İçeriğe atla

UEFI

Unified Extensible Firmware Interface
KısaltmaUEFI
DurumYayımlandı
Başlama yılı2006[a]
Son sürüm2.10
29 Ağustos 2022
OrganizasyonUEFI Forum
İlgili standartlarACPI, UEFI Platform Initialization
Etki AlanıFirmware
Websitesiuefi.org
Lenovo ThinkPad T430'da UEFI ön yükleme sırası seçim menüsü
UEFI uygulaması genellikle anakart üzerinde bulunan NOR-tabanlı EEPROM üzerinde saklanır. Farklı G/Ç protokolleri kullanabilirler, ancak SPI en yaygın olanıdır.
EFI'nin yazılım yığınındaki konumu

Unified Extensible Firmware Interface (UEFI) (tr. Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arabirimi),[1] bir işletim sistemi ile bir platform sabit yazılımı arasındaki bir yazılım arabirimini tanımlayan, genel kullanıma açık bir tabirdir. UEFI, asıl olarak tüm IBM PC uyumlu kişisel bilgisayarlarda bulunan eski Temel Giriş/Çıkış Sistemi (BIOS) önyükleme sabit yazılımını[2][3] eski BIOS hizmetleri için destek sağlayan çoğu UEFI sabit yazılım uygulamasıyla değiştirir. UEFI, işletim sistemi kurulu olmasa bile bilgisayarların uzaktan tanılanmasını ve onarımını destekleyebilir.[4]

Intel, Extensible Firmware Interface (EFI) (tr. Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arabirimi) özelliklerini geliştirdi. EFI'nin bazı uygulamaları ve veri biçimleri, Microsoft Windows'unkilerin kopyasıdır.[5][6] 2005'te UEFI, EFI 1.10'u (EFI'nin son sürümü) kullanımdan kaldırıldı. Unified EFI Forum, baştan sona UEFI özelliklerini yöneten endüstri kuruluşudur.

Notlar

  1. ^ İlk olarak 1998 yılında Intel Boot Initiative ve daha sonra 2005 yılında kullanımdan kaldırılan ve yerini UEFI'ye bırakan Extensible Firmware Interface (EFI) olarak başlamıştır.

Kaynakça

  1. ^ Pronounced as an acronym or as /ˈɪf/.
  2. ^ Kinney, Michael (1 Eylül 2000). "Solving BIOS Boot Issues with EFI" (PDF). ss. 47-50. 23 Ocak 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010. 
  3. ^ "MS denies secure boot will exclude Linux". The Register. 23 Eylül 2011. 24 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2011. 
  4. ^ "The 30-year-long Reign of BIOS is Over: Why UEFI W... - Input Output". HP.com. 26 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2012. 
  5. ^ IBM PC Real Time Clock should run in UT 10 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cl.cam.ac.uk. Retrieved on 30 October 2013.
  6. ^ Garrett, Matthew (19 Ocak 2012). "EFI and Linux: The Future Is Here, and It's Awful". linux.conf.au 2012. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">DOS</span> bilgisayarlar için ufak ve basit işletim sistemi

DOS, bilgisayarlar için ufak ve basit bir işletim sistemi türü olup, ana görevi disket ve sabit disk gibi saklama ortamlarının yönetimidir.

<span class="mw-page-title-main">Macintosh</span> dizüstü ve masaüstü bilgisayarlara yönelik geliştirilen işletim sistemi

Macintosh, kısaca Mac olarak bilinen ve adını McIntosh Amerikan 1949 ses firmasından alan patent sorunu yaşamamak için Macintosh olarak yazılan, kişisel bilgisayar üreten Apple Computer Inc.'in bir ürünüdür. Ürün yelpazesi 1984 yılında başlamış ve piyasada fare ve grafik arayüz kullanan ilk başarılı bilgisayar serilerinden biri olmuştur. Bu başarıdan dolayı, 1986 yılından itibaren şirketin Lisa, Apple II, Apple III gibi yelpazeleri sonlandırılıp tüm bilgisayarları Macintosh serisi altında toplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kişisel bilgisayar</span>

Kişisel bilgisayar veya PC, şahsi kullanımına yönelik özel olarak tasarlanmış, herhangi bir uzman veya operatörün yardımı olmadan kişilerin kendi başlarına kullanabileceği bilgisayar türü. Masaüstü bilgisayarlar, dizüstü (laptop) bilgisayarlar ve tablet bilgisayarlar, PC'lere örnek olarak verilebilir. Kişisel bilgisayarlar evde, büroda veya mobil olarak kullanılabilirler.

