İçeriğe atla

Uçuş dinamikleri

Uçuş dinamikleri, dış uzayda ya da hava boyunca uçan taşıtların kontrolü, stabilitesi ve performansı üzerine yapılan inceleme ve çalışmalardır. Zamana göre onun motoru üzerine etkiyen kuvvetlerin onun davranışını ve hızını nasıl etkilediğine dikkat eder.

Sabit kanatlı uzay aracında, yerel hava akışına göre aracın değişen döngüsü iki kritik parametreyle gösterilir. atak açısı(alfa) ve yana kayma açısı(beta). Bu açılar hava süratinin vektör yönünü tanıtır çünkü o aerodinamik kuvvetlerindeki modüllerin ve uzay aracına uygulanan momentlerin temel kaynağıdır.

Uzay aracı akışkan dinamiği üç kuvvet içerir: itici, yerçekimsel ve kaldırma ve direnç (herhangi diğer gök atmosferi ya da dünya boyunca seyahat ettiğin zaman). Uzay aracı uçuşunu içeren aerodinamik kuvvetleri çok küçük olduğunda dolayı bu baskın kuvvet olarak yerçekimini terk eder.

Uçak ve uzay aracı dünya horizonu ve başına göre onların dönüşünde ciddi bir ilgiyi paylaşır ve bu açıların başka seti tarafından gösterilir “yaw, pitch, roll” onların günlük konuşma dilinin anlamına denk açılardır ve ayrıca eular dizisi olarak tanımlanan resmi bir tanıma sahiptir. Bu açılar, bir aracın hızının kuvvete karşılık gelmesindeki gibi dönüşün torka karşılık geldiği yerde hareketin dönme denklemlerinin çarpımıdır. Tüm uçuş araçları için dinamik, dönüş ve çevirmenin bu iki parçası benzer bir şekilde kullanılır ve aracın durumunu geliştirmek için bir çift biçiminde (dönüş ve hız) yoldur.

Uçak

Eksen uçağın tutum kontrol etmek için

Uçuş dinamikleri uçak dönüşünün üç boyutta kontrolün bilimidir. Bu üç kritik uçuş dinamiği parametreleri roll, pit ve yaw olarak bilinen aracın kütle merkezi hakkındaki üç boyuttaki dönüş açısıdır. (Tait-Bryan açıları olarak onların kullanılışından oldukça farklı.)

Uzay aracı mühendisleri,aracın kütle merkezindeki onun dönüşü(davranışı) için kontrol sistemlerini geliştirir. Bu kontrol sistemleri çeşitli yönlerde kuvvetler uygulayan ve uza aracının yerçekimi merkezindeki momentleri ya da dönüş kuvvetlerini üreten aktüatorleri içerir. Bu yüzden, pitch, roll ya da yaw'da uzay aracını döndürür. Örneğin,bir sendeleme hareketiyle ileriye doğru ya da uzay aracını yukarı ya da aşağıya doğru gitmesine neden olan uzay aracının yerçekimi merkezinden geriye doğru uygulanan dik bir kuvvettir.

Roll, pitch, yaw, bu içerikte tanımlı bir denge durumundan başlayan şahsi eksenler çevresindeki dönüşlerdir. Denge roll açısı kanatlı seviye ya da bir gemi de yan yatma açısı seviyesine denk sıfır yatış açısı olarak bilinir. Yaw rota olarak bilinir.

Sabit kanatlı bir uzay aracı, o atak açısını artırarak ya da azaltarak burnunu yukarı ya da aşağıya eğdiği zaman kanatları tarafından üretilen yükselişi artırır ya da azaltır. Roll açısı uçuşun yatay yönünü değiştirmek için sabit kanatlı bir uzay aracı üzerindeki yatış açısı olarak bilinir. Bir uzay aracı kasti bir şekilde yatırılabildiği (sabit kanatlı bir uzay aracındaki bir eğim)örnekler olmasına rağmen bir uzay aracı genellikle sıfıra yakın yatay açıda tutmak için tipik bir şekilde onu avantajlı yapan direncini azaltmak için burnundan kuyruğuna hava akımına dirençli yapılır.

Uzay araçları ve uydular

uydu konumunu kontrol etmek için eksenler

Uzay aracı üzerine etkiyen kuvvetlerin üç tip vardır: itici kuvvet (genellikle aracın motor direncini tarafından sağlanan); Dünya ve diğer gök cisimleri tarafından uygulanan yerçekimsel kuvvet;ve aerodinamik kaldırma ve direnç (Dünya ya da Mars, Venüs gibi başka cisimlerin atmosferinde uçtuğu zaman). Aracın davranışı, aerodinamik ve itici kuvvetler üstündeki onun etkisinden dolayı hesaba katılmak zorundadır. Uçuş dinamiğinden bağımsız, güç olmayan uçuştaki aracın davranışını kontrol etmek için (termal kontrol, güneş gücü üretimi, iletişimler ya da astronomik gözlem) gibi başka nedenler vardır.

