İçeriğe atla

Türkiye tarihi

Türkiye tarihi
Selçuklular
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Anadolu Selçuklu Devleti (1077-1308)
Anadolu beylikleri (11.-17. yüzyıl)
Osmanlı İmparatorluğu
Kuruluş dönemi (1299-1453)
Yükselme dönemi (1453-1566)
Duraklama dönemi (1566-1683)
Gerileme dönemi (1683-1792)
Dağılma dönemi (1792-1922)
Türkiye Cumhuriyeti
İstiklâl Harbi (1919-1923)
Ankara Hükûmeti (1920-1923)
Atatürk Devrimleri (1922-1937)
Tek partili dönem (1923-1945)
Çok partili dönem (1945-günümüz)
Konuya göre
Anayasa tarihi
Ekonomik tarih
Askerî tarih
Zaman çizelgesi
Makale serilerinden
Türkiye arması
Toplum
Sanat ve edebiyat
Diğer
Semboller

Türkiye Cumhuriyeti'nin topraklarını oluşturan bölgenin tarihi olarak anlaşılan Türkiye tarihi, hem Anadolu'nun hem de Doğu Trakya'nın tarihini içerir. Daha önce siyasi olarak farklı olan bu iki bölge, MÖ 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun kontrolü altına girdi ve sonunda Bizans İmparatorluğu'nun çekirdeği haline geldi. Osmanlı döneminden önceki zamanlar için, Türk halklarının tarihi ile şimdi Türkiye Cumhuriyeti'ni oluşturan toprakların tarihi arasında da bir ayrım yapılmalıdır.[1][2] Türkiye'nin bazı bölümlerinin Selçuklu Hanedanı tarafından fethedildiği zamandan bu yana, Türkiye tarihi Selçuklu İmparatorluğu'nun Orta Çağ tarihini, Osmanlı İmparatorluğu'nun Orta Çağ'dan modern tarihini ve 1920'lerden bu yana da Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihini kapsar.[1][2]

Selçuklu Hanedanı

Ana madde: Selçuklu Hanedanı

Büyük Selçuklu İmparatorluğu

Ana madde: Büyük Selçuklu İmparatorluğu

Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Tuğrul ve Çağrı Beyler tarafından 1037 yılında Merv kentinde kuruldu. 1040'daki Dandanakan Muharebesi'nde Gazneliler'i bozguna uğrattılar ve Nişabur'a girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey sultan sanıyla hükümdar ilan edildi. Başlarda sadece Mâverâünnehir'de hüküm süren imparatorluk, kısa süre içerisinde İran, Kafkasya ve Arap Yarımadası'na düzenlenen seferlerle hakimiyet alanını genişletti. 26 Ağustos 1071'de Bizans İmparatorluğu ile Selçuklu Devleti arasında Muş'un Malazgirt ovasında Malazgirt Muharebesi cereyan etti. Selçuklu ordusunu kumanda eden Alp Arslan Bey, Bizans İmparatoru Romen Diyojen'in ordusunu bozguna uğratarak imparatoru esir aldı. Bu muharebenin sonucunda Selçuklu Hanedanı Doğu Anadolu'yu fethetti ve Anadolu'nun kapısı Türklere açılmış oldu. Malazgirt Muharebesi'nden sonraki dönemde Selçuklu Devleti'ne bağlı beyler Anadolu'ya seferler düzenlemeye devam ettiler. Anadolu'ya sefer düzenleyen beylerin kendi beyliklerini kurmalarıyla Anadolu'da birinci beylikler dönemi başladı.[3]

Anadolu Selçuklu Devleti

Anadolu Selçuklu Devleti bayrağı
Ana madde: Anadolu Selçuklu Devleti

Anadolu Selçuklu Devleti, 1077 yılında Selçuklu Hanedanı'na mensup olan Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından İznik'te kuruldu.[4] Bizans'a seferler düzenleyerek büyüdüler. Ancak Birinci Haçlı Seferi sonucunda İznik'i kaybederek Konya'ya çekildiler. 13. yüzyılın başlarında Alâeddin Keykubad'ın saltanatı esnasında en parlak dönemlerini yaşadılar. 1243 yılında Moğollarla aralarında cereyan eden Kösedağ Muharebesi sonucunda Moğollara yenilerek İlhanlılar'ın eğemenliğine girdiler. Zamanla Moğollar'ın ülke içinde artan nüfuzu ve II. Mesud'un da ölümüyle devlet dağıldı ve bunun sonucunda da ikinci beylikler dönemi başladı.