<span class="mw-page-title-main">PowerPC</span>

PowerPC, AIM olarak bilinen Apple-IBM-Motorola ittifakının 1991'de geliştirdiği bir RISC mikroişlemcisidir. Genel olarak kişisel bilgisayarlar içindir. PowerPC merkezi işlem birimleri (CPU) gömülü (embedded) ve yüksek performans işlemcileri olduğu için popüler olmuştur. PowerPC 1990'da AIM' in ve PReP'in temel taşı oldu, fakat mimari Apple'ın Macintosh'unun 1994–2006 modellerinde daha başarılı bulundu.

<span class="mw-page-title-main">BIOS</span> EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek biçiminde yer alan yazılım

BIOS,. EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek biçiminde yer alan bir tür yazılımdır. Bilgisayar açıldığı anda işlemciye tüm diğer donanımları sırasıyla tanıtır. Donanımların temel iletişim protokollerini belirler. İşletim sisteminin başlangıç öğelerinin herhangi bir sürücüden yüklenmesini sağlar. İşletim sistemi çalışırken donanım ve işletim sistemi arasındaki ilişkileri düzenler.

<span class="mw-page-title-main">IBM PC-DOS</span> işletim sistemi

IBM PC DOS, IBM Personal Computer Operating Disc System 'in kısaltması, IBM PC ve ardılları/uyumlu sistemler için geliştirilmiş tarihi bir işletim sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">GUID</span>

Bilgisayar donanımında, GUID Bölümleme Tablosu, fiziksel sabit disk üzerindeki bölümleme tablosunun şeması için kullanılan bir standarttır. Intel tarafından, modası geçmiş ve IBM PC'lerden geriye kalan IBM PC BIOS'ların yerini alması için teklif edilen EFI Standardı'nın bir parçasıdır. EFI GPT'yi kullanırken BIOS MBR'yi kullanır.

<span class="mw-page-title-main">Disk bölümlendirme</span>

Bölümlere ayırma, bilgisayarda sabit disk üzerinde işletim sistemlerine özgü mantıksal formatlamaya izin veren mantıksal bölümlerin oluşturulması, bilgisayar mühendisliğinde sabit disk sürücüsünün bölümlere ayırılması ile gerçekleştirilir. Diskin bölümlere ayrılması mantıksal hacim yönetiminin önünü açan bir tekniktir.

<span class="mw-page-title-main">Önyükleme</span> CPUya ilk elektrik verildiğinde bilgisayarın çalışabilmesi için uygulamaya konulan işlemler bütünü ve çalışan uygulamalar

Bilgisayar biliminde önyükleme, bir donanım veya bir yazılım komutu ile elektrik verilen bilgisayarı başlatma işlemidir. Açıldıktan sonra, bir bilgisayarın merkezî işlem biriminin (CPU) ana belleğinde yazılım yoktur, bu nedenle bazı işlemlerin yürütülebilmesi için yazılımı belleğe yüklemesi gerekir. Bu, CPU'daki donanım veya bellenim veya bilgisayar sistemindeki ayrı bir işlemci tarafından yapılabilir. İşletim sistemi ve bazı uygulamalar elde başlatıldığında, önyükleme tamamlanır.

<span class="mw-page-title-main">Canlı USB</span>

Canlı USB, önyüklenebilen tam bir işletim sistemi içeren taşınabilir bir USB'ye bağlı harici veri depolama aygıtıdır. Terim, USB flash sürücüleri anımsatır, ancak sırasıyla "canlı HDD" ve "canlı SSD" olarak adlandırılsalar da, harici bir sabit disk sürücüsünü veya yarıiletken sürücüyü kapsayabilir. Canlı CD'lerden sonraki evrimsel adımdır, ancak yazılabilir depolamanın ek avantajıyla, önyüklenen işletim sisteminde özelleştirmelere izin verir. Canlı USB'ler, sistem yönetimi, veri kurtarma veya test sürüşü için gömülü sistemlerde kullanılabilir ve USB cihazına ayarları kalıcı olarak kaydedebilir ve yazılım paketlerini yükleyebilir.

Intel Güvenilir Yürütme Teknolojisi, bilgisayar donanım teknolojisidir ve başlıca hedefleri şunlardır:

Video BIOS, bir bilgisayardaki grafik kartının BIOS'udur. Ayrıca, belirli video sürücüsü yüklenmeden önce temel metin ve video modu çıkışı için INT10 uygular. Video BIOS, Bilgisayarın açılış anında grafik kartını başlatır. Ayrıca, INT 10h kapatma özelliği ve VESA BIOS Uzantıları(VBE)'nı uygular. UEFI 2.x sistemlerinde INT 10h ve VBE, UEFI GOP ile değiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Android-x86</span>

Android-x86, Open Handset Alliance tarafından geliştirilen Android mobil işletim sisteminin RISC tabanlı ARM çipleri yerine x86 işlemcili cihazlarda çalışmasını sağlayan, resmi olmayan bir açık kaynaklı bir projedir.