Uzay aracının uçuş dinamiği,aracın uçuşunun çoğu için hızlıca küçük bir etki ya da çok küçük aerodinamik kuvvetler de uçakların uçuş dinamiğinden farklılaşır ve o zaman sırasında davranış kontrolü için kullanılamaz. Ayrıca, bir uzay aracının uçuş zamanının baskın kuvvet olarak yerçekimini bıraktığından dolayı çoğu genellikle güç olmadan gerçekleşir.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uçak</span> Motorlu hava taşıtı

Uçak veya tayyare; hava akımının başta kanatlar olmak üzere kanat profilli parçaların alt ve üst yüzeyleri arasında basınç farkı oluşturması sayesinde havada tutunarak yükselebilen, uçma özellikli motorlu bir hava gemisi ve hava taşıtıdır. Pistonlu ya da jet motorlu, sabit kanatlı ve havadan ağır pek çok hava taşıtı uçak kategorisine dahildir. Günümüzde en temel uçak tipleri, yolcu uçağı, savaş uçağı, kargo uçağı olarak bilinirken, farklı coğrafi şartlara göre özelleştirmiş uçaklar da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Aerodinamik (otomobil)</span>

Aerodinamik, genel anlamda havanın kuvvetsel etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Katı bir cisim etrafında akan hava veya hareketsiz duran hava içinde hareket eden katı cisim söz konusu olduğunda hava, aerodinamik kanunlarına uygun davranır. Havanın göreli hareketinden kaynaklanan kuvvetler taşıma ve sürükleme kuvvetleridir. direnç kuvvetleridir. Hava taşımacılığında bu iki kuvvet önemli yer tutarken kara nakil araçları için belli bir hıza kadar sadece direnç sürükleme kuvveti göz önüne alınır. Ancak çok hızlı araçlarda örneğin Formula 1 yarış arabalarında taşıma kuvveti dikkate alınması gereken değerlere ulaşır. Kuvvetler, hızın karesi ile orantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Roket</span> itiş için kullanılan pirokinetik motor; yanıcı silah için bkz. Q2037215

Roket bir uzay aracı, hava aracı, araç, atkı veya bombadır. Roket, roket motorundan itme gücü elde eder. Roket motoru egzozu tamamen roket içinde taşınan roket itici yakıtından oluşur. Roket motorları etki ve tepki ile çalışır ve sadece egzozlarını yüksek hızda ters yönde dışarı atarak roketleri ileri doğru iter ve bu nedenle uzay boşluğunda çalışabilir. Etimolojik kökeni İtalyancada "bobin" anlamına gelen rocchetto olup, silindirik şekil benzerliğinden ötürü modern anlamında sahiplenilen kelimenin kullanımı 20. yüzyıl başlarında savaş gemilerinin öz itmeli ateşleme mermilerine dayanmaktadır. Türk Dil Kurumuna göre Türkçeye Fransızca roquette kelimesinden geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kanat</span> hayvan ya da cansız bir objenin uçmasını sağlayan organ ya da parça

Kanat, uçma veya hareket etme amacıyla kullanılan ve genellikle kuşlar, böcekler veya uçaklar gibi hayvanlar veya araçlar tarafından kullanılan bir yapıdır. Kanatlar, aerodinamik prensiplere dayalı olarak tasarlanmış ve şekillendirilmiştir, böylece hava akışını kontrol ederek uçuş veya hareket sağlayabilirler. Kanat belli bir evrimsel ve biyolojik süreç sonrası oluşabilmesinin yanı sıra beşeri olarak da modellenebilip uçmak veya bir sıvı içerisinde hareket sağlamak için de özelleştirilebilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">North American X-15</span> NASA tarafından üretilen deneysel uçak modeli