Osmanlı İmparatorluğu

II. Mehmed fethettiği Konstantinopolis'e giriş yapıyor. Fausto Zonaro tarafından
Osmanlı'nın en geniş sınırları, 1683
Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu tarihi

Bursa, 1326 yılında Osmanlı Beyliği'nin ilk başkenti olarak bulunuyordu. 1361 yılında fethedilen Edirne, fethin ardından Beyliğin yeni başkenti oldu.[5] Büyük ölçüde Avrupa ve Anadolu'da yayılan Osmanlılar, 1453 yılında II. Mehmed döneminde Bizans'ın başkenti Konstantinopolis'i ele geçirerek Bizans İmparatorluğu'nu tamamen fethetmiş oldular. Konstantinopolis, Edirne'den sonra İmparatorluğun yeni başkenti oldu. Osmanlı İmparatorluğu 15., 16. ve 17. yüzyıllarda Doğu Anadolu, Orta Avrupa, Kafkasya, Kuzey ve Doğu Afrika, Ege Adaları, Levant, Mezopotamya ve Arap Yarımadası'na doğru genişlemeye devam etti.

Osmanlı İmparatorluğu'nun gücü ve prestiji 16. ve 17. yüzyıllarda, özellikle de Kanuni Sultan Süleyman döneminde zirveye ulaştı. İmparatorluk, Balkanlar'a, Polonya-Litvanya Birliği'nin güneyine ve Orta Avrupa'ya doğru istikrarlı bir şekilde ilerlediği için Kutsal Roma İmparatorluğu ile çoğu zaman anlaşmazlık içindeydi.[6] Bunun yanında Osmanlılar, toprak anlaşmazlıkları nedeniyle İran'la sık sık savaş halindeydi ve bu da onların Timurlu Rönesansı'ndan etkilenmelerine yol açtı. İmparatorluk, Akdeniz'de, Habsburg İspanyası, Venedik Cumhuriyeti ve Hospitalier Şövalyeleri'nden oluşan Kutsal Birliklerle mücadele ediyordu. Hint Okyanusu'nda Osmanlı donanması, Doğu Asya ile Batı Avrupa arasındaki deniz ticaret yolları üzerindeki kontrolünü savunmak için sık sık Portekiz filolarıyla karşı karşıya geldi; Portekiz'in 1488'de Ümit Burnu'nu keşfetmesiyle bu rotalar yeni bir rekabetle karşı karşıya kaldı. Osmanlılar, en uzak tebaası olan Endonezya, Sumatra'daki Açe Sultanlığı'na asker gönderdiği için Güneydoğu Asya'da bile nüfuz sahibi oldu.[7] Açe'deki nüfuz Atlantik'i geçen ve Malakka Sultanlığı'nı işgal eden Portekizliler ile Latin Amerika'yı aşıp Filipinler'deki eski Müslüman Manila'yı işgal eden İspanyollar yüzünden zarar gördü.

1699'daki Karlofça Antlaşması Osmanlı'nın topraklarından geri çekilmesinin başlangıcı oldu; antlaşma nedeniyle bazı bölgeler kaybedildi: Avusturya, Banat hariç tüm Macaristan ve Erdel, Venedik, Mora ile birlikte Dalmaçya'nın çoğunluğu. Ayrıca antlaşmayla birlikte Polonya da Podolya'yı geri almış oldu.[8] 19. yüzyıl boyunca ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu, Balkan Savaşları'nda Yunanistan, Cezayir, Tunus, Libya ve Balkanlar da dahil olmak üzere topraklarını kaybetmeye devam etti. Anadolu 20. yüzyılın başlarına kadar pek çok etnik gruptan oluşan bir yapıya sahipti; bölgenin sakinleri Türkler, Ermeniler, Süryaniler, Kürtler, Yunanlar, Fransızlar ve İtalyanlar (özellikle Cenova ve Venedik'ten gelenler) dahil olmak üzere çeşitli etnik kökenlerdendi. Üç Paşa yönetimindeki Osmanlı İmparatorluğu her taraftan toprak kaybıyla karşı karşıyayken, kendisini asker ve teçhizatla destekleyen Almanya ile ittifak kurdu. Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'na İttifak Devletleri'nin yanında girdi ve sonunda mağlup oldu.[9] Dünya Savaşı'nın ardından, eskiden Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bölgelerde pek çok yeni devlet kuruldu.[10]

30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandı ve ardından 10 Ağustos 1920'de İtilaf Devletleri tarafından Sevr Antlaşması imzalandı ancak hiçbir zaman yürürlüğe girmedi; bu açıdan Sevr "ölü doğmuş antlaşma" olarak bilinir. Sevr Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalayacak ve İmparatorluğun topraklarında Yunanistan, İtalya, İngiltere ve Fransa lehine büyük tavizler verilmesine neden olacaktı.[11]

