Uluğ Muhammed Han

Uluğ Muhammed Han (Tatarca: Oluğ Möxämmät) (d. ? - ö. 1445); 1419—1420, 1421-1423, 1427—1437 yılları arasında Altın Orda Hanı, 1438-1445 yılları arasında da Kazan Hanı.

Cengiz Han’ın oğlu Cuci’nin oğlu Toka Temür neslinden İçkili Hasan’ın oğludur. Cabbar Berdi Han’ın, sonrasında da hanlığı perde arkasında yöneten Edige Mirza’nın 1419 yılında yaşanan iç mücadele sonucu öldürülmesinden sonra Altın Orda hanı oldu. Ancak Uluğ Muhammed Han hanlığı, Cabbar Berdi Han’ın oğlu Devlet Berdi ile ayrı ayrı yönetmekteydi. Saray’da hüküm süren Uluğ Muhammed, 1420 yılında Devlet Berdi’nin şehri kuşatması üzerine hanlığın kuzeyine doğru çekilmek zorunda kaldı. Bununla birlikte hala Altın Orda topraklarında etkinliğini devam ettirirken, taht mücadelesi sırasında Barak Han ile yapılan savaşı kaybetmesi üzerine 1423 yılında Litvanya Dükü Vytautas’a sığınmak zorunda kalmıştır.

1427’de Barak Han’ın suikast sonucu ölümü sonrasında Kırım’da kendi hâkimiyetini ilan eden Devlet Berdi’nin üzerine yürüyerek onu Kırım’dan uzaklaştırdı. Litvanya Dükü Vytautas’un desteğiyle Altın Orda tahtını yeniden ele geçirdi ise de önce Rusların desteklediği I. Seyyid Ahmed ile mücadelede bulundu. Sonrasında Küçük Muhammed karşısında tutunamayarak 1436 yılında Kırım’da hakimiyet kuran Hacı Giray’ın yanına sığınmak zorunda kaldı.

Ancak burada da yaşanan huzursuzluk nedeniyle Uluğ Muhammed Han ailesi ve çoğu kadın ve çocuklardan oluşan üç bin taraftarını yanına alarak Tula’ya yakın küçük bir şehir olan Belev’e yerleşti. Bu durumdan rahatsız olan Moskova Knezliği II. Vasiliy’in üzerine yolladığı kuvvetlere yenildi. Ancak aynı yıl 5 Aralık’ta yeniden yaşanan savaşta Uluğ Muhammed galip gelerek Belev’e hâkim oldu. Bu başarısından sonra Volga dolaylarında ilerleyişini sürdürerek topraklarını genişletmeye başladı. 1438’de Kazan’a vararak şehri ele geçirmiş ve daha sonra bölgedeki toprakları da Kazan’a katarak Kazan Hanlığı’nın temellerini atmıştır.

1439 yılında düzenlediği seferde Nijni Novgorod’u ele geçirmesinin akabinde Kolomna’yı ve Moskova’nın dış yerleşimini yakmıştır. Bir süre sakin bir dönem yaşadıktan sonra yeniden Ruslar üzerine sefer düzenledi. Oğlu Mahmud önderliğindeki ordusu, Temmuz 1445’de Suzdal yakınlarında yaşanan savaşta da II. Vasiliy’i yenilgiye uğratarak esir aldı. Bu sayede Moskova Knezliği Kazan Hanlığına tabi hale getirildi.^[1] Ayrıca Moskova’yı denetimi altında tutmak maksadıyla, Meşçerskiy Gorodets (günümüz Kasımov) şehrinde bir hanlık kurulmasını ve başına da oğlu Kâsım’ın soyundan birinin geçirilmesi şartını koymuştu. Bu hanlık daha sonraları oğlu Kasım’a ithafen Kasım Hanlığı adı ile anılmıştır.^[2]

1445 yılında sefer dönüşünde aniden ölen Uluğ Muhammed, bazı görüşlere göre oğlu Mahmud (Mahmutek) tarafından öldürülmüştür.