Türkiye cumhurbaşkanları listesi
Türkiye cumhurbaşkanları listesi, Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı olarak görev yapmış kişileri içeren listedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre cumhurbaşkanı, devlet ve hükûmet başkanıdır ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) adına Türk Silahlı Kuvvetleri'nin başkomutanlığını temsil eder. Cumhurbaşkanı, beş yıllığına görev yapar. Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir.[a] Günümüzde cumhurbaşkanı; kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından doğrudan halk tarafından seçilmektedir.[2] Cumhurbaşkanının hastalık, yurt dışına çıkma, ölüm, çekilme veya başka bir nedenle görevini sürdürememesi durumunda, yenisi seçilene kadar en yaşlı cumhurbaşkanı yardımcısı makama vekâlet eder.[3]
Bugüne kadar 12 kişi ant içerek cumhurbaşkanlığı yaparken, 5 kişi de cumhurbaşkanlığına vekillik etmiştir. Bu kişilerden ikisi görevleri sırasında doğal nedenlerden ölmüş (Mustafa Kemal Atatürk ve Turgut Özal), biri askerî darbe sonucu devrilmiş (Celâl Bayar) ve biri Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından sağlık sebeplerinden ötürü görevden alınmıştır (Cemal Gürsel). Göreve geldiğinde 42 yaşında olan Mustafa Kemal Atatürk en genç, 69 yaşında olan Fahri Korutürk ise en yaşlı cumhurbaşkanı olmuştur.
İlk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye'de cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim 1923 günü TBMM tarafından oy birliğiyle seçildi.[4] Yaklaşık 15 yıl ile bu görevde en çok kalan kişi olan Atatürk, dört dönem boyunca cumhurbaşkanlığı yaptı. 1960 yılında meydana gelen ve Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askerî darbe olan 27 Mayıs Darbesi sonucunda Cumhurbaşkanı Celâl Bayar görevden alındı ve Cemal Gürsel yönetimindeki Millî Birlik Komitesi ülkeyi yönetmeye başladı. Yaklaşık bir yıl boyunca "devlet başkanlığı" sıfatını üstlenen ve 1961 Anayasası'nı yürürlüğe koyan Gürsel, askerî yönetim sonrası TBMM tarafından cumhurbaşkanı seçildi.[4] 6. cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün 6 Nisan 1980 tarihindeki görev bitiminden sonra TBMM bir türlü yeni bir cumhurbaşkanı seçemedi ve bu durum, yaklaşık beş ay süren vekâletli ve cumhurbaşkansız bir dönemin yaşanmasına neden oldu. 12 Eylül 1980 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen askerî darbe sonucunda, Genelkurmay Başkanı Kenan Evren yönetimindeki Millî Güvenlik Konseyi ülke yönetimini ele geçirdi. Yaklaşık iki yıl boyunca "devlet başkanlığı" sıfatını üstlenen Evren, 1982'deki anayasa referandumu sonucunda 1982 Anayasası'nı yürürlüğe koydu ve yeni cumhurbaşkanı seçildi.[4] 1989'da göreve gelen Turgut Özal, yaklaşık 3,5 yıl cumhurbaşkanlığı yaparak bu görevde en az kalan kişi oldu. 21 Ekim 2007 tarihinde yapılan anayasa değişikliği referandumu sonucu, Türkiye cumhurbaşkanının artık doğrudan halk oylamasıyla seçilmesi uygulaması getirildi. 10 Ağustos 2014 tarihinde yapılan ilk doğrudan halk oylamasında %51,79 oy alan Recep Tayyip Erdoğan, 12. Türkiye cumhurbaşkanı seçildi.[4] Cumhurbaşkanını seçmek için yapılan halk oylamalarına 2018 ve 2023'te devam edildi.
Cumhurbaşkanları içerisinden Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü ve Celâl Bayar, "partili cumhurbaşkanı" olarak görev yapmışlardır. Atatürk ve İnönü hem Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) genel başkanı hem de cumhurbaşkanı olarak görevlerini sürdürmüş, Celâl Bayar ise cumhurbaşkanlığı görevi başladığında Demokrat Parti (DP) genel başkanlığından istifa etmiş ama cumhurbaşkanlığı sırasında parti üyesi olmayı sürdürmüştür. 1961 Anayasası'nın getirdiği cumhurbaşkanının partisiz olma zorunluluğu, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesiyle kaldırıldı. Referandum sonucunda mevcut cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) genel başkanlığı görevine tekrar gelerek dördüncü partili cumhurbaşkanı oldu.