Türkiye Cumhuriyeti

Gazi Mustafa Kemal Anadolu'da
Ana madde: Türkiye siyasi tarihi

I. Dünya Savaşı sonrasında ülkenin bazı bölgelerinin İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi, Anadolu Hareketi'nin kurulmasına yol açmıştır.[6] Çanakkale Savaşı'ndaki başarılarından dolayı ön plana çıkan Mustafa Kemal'in önderliğinde, Sevr Antlaşması'nın hükümlerini yürürlükten kaldırmak amacıyla Türk Kurtuluş Savaşı başlatıldı.[12]

Ankara'da 23 Nisan 1920'de kendisini ülkenin meşru hükûmeti ilan eden Ankara merkezli Türk rejimi, eski Osmanlı'dan yeni Cumhuriyet siyasi sistemine yasal geçişi resmîleştirmeye başladı. Ankara Hükûmeti silahlı ve diplomatik mücadeleye girişti. 1921-1923 yılları arasında Ermeni, Yunan, Fransız ve İngiliz orduları ülkeden kovuldu:[13][14][15][16] Ankara Hükûmeti'nin askerî ilerleyişi ve diplomatik başarısı 11 Ekim 1922'de Mudanya Mütarekesi'nin imzalanmasıyla sonuçlandı. Birleşik Krallık ile Ankara Hükûmeti arasındaki Çanakkale Krizi'nin (Eylül-Ekim 1922) ele alınışı, 19 Ekim 1922'de David Lloyd George hükûmetinin çökmesine[17] ve Kanada'nın Birleşik Krallık'tan siyasi özerklik kazanmasına neden oldu.[18] 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, saltanatı kaldırdı ve 623 yıllık monarşik Osmanlı İmparatorluğu, resmen tarih sahnesinden silindi.

24 Temmuz 1923'te Sevr Antlaşması'nın yerine imzalanan Lozan Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nun devamı niteliğindeki yeni Türk devletinin uluslararası alanda tanınmasını sağladı. Yeni antlaşma, Türkiye'nin kendi toprakları üzerindeki egemenliğine yol açtı. İtilaf Devletleri'nin Türkiye'yi işgali, 4 Ekim 1923'te son İtilaf birliklerinin İstanbul'dan çekilmesi ve 6 Ekim 1923'te Türk birliklerinin şehre girmesiyle sona erdi. 29 Ekim 1923'te yeni başkent Ankara'da resmen cumhuriyet ilan edildi.[19][20] Lozan Antlaşması sonrasında antlaşma maddeleri gereğince yapılan Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye'deki 1,1 milyon Rum ile Yunanistan'daki 380 bin Türk yer değiştirdi.[21]

Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal, dine dayalı ve çok uluslu eski Osmanlı monarşisini laik bir anayasa altında parlamenter bir cumhuriyet olarak yönetilecek bir Türk ulus devletine dönüştürme amacını içeren birçok devrim yaptı.[22] Bu devrimlerin bir parçası olarak saltanat ve ardından hilâfet kaldırıldı, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı, Latin alfabesi kullanılmaya başlandı ve diğer birçok değişiklik yapıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu ile kendisine "Atatürk" soyadını verdi.[23] Ağa olarak adlandırılan toprak beyleri tarafından yönetilen ve feodal düzenleri olan Kürt ve Zaza aşiretleri ve ülkenin diğer yerlerinde bulunan çoğunlukla İslamcı bazı gruplar, bu devrimlere itiraz etti ve laikliğe muhalefet nedeniyle çıkan Şeyh Said ve Menemen isyanları ile toprak reformu nedeniyle çıkan Dersim İsyanı, Türk güvenlik güçleri tarafından bastırıldı.[24]

Roosevelt, İnönü ve Churchill Kahire Konferansı'nda

Türkiye, II. Dünya Savaşı'nda tarafsızdı, ancak Ekim 1939'da İngiltere ile, Almanya'nın Türkiye'ye saldırması halinde İngiltere'nin Türkiye'yi savunacağını belirten bir anlaşma imzaladı. 1941'de işgal tehdidinde bulunuldu ancak bu gerçekleşmedi ve Ankara, Almanya'nın birliklerinin Suriye ve SSCB sınırlarından geçmesine izin verme yönündeki geçiş izni taleplerini reddetti. Almanya savaştan önce Türkiye'nin en büyük ticaret ortağıydı ve Türkiye her iki tarafla da iş yapmaya devam ediyordu. Türkiye Her iki taraftan da silah satın aldı. Müttefikler, Almanya'nın krom alımlarını durdurmaya ve 1942'den itibaren de askeri yardım sağlamaya başladı. Türk bürokratlar Kasım 1943'te Kahire Konferansı'nda Roosevelt ve Churchill ile görüştüler ve onlara savaşa girme sözü verdiler. Ağustos 1944'te Almanya'nın yenilgiye yaklaşmasıyla Türkiye Almanya'yla ilişkilerini kesti. Şubat 1945'te, Türkiye Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etti; bu, Türkiye'nin yeni kurulan Birleşmiş Milletler'e kurucu olarak katılmasına olanak tanıyan sembolik bir hareketti.[25][26]

Tüm bunlar yaşanırken Moskova ile ilişkiler kötüleşerek Soğuk Savaş'ın başlamasına zemin hazırladı. Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazları'nda askeri üs kurma talebi, ABD'yi 1947'de Truman Doktrini'ni ilan etmeye sevk etti. Doktrin, Amerika'nın Türkiye ve Yunanistan'ın güvenliğini garanti altına almasını ve ABD'nin geniş çaplı askeri ve ekonomik müdahalesini sağladı.[27]

TSK'ye ait bir M47 tankı, başkent Lefkoşa'da bulunan Sarayönü Meydanı'na giriyor.

