters lale ve dağ lalesi türleri bulunmaktadır. Türkiye'de sadece Uludere-Hakkâri arasındaki dağlarda yetişen ve koruma altında olan endemik ters lale veya dağ lalesi aynı zamanda ilçenin sembolüdür.
Başta dağ keçisi olmak üzere, ayı, yaban domuzu, geyik, tavşan, tilki, keklik ve birçok kuş türü mevcuttur. Anadolu'da soyu tükenmiş Hazar kaplanın Türkiye'deki son bireyi Şubat 1970’te Uludere’de Şehit Şen isimli bir köylü tarafından vurulmuştur. Kaplan en son ilçenin sınırlarında görülmüştür.
Tarihçe
İlçenin tarihi, milattan önceye dayanmaktadır. Tarih boyunca Urartular, Medler, Persler, Part İmparatorluğu, Romalılar ve Sasaniler'in egemenliğine girmiştir. 1142’de I. İmadeddin Zengi'in ve 1260 yılında Hulagu’nun Hakkâri yöresini ele geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı, yöre beylerinin 1349’da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul etmeleri ile durur. 1386’da Timur ve 1502’den itibaren Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlanarak bütün il beyleri gibi içişlerinde serbest bırakılır. Aşiret beyleri kendi egemenlik haklarını korumak, Osmanlı toprak sisteminin dışında bir sistemle yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla imparatorluğun egemenliğinde Cumhuriyete kadar kalmışlardır.
Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek Beytüşşebap ilçesine bağlanan Uludere 27 Haziran 1957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 sayılı kanunla 1 Eylül 1957'den itibaren Hakkâri iline bağlı bir ilçe olmuştur.[3] 16 Mayıs 1990 tarihinde çıkarılan 3474 sayılı kanunla yeni kurulan Şırnak iline bağlandı. Uludere ilçesi Şırnak iline bağlı olup il merkezine uzaklığı 48 km.dir. İlçeye bağlı 12 köy ve 3 belde vardır. Uludere Belediyesi 1958 yılında kurulmuştur. 2018 yılında ilçeye bağlı Bulakbaşı köyü, mahalle olarak ilçeye bağlanmıştır.
Demografi
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Uludere ilçesi (Hakkâri) | |||
| 1960[4] | 10.472 | 937 | 9.535 |
| 1965[5] | 12.198 | 1.281 | 10.917 |
| 1970[6] | 13.677 | 1.506 | 12.171 |
| 1975[7] | 15.709 | 4.050 | 11.659 |
| 1980[8] | 18.976 | 4.793 | 14.183 |
| 1985[9] | 20.456 | 5.046 | 15.410 |
| Uludere ilçesi (Şırnak) | |||
| 1990[10] | 24.929 | 6.289 | 18.640 |
| 2000[11] | 35.158 | 7.928 | 27.230 |
| 2007[12] | 37.894 | 9.228 | 28.666 |
| 2008[13] | 38.511 | 11.030 | 27.481 |
| 2009[14] | 34.349 | 7.380 | 26.969 |
| 2010[15] | 34.518 | 7.326 | 27.192 |
| 2011[16] | 37.022 | 9.365 | 27.657 |
| 2012[17] | 38.201 | 10.013 | 28.188 |
| 2013[18] | 39.329 | 6.726 | 32.603 |
| 2014[19] | 41.094 | 6.806 | 34.288 |
| 2015[20] | 42.386 | 7.107 | 35.279 |
| 2016[20] | 41.680 | 7.118 | 34.562 |
| 2017[20] | 44.634 | 7.352 | 37.282 |
| 2018[20] | 46.040 | 11.363 | 34.677 |
| 2019[20] | 44.660 | 9.536 | 35.124 |
| 2020[20] | 45.515 | 9.634 | 35.881 |
Siyaset ve yönetim
Uludere Belediyesi 1958 yılında kurulmuştur. Uludere Belediye Başkanlarının bağlı olduğu siyasi parti ve yerel seçimlerde aldıkları oy yüzdeleri:
| Seçim | Belediye Başkanı | Yüzde | Parti | Kay. |
|---|---|---|---|---|