Cumhurbaşkanları listesi
| № | Fotoğraf | İsim (Doğum–Ölüm) | Görev süresi ve yetki | Parti | Önceki görevi | Not | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  | Mustafa Kemal Atatürk (1881–1938) | 29 Ekim 1923 | 10 Kasım 1938 | 1923 | Cumhuriyet Halk Partisi | 1. TBMM Başkanı | [5] | |
| 1927 | |||||||||
| 1931 | |||||||||
| 1935 | |||||||||
| 15 yıl ve 13 gün | |||||||||
| TBMM Başkanı Abdülhalik Renda, 10–11 Kasım 1938 tarihleri arasında vekâleten cumhurbaşkanlığı yaptı. | |||||||||
| 2 |  | İsmet İnönü (1884–1973) | 11 Kasım 1938 | 22 Mayıs 1950 | 1938 | Cumhuriyet Halk Partisi | 1. Türkiye Başbakanı | [6] | |
| 1939 | |||||||||
| 1943 | |||||||||
| 1946 | |||||||||
| 11 yıl ve 193 gün | |||||||||
| 3 |  | Celâl Bayar (1883–1986) | 22 Mayıs 1950 | 27 Mayıs 1960 | 1950 | Demokrat Parti | 3. Türkiye Başbakanı | [7] | |
| 1954 | |||||||||
| 1957 | |||||||||
| 10 yıl ve 6 gün | |||||||||
| Kabul edilen 1961 Anayasası ile birlikte cumhurbaşkanı olan kişinin partisiz olması kararlaştırıldı. 27 Mayıs Darbesi'nden sonra Millî Birlik Komitesi ülkeyi yönetmeye başladı. Cemal Gürsel, askerî yönetim boyunca başbakanlık ve devlet başkanlığı yaptı. TBMM yeniden açılınca cumhurbaşkanlığına seçildi. | |||||||||
| 4 |  | Cemal Gürsel (1895–1966) | 26 Ekim 1961 | 28 Mart 1966 | 1961 | Bağımsız | Millî Birlik Komitesi Başkanı | [8] | |
| 4 yıl ve 154 gün | |||||||||
| 5 |  | Cevdet Sunay (1899–1982) | 28 Mart 1966 | 28 Mart 1973 | 1966 | Bağımsız | 12. TSK Genelkurmay Başkanı | [9] | |
| 7 yıl ve 1 gün | |||||||||
| Cumhuriyet Senatosu Başkanı Tekin Arıburun, 28 Mart–6 Nisan 1973 tarihleri arasında vekâleten cumhurbaşkanlığı yaptı. | |||||||||
| 6 |  | Fahri Korutürk (1903–1987) | 6 Nisan 1973 | 6 Nisan 1980 | 1973 | Bağımsız | Türkiye Moskova Büyükelçisi | [10] | |
| 7 yıl ve 1 gün | |||||||||
| Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil, 6 Nisan–12 Eylül 1980 tarihleri arasında vekâleten cumhurbaşkanlığı yaptı. | |||||||||
| 12 Eylül Darbesi'nden sonra Millî Güvenlik Konseyi ülkeyi yönetmeye başladı. Kenan Evren, askerî yönetim boyunca devlet başkanlığı yaptı ve 1982 Anayasası'nın halk oylamasında kabulüyle cumhurbaşkanı oldu. | |||||||||
| 7 |  | Kenan Evren (1917–2015) | 9 Kasım 1982 | 9 Kasım 1989 | 1982 | Bağımsız | Millî Güvenlik Konseyi Başkanı | [11] | |
| 7 yıl ve 1 gün | |||||||||
| 8 |  | Turgut Özal (1927–1993) | 9 Kasım 1989 | 17 Nisan 1993 | 1989 | Bağımsız | 19. Türkiye Başbakanı | [12] | |
| 3 yıl ve 160 gün | |||||||||
| TBMM Başkanı Hüsamettin Cindoruk, 17 Nisan–16 Mayıs 1993 tarihleri arasında vekâleten cumhurbaşkanlığı yaptı. | |||||||||
| 9 |  | Süleyman Demirel (1924–2015) | 16 Mayıs 1993 | 16 Mayıs 2000 | 1993 | Bağımsız | 12. Türkiye Başbakanı | [13] | |
| 7 yıl ve 1 gün | |||||||||
| 10 |  | Ahmet Necdet Sezer (1941–) | 16 Mayıs 2000 | 28 Ağustos 2007 | 2000 | Bağımsız | 14. Anayasa Mahkemesi Başkanı | [14] | |
| 7 yıl ve 105 gün | |||||||||
| 11 |  | Abdullah Gül (1950–) | 28 Ağustos 2007 | 28 Ağustos 2014 | 2007 | Bağımsız | 40. Türkiye Dışişleri Bakanı | [15] | |
| 7 yıl ve 1 gün | |||||||||
| 1961 Anayasası'nın getirdiği cumhurbaşkanının partisiz olma zorunluluğu, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesiyle kaldırıldı. Atatürk, İnönü ve Bayar'ın ardından Erdoğan dördüncü partili cumhurbaşkanı oldu. | |||||||||
| 12 |  | Recep Tayyip Erdoğan (1954–) | 28 Ağustos 2014 | görevde | 2014 | Bağımsız (2014–2017) | 25. Türkiye Başbakanı | [16] | |
| 2018 | Adalet ve Kalkınma Partisi (2017–günümüz) | ||||||||
| 2023 | |||||||||
| 10 yıl ve 47 gün | |||||||||
Vekâleten görev yapmış cumhurbaşkanları listesi
Zaman çizelgesi
Görev sürelerine göre
Cumhurbaşkanlığı makamında kesintisiz en uzun süre kalan kişi Mustafa Kemal Atatürk'tür. Çok partili dönemde ise cumhurbaşkanlığı makamında en uzun süre bulunan kişi Recep Tayyip Erdoğan olmuştur.