Türkiye, Kore Savaşı'na Birleşmiş Milletler barış güçleriyle katıldıktan sonra 1952'de NATO'ya katıldı ve NATO, Sovyetlerin Akdeniz'e yayılmasına karşı bir siper haline geldi. Kıbrıs'ta on yıl süren istikrarsız ortam ve Temmuz 1974'teki Yunan askeri darbesinden sonra Başkan Makarios'un devrilip yerine Nikos Sampson'un diktatör olarak göreve gelmesi, Türkiye'yi 1974'te Kıbrısa Harekât düzenlemeye itti. Dokuz yıl sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) kuruldu. KKTC'yi tanıyan tek ülke Türkiye'dir.[28]

Tek partili dönem 1945'te MKP'nin kurulmasıyla son bularak yerini çok partili döneme bıraktı. Türk demokrasisi 1960, 1971 ve 1980 askeri müdahaleleriyle kesintiye uğradı.[29] 1984'te PKK, Türkiye hükûmeti'ne karşı terör eylemleri başlattı; 40.000'den fazla kişinin hayatına mal olan çatışma günümüzde de sürüyor.[30] 1980'lerde Türk ekonomisinin liberalleşmesinden bu yana, ülke daha güçlü bir ekonomik büyüme ve daha fazla siyasi istikrar elde etti.[31]

Ağustos 2014'te Türkiye başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin ilk doğrudan cumhurbaşkanlığı seçimini kazandı.[32]

15 Temmuz 2016'da Türkiye'de darbe girişimi gerçekleşti. Bir dizi fetullahçı hükûmet birimlerini devraldı ve ancak bu darbe girişimi birkaç saat içinde engellendi.[33]

Recep Tayyip Erdoğan

Nisan 2017'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yetkilerini önemli ölçüde artıran anayasa değişiklikleri, yapılan anayasa referandumuyla kabul edildi.[34]

Haziran 2018'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan, beş yıllık bir dönem için yeniden seçildi. Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) genel seçimlerde de çoğunluğu elde etti.[35]

Ekim 2018'de Suudi Arabistan veliaht prensi Muhammed bin Selman, önde gelen eleştirmen Cemal Kaşıkçı'yı öldürmesi için bir grup hükûmet ajanını görevlendirdi. Ölümü altmışıncı yaş gününden sadece birkaç gün önceydi.[36]

Temmuz 2022'de Türk hükûmeti, ülkenin İngilizce dilindeki adı olan Turkey'in Hindi anlamına gelmesinden dolayı, uluslararası toplumdan Türkiye'yi Türkiye adıyla tanımasını istedi.[37]

Mayıs 2023'teki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ilk turda %50'yi aşamayan Erdoğan ikinci turda seçimleri yeniden kazanarak cumhurbaşkanı seçildi ve genel seçimlerde de Cumhur İttifakı meclis çoğunluğunu elde etti.[38]

Mayıs 2023 itibarıyla, Rusya'nın 2022'deki Ukrayna işgalinden dolayı yaklaşık 96.000 Ukraynalı mülteci Türkiye'ye sığındı.[39] 2022 yılında yaklaşık 100.000 Rus vatandaşı Türkiye'ye göç ederek, Türkiye'ye göç eden yabancılar listesinde o yılın ilk sırasında yer aldı; bu da 2021 yılına göre %218'den fazla bir artış anlamına geliyor.[40]