X-15 A, çok yüksek irtifalarda faaliyette bulunacak yetenekte, pilotlu, roket güçlü, hipersonik araştırma aracıdır. Bu araç; B-52 Stratofortress uçağından havada fırlatılır ve iniş yerine sevkedilir. Azami hızı yaklaşık olarak 6.7 machtır. NASA, Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri (USAF), Birleşik Devletler Donanması ve North American Havacılık Şirketinin ortak programı sonucu, çok yüksek hız ve çok yüksek irtifalarda insan ve malzeme faktörleri üzerine veri toplamak amacıyla geliştirilmiştir. İlk uçuşunu motorsuz olarak 8 Haziran 1959'da, motorlu ilk uçuşunu da 17 Eylül 1959'da gerçekleştirmiştir. Toplam 3 tane üretilen uçak, 22 Ağustos 1963'te yeryüzünden 107 kilometre yüksekte uçarak yükseklik; 3 Ekim 1967'de ses hızını 6.7 kat aşarak (7200 km/s) hız rekorlarını kırmıştır. 2004 itibarıyla rekorunu X-43A'ya kaptırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Flap</span>

Flaplar; uçakların genellikle kanat firar kenarında bulunan; kanat kamburluğunu artırarak öncelikle taşıma kuvvetini (L) ve kısmen de sürüklemeyi (D) artıran kumanda yüzeyleri. Flaplar uçuşun, özellikle iniş ve kalkış gibi düşük süratlerde daha yüksek taşıma kuvvetine ihtiyaç duyulan safhalarında kullanılırlar. Pek çok uçak tipinde flapların birden fazla ayar düzeyi (açısı) bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kanat profili</span>

Kanat profili veya aerofoil, kanat, yelken, dümen, pervane kanadı, rotor veya türbin gibi bir akışkan içindeki hareketi kaldırma kuvveti oluşturabilen nesnenin kesit şeklidir.

<span class="mw-page-title-main">Perdövites</span> akım ayrılması nedeniyle irtifada ani düşüş

Perdövites veya stall; akışkanlar dinamiğinde, bir akışkan içerisinde hareket eden bir cisme etki eden taşıma kuvvetinin -hücum açısının (AOA) kritik değeri geçmesi nedeniyle- azalması veya yok olması sonucunda cismin akışkan içerisinde tutunamaması. Kelimenin kökeni ise Fransızcada hız kaybı anlamına gelen "perte de vitesse"den gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sürükleme</span>

Sürükleme; akışkanlar mekaniğinde bir cismin, bir akışkan içindeki hareketine gösterdiği direnç. Sürükleme İngilizce drag sözcüğüne atfen "D" harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Aerodinamik</span> Fizik terimi ve bilim dalı

Aerodinamik, hareket eden katı kütlelerin havayla etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Aerodinamik sözcüğü Yunancadan gelmiş olup bu bilim dalı havanın hareketi ile ilgilidir. Parçalı olarak katı bir cisim ile irtibata geçmiş olması, havanın hareketi ve uçağın kanadı gibi, buna örnek olarak gösterilebilir. Aerodinamik akışkan dinamiği ve gaz dinamiğinin bir alt dalıdır ve aerodinamiğin birçok bakış açısı, teorisi bu alanlarda ortaktır. Aerodinamik genellikle gaz dinamiği için kullanılır; gaz dinamiğinin aerodinamikten farkı, tüm gazlar için çalışması ve aerodinamik gibi yalnızca hava ile sınırlanmamış olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş denetimleri</span>

Uçuş denetimleri ya da kumanda yüzeyleri; pilota uçağın uçuş yönü ve yeryüzüne göre durumunu (attitude) kumanda etme yetisi sağlayan uçak parçalarının genel adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hava aracı</span> havada uçuş desteğine sahip makinelere verilen genel isim

Hava taşıtı ya da hava aracı, taşıma kapasitesine sahip her nevi insanlı ya da insansız uçan araç. uçak, helikopter, insansız hava aracı, Balon, zeplin, planör ve yelken kanat gibi çok geniş bir yelpazedeki tüm uçabilen araçlar hava aracı sayılırlar.

<span class="mw-page-title-main">İrtifâ dümeni</span>

İrtifa dümeni, uçaklarda yunuslama hareketini gerçekleştiren kontrol yüzeyidir. Geleneksel uçaklarda yatay stabilize üzerinde bulunur.

Viril ya da spin, bir uçağın perdövitesle birlikte spiral şekilde alçaldığı bir uçuş durumu. Başta "normal eksen" olmakla birlikte uçağın hareket ettiği her üç eksende birden gerçekleşir. Uçağın pilotaj hatası veya hasar nedeniyle anormal duruma girmesi sonucu gerşekleşebileceği gibi pilot tarafından kontrollü olarak gösteri ya da eğitim gibi amaçlarla da gerçekleştirilebilir. Uçağın hızlı şekilde irtifa kaybettiği tehlikeli bir manevradır.