| 2019 | Sait Ürek | %58.98 | AKP | |
| 2014 | Zeynep Üren | %78,5 | BDP | [21] |
| 2009 | Şükran Sincar | %76,59 | DTP | |
| 2004 | Gürgin Ürek | 11.030 | DYP | |
| 1999 | Salih Tanık | %35,78 | DYP | |
| 1994 | Gürgin Ürek | %51,26 | SHP | |
| 1989 | Salih Tanık | ANAP | ||
| 1984 | Casim Yaman | ANAP | ||
| 1977 | Hüseyin İleri | Bağımsız | ||
| 1973 | Adil Altürk | CHP | ||
| 1968 | Ömer Altürk | CHP | ||
| 1963 | Adil Altürk | CHP |
Kasaba ve köyler
Uluderenin mahallelerini Kılaban, Ödül, Gündoğdu, Özelli, Küçükçay, Yeşilyuva, Kale, Halet, Yıldız ve Bulakbaşı oluşturur. İlçedeki beldeler Uzungeçit, Şenoba ve Hilal'dir Bucak merkezi Ortabağ'dır. Akduman, Andaç, Ballı, Bağlı, Bağlıca, Dağdibi, Doğan, Gülyazı, Işıkveren, İnceler, Onbudak, Şeyhan, Ortaköy, Ortasu, Taşdelen ve Yemişli'dir.
Kültür
Mutfak
Et, pekmez, dövülmüş buğdaydan yapılan hilisa, kutilika pırince (Pirinçli içli köfte), kutilika savar (yassı bulgur içli köftesi) yörede tüketilen yemeklerden bazılarıdır. Gurö yemeği çökelek ve pirinçle yapılır ve pekmez ilave edilerek yenir. Eskiden düğünlerde mutlaka gurö yemeği yapılır gelen davetlilerin hepsine ikram edilirdi. Goyan pidesi ise hamur, et, peynir, yumurta, yoğurt ve zeytinle hazırlanmaktadır. Hazırlanması için hamur kulak memesi kıvamına gelinceye kadar yoğrulur. Etli, pide şeklinde hamur açılır. Diğer malzemeler kıvama gelinceye kadar karıştırılır. Malzemeler hamurun üstüne serpilir. Sıcak servis yapılır. Suryaz, yaylalarda toplanan bir ot türünün soğanla kavrularak yapılmış sebze yemeğidir. Yöresel peynir türleri arasında penire sirik ile penire kırenk yer alır. Xavis, pekmez, un ve tereyağından yapılan bir tatlıdır. Kuliçe, hamur ile çeşitli iç malzemeler (ceviz, peynir vs.) ile hazırlanır.
Bahar aylarında yaylalardan toplanan ve yemek yapılan pıncar, lüşık, kerenk, big gibi bitkiler halkın sebze ihtiyacını karşılar. Meyve olarak yenen ışgın ve temtol bitkisi yaza doğru yaylalarda toplanır ve çarşılarda satılır.
Yöresel kıyafetler
Bölgede erkekler şelui, şapik veya tırgal, kadınlar ise kiras, kurtek, fistan giyerler. Yöresel kıyafetler Goyan aşiret kültürünün önemli örnekleridir.
El sanatları
Yöresel el yapımı Uludere kilimleri ve halıları oldukça beğeni toplamaktadır. Yöredeki birçok atölyede dokunup Türkiye'nin birçok yerine satılmaktadır. Ayrıca yöreye ait desenli yünlü çoraplar, berivanların kullandığı yük taşımalığı önemli diğer el sanatları örnekleridir.
Ayrıca bakınız
- Uludere operasyonu
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.
- ^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "7033 sayılı Kanun" (PDF). Resmî Gazete. 27 Haziran 1957. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2024.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Uludere Nüfusu - Şırnak". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Şırnak Uludere Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2014.
Dış bağlantılar
- Uludere Belediyesi 10 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uludere yerel.net sayfası 13 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