Ağustos 2023 itibarıyla Suriye İç Savaşı'ndan dolayı Türkiye'ye gelen mülteci sayısının 3 307 882 kişi olduğu tahmin ediliyor. Yılbaşından bu yana Suriyeli mülteci sayısı 205 bin 894 kişi azaldı.[41]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "About this Collection | Country Studies | Digital Collections | Library of Congress". Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022. 
  2. ^ a b Howard, Douglas A. (2001). The history of Turkey. Westport, Conn.: Greenwood Press. ISBN 0-313-00240-1. OCLC 50321768. 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022. 
  3. ^ Osman Turan, Türkiye Selçukluları Tarihi Ansiklopedisi, sh.: 60-65
  4. ^ "SELÇUKLULAR". TDV İslâm Ansiklopedisi. 20 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2024. 
  5. ^ Inalcık, Halil (1978). The Ottoman Empire: conquest, organization and economy. Variorum ReprintsPress. ISBN 978-0-86078-032-8. 
  6. ^ a b Jay Shaw, Stanford; Kural Shaw, Ezel (1977). History of the Ottoman Empire and Modern TurkeyÜcretsiz kayıt gerekli. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29163-7. 
  7. ^ İsmail Hakkı Göksoy, "Ottoman-Aceh relations as documented in Turkish sources" in Michael R. Feener, Patrick Daly, and Anthony Reid, Mapping the Acehnese Past (Leiden: KITLV, 2011),65-95.
  8. ^ Robert Bideleux, Ian Jeffries, A History of Eastern Europe, 1998, p. 86.
  9. ^ Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen (2008). "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction". Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820
  10. ^ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187
  11. ^ "Sevres (Sevr) Antlaşması (10 Ağustos 1920)". Atatürk Ansiklopedisi. 15 Mart 2021. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 
  12. ^ Mango, Andrew (2000). Ataturk. Overlook. ISBN 978-1-58567-011-6. 
  13. ^ Robert H. Hewsen. Armenia: A Historical Atlas, p. 237. 0-226-33228-4
  14. ^ Psomiades, Harry J. (2000). The Eastern Question, the Last Phase: a study in Greek-Turkish diplomacy. New York: Pella. ss. 27-38. ISBN 0-918618-79-7. 
  15. ^ Macfie, A. L. (1979). "The Chanak affair (September–October 1922)". Balkan Studies. 20 (2): 309-41. 
  16. ^ Heper, Criss, Metin, Nur Bilge (2009). Historical Dictionary of Turkey. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6281-4. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2023. 
  17. ^ Darwin, J. G. (Feb 1980). "The Chanak Crisis and the British Cabinet". History. 65 (213): 32-48. doi:10.1111/j.1468-229X.1980.tb02082.x. 
  18. ^ Dawson, Robert MacGregor (1958). William Lyon Mackenzie King: A Political Biography, 1874-1923. Toronto: University of Toronto Press. ss. 401-416. 
  19. ^ Axiarlis, Evangelia (2014). Political Islam and the Secular State in Turkey: Democracy, Reform and the Justice and Development Party. I.B. Tauris. s. 11. 
  20. ^ "Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23". Encyclopædia Britannica. 2007. 25 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2007. 
  21. ^ Clogg, Richard (20 Haziran 2002). A Concise History of Greece. Cambridge University Press. s. 101. ISBN 978-0-521-00479-4. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013. 
  22. ^ Gerhard Bowering (28 Kasım 2012). Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan (Ed.). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. s. 49. ISBN 978-1-4008-3855-4. 6 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2013. Following the revolution, Mustafa Kemal became an important figure in the military ranks of the Ottoman Committee of Union and Progress (CUP) as a protégé ... Although the sultanate had already been abolished in November 1922, the republic was founded in October 1923. ... ambitious reform programme aimed at the creation of a modern, secular state and the construction of a new identity for its citizens. 
  23. ^ "Kemal Öz Adlı Cumhur Reisimize Verilen Soyadı Hakkında Kanun" (PDF). Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013. 
  24. ^ Çağaptay, Soner (2002). "Reconfiguring the Turkish nation in the 1930s". Nationalism and Ethnic Politics (İngilizce). 8 (2). Yale Üniversitesi. doi:10.1080/13537110208428662. 
  25. ^ Erik J. Zurcher, Turkey: A Modern History (3rd ed. 2004) pp 203-5
  26. ^ A. C. Edwards, "The Impact of the War on Turkey," International Affairs (1946) 22#3 pp. 389-400 in JSTOR 22 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  27. ^ Huston, James A. (1988). Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953. Susquehanna University Press. ISBN 978-0-941664-84-4. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2020. 
  28. ^ "Timeline: Cyprus". British Broadcasting Corporation. 12 Aralık 2006. 16 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2006. 
  29. ^ Hale, William Mathew (1994). Turkish Politics and the Military. Routledge, UK. ISBN 978-0-415-02455-6. 
  30. ^ "Turkey's PKK peace plan delayed". BBC. 10 Kasım 2009. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2010. 
  31. ^ Nas, Tevfik F. (1992). Economics and Politics of Turkish Liberalization. Lehigh University Press. ISBN 978-0-934223-19-5. 
  32. ^ "Recep Tayyip Erdogan wins Turkish presidential election". BBC News. 10 Ağustos 2014. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  33. ^ "Turkey's coup attempt: What you need to know". BBC News. 16 Temmuz 2016. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  34. ^ "Erdoğan clinches victory in Turkish constitutional referendum". the Guardian (İngilizce). 16 Nisan 2017. 19 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  35. ^ "Turkey election: Erdogan wins re-election as president". BBC News. 24 Haziran 2018. 13 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022. 
  36. ^ "MBS approved operation to capture or kill Khashoggi: US report". 17 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  37. ^ "Turkey is now Türkiye: What other countries have changed their name?". euronews (İngilizce). 28 Haziran 2022. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022. 
  38. ^ Wilks, Andrew. "Turkey's Erdogan celebrates presidential election run-off win". www.aljazeera.com (İngilizce). 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023. 
  39. ^ "Uncertain Futures: Ukrainian Refugees in Turkey, One Year On". pulitzercenter.org. 15 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  40. ^ Airport, Turkish Airlines planes are parked at the new Istanbul (24 Temmuz 2023). "Russian migration to Turkey spikes by 218% in aftermath of Ukraine war - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (İngilizce). 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 
  41. ^ "Number of Syrians in Turkey July 2023 – Refugees Association". multeciler.org.tr. 24 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkiye</span> Güneydoğu Avrupa ve Batı Asyada yer alan bir ülke