<span class="mw-page-title-main">Dönüş-kayış göstergesi</span>

Dönüş-kayış göstergesi veya dönüş-kayış müşiri; iki cihazın bir arada bulunduğu bir uçuş göstergesi. Dönüş esnasında uçağın istikametinin değiştiği oran ile içe kayış (slip) ve dışarı savruluş (skid) miktarını gösterir. Uçak maketi bulunan ve yatış oranını da gösteren göstergelere dönüş koordinatörü denir.

<span class="mw-page-title-main">Ağırlıksızlık</span>

Ağırlıksızlık ya da ağırlığın yokluğu aslında dışarıdan uygulanan kuvvetler, genellikle yerden koltuktan yataktan vb. uygulanan temas gerektiren kuvvetler, sonucu oluşan baskı ve gerilmenin yokluğudur. Sezgilere aykırı bir şekilde düzgün kütleçekimsel kuvvet tek başına gerilmeye ve baskıya neden olmaz ve b tip bir kuvvetin bulunduğu ortamda serbest düşüşte olan bir cisim g- kuvveti algılamaz ve ağırlıksız hisseder. Bu ayrıca sıfır g- kuvveti olarak adlandırılır. Cisimler kütleçekimi dışındaki kuvvetlere maruz kaldığında, santrifüjde ya da dönen bir uzay istasyonunda ya da roketleri ateşlenen bir uzay mekiğinde, kuvvet cismin eylemsizliğini bastırdığından ağırlık hissi oluşur. Bu tip durumlarda, ağırlık hissi, kütleçekimsel alan sıfır dahi olsa baskı durumu ile oluşabilir. Bu tip durumlarda g kuvveti hissedilir ve cisimler ağırlıksız değildir. Kütleçekimsel alan düzgün olmadığında serbest düşüşteki bir cisim gelgitsel kuvvetler hissedecektir ve cisim baskısız değildir. Bir karadeliğin yanında bu tip gelgitsel kuvvetler çok güçlü olabilir. Dünya göz önüne alındığında bu tip kuvvetler oldukça küçüktür. Özellikle de küçük boyutlu cisimler için. Örneğin insan vücudu veya bir uzaymekiği için. Ve bu durumlarda genel ağırlıksızlık hissi korunmuş olur. Bu durum mikroyerçekimi olarak da bilinir ve yörüngede dolanan uzay mekiklerinde oldukça yaygındır.

<span class="mw-page-title-main">İtiş vektörlemesi</span>

İtiş vektörlemesi, aynı zamanda itme vektörü kontrolü veya TVC, bir uçağın, roketin ya da farklı bir aracın yönelimini ve aracın açısal hızını kontrol etmek amacıyla motordan gelen itişin yönünü manipüle edebilme kabiliyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Serbest düşme</span>

Klasik mekanikte serbest düşme, yerçekiminden başka bir kuvvetin etkilemediği bir fiziksel maddenin devinimine verilen addır. Genel görelilik bağlamında ise yerçekimi uzay-zaman boyutunda değerlendirildiğinden, üzerinde herhangi bir kuvvetin bulunmadığı devinim serbest düşme olarak adlandırılır. Başka bir kuvvetin mevcut olmadığı ortamlarda yerçekimi bir nesnenin her yanına eşit oranda etkir ve bu durum ağırlıksızlık olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş mühendisi</span>

Uçuş mühendisi (FE), kokpitte bulunan uçuş ekibinin uçağın karmaşık sistemlerini izleyen ve kullanan üyesidir. Havacılığın ilk dönemlerinde bu pozisyona bazen "hava makinecisi" de denirdi. Uçuş mühendisleri hâlâ bazı büyük sabit kanatlı uçaklarda ve helikopterlerde bulunabilir. Bazı uzay araçlarında da benzer bir mürettebat pozisyonu vardır. Modern uçakların çoğunda, karmaşık sistemler; elektronik mikroişlemciler ve bilgisayarlar tarafından izlenir ve ayarlanır. Bunun sonucunda da uçuş mühendisine gerek duyulmamasına neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Reaksiyon kontrol sistemi</span>

Reaksiyon kontrol sistemi (RCS) duruş kontrolü ve bazen de tahrik sağlamak için iticileri ve reaksiyon kontrol tekerleklerini kullanan bir uzay aracı sistemidir. Harrier "sıçrayan jet" gibi geleneksel kanatlı uçuş hızlarının altında kısa veya dikey kalkış ve iniş yapan bir uçağın kararlı duruş kontrolünü sağlamak için yönlendirilmiş motor itişinin kullanılması, reaksiyon kontrol sistemi olarak da ifade edilebilir.