<span class="mw-page-title-main">Multi-booting</span>

Çoklu önyükleme(multi-booting), tek bir bilgisayara birden çok işletim sistemi kurma ve hangisinin ön yükleneceğini(booting) seçebilme eylemidir. Çift önyükleme(dual-booting) terimi, özellikle iki işletim sisteminin ortak yapılandırmasını ifade eder. Çoklu önyükleme, özel bir ön yükleyici(booting) gerektirebilir.

<span class="mw-page-title-main">Çoklu ön yükleme</span>

Çoklu önyükleme (multi-booting), tek bir bilgisayara birden çok işletim sistemi kurma ve hangisinin ön yükleneceğini(booting) seçebilme eylemidir. Çift önyükleme (dual-booting) terimi, özellikle iki işletim sisteminin ortak yapılandırmasını ifade eder. Çoklu önyükleme, özel bir ön yükleyici gerektirebilir.

rEFInd

rEFInd, UEFI ve EFI tabanlı makineler için bir önyükleme yöneticisidir. Tek bir kalıcı aygıta kurulu birden çok işletim sistemini başlatmak için kullanılabilir. Ayrıca UEFI uygulamalarını başlatmak için bir yol sağlar.

OpenBIOS, Open Firmware'in özgür ve açık kaynak uygulamalarını sağlamayı amaçlayan ve Assembly ile geliştirilen bir projedir. Aynı zamanda uygulamanın da adıdır.

<span class="mw-page-title-main">ACPI</span>

Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arabirimi (ACPI), işletim sistemlerinin bilgisayar donanım bileşenlerini, güç yönetimi, otomatik yapılandırma ve durum izleme için keşfetmek ve yapılandırma amacıyla kullanılabilen açık bir standarttır. İlk olarak Aralık 1996'da piyasaya sürülen ACPI, Gelişmiş Güç Yönetimi (APM), Çoklu İşlemci Spesifikasyonu ve Tak ve Çalıştır BIOS (PnP) Spesifikasyonunun yerini almayı amaçlamaktadır. ACPI, güç yönetimini ve yapılandırma ilkelerini belirlemek için platforma özgü aygıt yazılımına dayanan önceki BIOS merkezli sistemin aksine, güç yönetimini işletim sisteminin denetimi altına alır. Belirtim , İşletim Sistemi tarafından yönlendirilen yapılandırma ve Güç Yönetimi (OSPM) sisteminin merkezinde yer alır. ACPI, cihazın üretici yazılımı, bilgisayar donanımı bileşenleri ve işletim sistemleri arasındaki donanım soyutlama arayüzlerini tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">SeaBIOS</span>

SeaBIOS, x86 sistemleri için serbestçe kullanılabilen bir ürün yazılımı olarak hizmet veren bir x86 BIOS'un açık kaynaklı bir uygulamasıdır. Uyumluluğu hedefleyerek, tipik bir tescilli x86 BIOS tarafından uygulanan standart BIOS özelliklerini ve çağrı arayüzlerini destekler. SeaBIOS, coreboot yükü olarak çıplak donanım üzerinde çalışabilir veya QEMU ve Bochs gibi emülatörlerde doğrudan kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">IBM PC compatible</span>

IBM PC uyumlu bilgisayarlar, bilgisayar devi IBM'in orijinal IBM PC, XT ve AT bilgisayarlarına benzer ve aynı yazılımı ve genişleme kartı'larını kullanabilir. Bu tür bilgisayarlar PC klonları, IBM klonları veya IBM PC klonları olarak adlandırılmıştır. IBM 2005 yılında kişisel bilgisayar bölümünü Çinli teknoloji şirketi Lenovo'ya sattıktan sonra artık kişisel bilgisayar satmadığı için "IBM PC uyumlu" terimi artık yalnızca tarihsel bir tanımlamadır. "PC" tanımı, kişisel bilgisayar tarihi'nin çoğunda kullanıldığı gibi, genel olarak "kişisel bilgisayar" anlamına değil, çağdaş bir IBM PC'nin çalıştırabildiği aynı yazılımı çalıştırabilen bir x86 bilgisayar anlamına gelmektedir. Bu terim başlangıçta 1980'lerin başında mevcut olan Apple II, TRS-80 ve Commodore 64 gibi çeşitli ev bilgisayarı sistemlerinin aksine kullanılmıştır. Daha sonra bu terim öncelikle Apple'ın Macintosh bilgisayarlarına karşıt olarak kullanılmıştır.