Türkiye, resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Batı Asya'da Anadolu'da, diğer bir bölümü ise Güneydoğu Avrupa'nın uzantısı Doğu Trakya'da olan kıtalararası bir ülkedir. Batıda Bulgaristan ve Yunanistan, doğuda Gürcistan, Ermenistan, İran ve Azerbaycan, güneyde ise Irak ve Suriye ile sınır komşusudur. Güneyini Kıbrıs ve Akdeniz, batısını Ege Denizi, kuzeyini ise Karadeniz çevreler. Marmara Denizi ise İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı ile birlikte Anadolu'yu Trakya'dan, yani Asya'yı Avrupa'dan ayırır. Resmî olarak laik bir devlet olan Türkiye'de nüfusun çoğunluğu Müslüman'dır. Ankara, Türkiye'nin başkenti ve ikinci en kalabalık şehri; İstanbul ise, Türkiye'nin en kalabalık şehri, ekonomik ve finansal merkezi ve aynı zamanda Avrupa'nın en kalabalık şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Lozan Antlaşması</span> İsviçrenin Lozan şehrinde Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan barış antlaşması

Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre'nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı (Yugoslavya) temsilcileri tarafından, Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace'ta imzalanmış bir barış antlaşmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sevr Antlaşması</span> Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan ve Ankara Hükûmetince fiilen ve hukuken geçersiz kılınan barış antlaşması

Sevr Antlaşması, I. Dünya Savaşı sonrasında İtilâf Devletleri ile Osmanlı İmparatorluğu hükûmeti arasında 10 Ağustos 1920'de Fransa'nın başkenti Paris'in 3 km batısındaki Sevr (Sèvres) banliyösünde bulunan Seramik Müzesi'nde imzalanmış antlaşmadır. Antlaşma imzalandığı dönemde devam eden Türk Kurtuluş Savaşı'nın sonucunda Türklerin galibiyetiyle, bu antlaşma yerine 24 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması imzalanıp uygulamaya konulduğundan Sevr Antlaşması geçerliliğini kaybetmiştir. Sevr Antlaşması 433 maddeden oluşmaktaydı.

Osmanlı kapitülasyonları, Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancılara verilen ekonomik, adli, idari vb. hak ve ayrıcalıklardır. Kapitülasyon kelimesi Latince "şartlar, fasıllar, maddeler" anlamına gelen "capitula" sözcüğünden türemiş olup "teslim olma" anlamı galat-ı meşhurdur.

Ahmed Paşa Antlaşması, 10 Ocak 1732 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Safevîler arasında imzalanmış bir antlaşmadır. 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı'nı sona erdirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye-Yunanistan ilişkileri</span>

Yunanistan'ın, 1821'de bağımsızlığını kazanmasından itibaren Türk-Yunan ilişkileri kısa dönemli uzlaşmalar hariç, genellikle gerginlikler ve savaşlarla belirlenmiştir. Bu savaşlar sırasıyla 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, I. Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı, Türk Kurtuluş Savaşı ile birlikte doğrudan olmasa da dolaylı olarak 1974 Kıbrıs Harekâtı'dır.

<span class="mw-page-title-main">Muhacir</span>

Muhacir, Osmanlı Devleti tarafından kendi vatanlarındaki etnik temizlik veya savaş gibi sebeplerden dolayı Osmanlı İmparatorluğu'na göç eden Müslümanlara verilen genel isimdir. Türkçeye "Mekke'den Medine'ye göç eden" anlamındaki Arapça sözcükten geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Fransa-Türkiye ilişkileri</span>

Fransa-Türkiye ilişkileri, Fransa Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti'nin süregelen uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Pontus Cumhuriyeti</span>

Pontus Cumhuriyeti, Karadeniz'in güney sahilinde kurulması önerilmiş bir Pontus Rum devletiydi. Ülke topraklarının Kuzey-doğu Anadolu'da yer alan tarihi Pontus Bölgesi ve günümüz Türkiye'sinin Karadeniz Bölgesi'nin bir kısmını da kapsaması düşünülmüştür. Bu önerilen ülke, 1919 Paris Barış Konferansı'nda tartışılmış fakat Eleftherios Venizelos yönetimindeki Yunan hükûmeti, böyle bir devletin güvence altında olamayacağından çekinmiştir. Böylece, daha geniş çapta önerilmiş bir ülke olan Wilson Ermenistanı'na dahil edilmiştir. En nihayetinde, iki ülke de var olamamıştır. Pontus Rum nüfusu katliama uğrayarak 1922'den sonra Türkiye'den sürgün edilmiş ve Sovyetler Birliği ya da Yunanistan'ın Makedonya bölgesine yerleştirilmiştir. Bu olaylar zinciri daha sonra 1923 yılında Yunanistan ile Türkiye arasında gerçekleşmiş olan nüfus mübadelesinin bir parçası olarak tanınacaktır. Günümüzde Yunan politik çevreleri, mübadeleyi Rum Kırımı'ndan ayrıştırılamaz olarak görmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'nin posta tarihi ve posta pulları</span>

Türkiye'nin postacılık tarihi ve posta pulları Türkiye'nin pulculuk mirasının ve onun önceki devleti Osmanlı İmparatorluğu'nun bir yoklamasıdır. Türkiye'nin postacılık tarihi 18. yüzyıllara tarihlenir, bu zamanda Osmanlı İmparatorluğu içindeki yabancı ülkeler habercilik işlerini kendilerinin konsoloslukları ile sürdürüyorlardı. Postacılık servisinin gecikmiş olmasına karşın, 1863 yılında Türkiye Asya'da yapışkan posta pullarını basarak ikinci bağımsız ülke haline geldi. 1875 yılında Genel Posta Birliği'nin kurucu üyesi oldu. Daha sonra Dünya Posta Birliği oldu. Osmanlı Devleti 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti oldu ve onu takip eden yıllarda onun postacılık hizmetleri çok modern ve yeterli hale geldi ve kendi posta pullarını ustaca dizayn edip üretti.

<span class="mw-page-title-main">İtalya-Türkiye ilişkileri</span> İkili ilişkiler

İtalya-Türkiye ilişkileri 1856 yılında başlamıştır. İki ülkenin de Akdeniz'e sınırı vardır. Avrupa Birliği’nin kurucu üyeleri arasında bulunan İtalya, Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik sürecini desteklemektedir. İtalyan Hükûmetleri, Türkiye'nin jeopolitik konumu nedeniyle Avrupa Birliği'ne çok şey katacağını düşünmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu</span> Güneydoğu Avrupa, Güneybatı Asya ve Kuzey Afrikada hüküm sürmüş eski bir imparatorluk (1299–1922)

Osmanlı İmparatorluğu ya da Osmanlı Devleti, resmî olarak Devlet-i Aliyye ve yine resmî olarak antlaşmalarda ve uluslararası kullanımlarda Türkiye, Batı kroniklerindeki kullanımlarda ise Türk İmparatorluğu, 1299 yılında Oğuz Türklerinden Osman Gazi'nin kurduğu Osmanoğlu Hanedanı'nın hükümdarlığında Orta Çağ'dan Yakın Çağ'a kadar varlığını sürdürmüş bir imparatorluktur.

<span class="mw-page-title-main">Türk sanatı</span> türk tarihinden sanatlar

Türk sanatı, Orta Çağ'da Türklerin Türk coğrafyası olan Anadolu topraklarına gelişlerinden itibaren, günümüze kadar geçen süre içerisinde bu coğrafi bölgede oluşturdukları tüm görsel sanat eserlerini tanımlamak amacıyla kullanılan bir terimdir. Türkiye yani Anadolu toprakları, Türklerden önce de Hititliler, Eski Yunanlar ve Bizanslılar da dahil olmak üzere, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, bu kültürlerinde ürettiği pek çok sanat eserini barındırmış ve barındırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Wilson Ermenistanı</span>

Wilson Ermenistanı ABD Başkanı Woodrow Wilson Dışişleri Bakanlığı tarafından çizildiği üzere Sevr Antlaşması'ndaki Birinci Ermenistan Cumhuriyeti'nin sınır yapılandırmasını ifade eder. Sevr Antlaşması, Ağustos 1920'de Batı Müttefik Güçleri ile Osmanlı İmparatorluğu'nun mağlup hükûmeti arasında hazırlanmış ve imzalanmış bir barış antlaşmasıydı. Anlaşma Amerika Birleşik Devletleri tarafından asla imzalanmadı. Antlaşmanın imzalanmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu tarafından hiçbir zaman onaylanmadı.

<span class="mw-page-title-main">I. Dünya Savaşı'nda Kürt isyanları</span>

I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu içinde çeşitli Kürt isyanları patlak verdi. Bu isyanlar başta Kürtlere bağımsız bir devlet vadetmiş olan Birleşik Krallık olmak üzere İtilaf Devletleri tarafından teşvik edilmişti. Buna rağmen İtilaf Devletleri Kürt isyancılara yalnızca sınırlı derecede askeri destek sağladı. İngilizlerin bağımsız bir Kürt devleti vaatleri planlanmış bir Kürt devletine küçük bir bölge ayıran 1920'deki Sevr Antlaşması'nda yer aldı, ancak bu planlar Türk Kurtuluş Savaşı'nı Anadolu Hareketi'nin kazanmasıyla ve 1923'teki Lozan Antlaşması'yla iptal edildi.

<span class="mw-page-title-main">Kemalist tarihyazımı</span> Atatürkün kişilik kültünden etkilenen tarih anlatısı

Kemalist tarihyazımı, Türk siyasi ideolojisi Kemalizm tarafından desteklenen ve Atatürk'ün kişilik kültünden etkilenen tarih anlatısıdır. Kemalist tarihyazımı, Türkiye Cumhuriyeti'nin Osmanlı İmparatorluğu'ndan açık bir kopuşu temsil ettiğini ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin İttihat ve Terakki'nin halefi olmadığını ileri sürer. Bu iddialara Taner Akçam, Erik-Jan Zürcher, Uğur Ümit Üngör ve Hans-Lukas Kieser gibi akademisyenler tarafından karşı çıkıldı.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Kırımı'nın tarihyazımı</span>

1915 ve 1917 yılları arasında en az 800.000 Ermeni'nin öldürüldüğü Ermeni Kırımı'nın tarihyazımı I. Dünya Savaşı'nın sonundan beri değişikliklere uğradı. Türkiye'nin dışındaki tarihçilerin çoğu Kırım'ın meydana geldiğini ve olayların bir soykırım olduğunu savunmaktadır, ancak bununla birlikte Kırım'ın sebepleri ve motivleri gibi bazı önemli hususların yorumlanmasında büyük farklılıklar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması</span> I. Dünya Savaşının ardından Osmanlı topraklarının parçalanması

Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması, I. Dünya Savaşı'nı takiben Kasım 1918'de İstanbul'un Britanya, Fransa ve İtalya askerleri tarafından işgal edilmesinin ardından başlayan jeopolitik bir süreçti. Parçalanma, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun Almanya ile ittifak kurmasının ardından yapılan Sykes-Picot Anlaşması gibi İtilaf Devletleri'nin savaşın ilk safhalarında yaptığı birtakım anlaşamalar üzerinden planlanmıştı. Eskiden Osmanlı İmparatorluğu'nu oluşturan büyük topraklar ve halklar, birkaç yeni devlete bölündü. Osmanlı İmparatorluğu; jeopolitik, kültürel ve ideolojik yönden önde gelen İslam devletiydi. Osmanlı'nın savaşın ardından parçalanması, Britanya ve Fransa gibi Batılı güçlerin Orta Doğu'ya hâkim olmasına sebep oldu ve modern Arap dünyası ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına yol açtı. Anadolu Hareketi tarafından bu Batılı güçlere direnilse de, Osmanlı'nın ardıl devletleri kapsamında böylesi bir direniş II. Dünya Savaşı'nı takip eden hızlı dekolonizasyon sürecine kadar görülmedi.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu tarihi</span> Osmanlı İmparatorluğunun tarihi

Osmanlı İmparatorluğu, yaklaşık 1299 yılında Osman Gazi tarafından Anadolu'nun kuzeybatısında, Bizans İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis'in hemen güneyinde küçük bir beylik olarak kuruldu. Osmanlılar Avrupa'ya ilk kez 1352'de geçtiler, 1354'te Çanakkale Boğazı'ndaki Çimpe Kalesi'nde kalıcı bir yerleşim kurdular ve başkentlerini 1369'da Edirne'ye taşıdılar. Aynı zamanda, Anadolu'daki çok sayıda küçük Türk devleti de fetihler ya da bağlılık bildirimleri yoluyla filizlenmekte olan Osmanlı sultanlığına dahil edildi.

Osmanlı İmparatorluğu'nda Batılı milliyetçilik anlayışının yükselişi, Osmanlı millet anlayışının çöküşüne neden oldu. Osmanlı İmparatorluğu'nda hakim olan ve dini merkeze aldığı için mevcut millet kavramından farklı olan millet anlayışı, Osmanlı İmparatorluğu'nun gerilemesinde kilit bir faktör oldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.