| No | Cumhurbaşkanı | Görev süresi | Görev başlangıcı | Görev sonu | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Mustafa Kemal Atatürk | 15 yıl, 12 gün | 29 Ekim 1923 | 1 Kasım 1927 | Görevdeyken öldü. |
| 1 Kasım 1927 | 4 Mayıs 1931 | ||||
| 4 Mayıs 1931 | 1 Mart 1935 | ||||
| 1 Mart 1935 | 10 Kasım 1938 | ||||
| 2 | İsmet İnönü | 11 yıl, 192 gün | 11 Kasım 1938 | 3 Nisan 1939 | |
| 3 Nisan 1939 | 8 Mart 1943 | ||||
| 8 Mart 1943 | 5 Ağustos 1946 | ||||
| 5 Ağustos 1946 | 22 Mayıs 1950 | ||||
| 3 | Recep Tayyip Erdoğan | 10 yıl, 46 gün | 28 Ağustos 2014 | 9 Temmuz 2018 | |
| 9 Temmuz 2018 | 3 Haziran 2023 | ||||
| 3 Haziran 2023 | Görevde | ||||
| 4 | Celâl Bayar | 10 yıl, 5 gün | 22 Mayıs 1950 | 14 Mayıs 1954 | 27 Mayıs Darbesi sonunda görevden alındı. |
| 14 Mayıs 1954 | 1 Kasım 1957 | ||||
| 1 Kasım 1957 | 27 Mayıs 1960 | ||||
| 5 | Ahmet Necdet Sezer | 7 yıl, 104 gün | 16 Mayıs 2000 | 28 Ağustos 2007 | |
| 6 | Cevdet Sunay | 7 yıl, 0 gün | 28 Mart 1966 | 28 Mart 1973 | |
| Fahri Korutürk | 7 yıl, 0 gün | 6 Nisan 1973 | 6 Nisan 1980 | ||
| Kenan Evren | 7 yıl, 0 gün | 9 Kasım 1982 | 9 Kasım 1989 | 1982 referandumu ile cumhurbaşkanı oldu. | |
| Süleyman Demirel | 7 yıl, 0 gün | 16 Mayıs 1993 | 16 Mayıs 2000 | ||
| Abdullah Gül | 7 yıl, 0 gün | 28 Ağustos 2007 | 28 Ağustos 2014 | ||
| 11 | Cemal Gürsel | 4 yıl, 153 gün | 26 Ekim 1961 | 28 Mart 1966 | TBMM tarafından görevden alındı. |
| 12 | Turgut Özal | 3 yıl, 159 gün | 9 Kasım 1989 | 17 Nisan 1993 | Görevdeyken öldü. |
Eğitim düzeylerine göre
Mezun oldukları en üst seviye eğitim kurumuna göre Türkiye cumhurbaşkanlarının listesi aşağıdaki gibidir:
Yaşlarına göre
Türk cumhurbaşkanlarının göreve başlama yaşlarının medyanı 63,5'tir. Göreve en genç başlayan Mustafa Kemal Atatürk (42), en yaşlısı ise Fahri Korutürk'tür (69).[4] Görev sonu en genç cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk (57) iken, en yaşlısı ise Celâl Bayar'dır (77).
70 yaşında görevinden ayrıldıktan beş ay sonra ölen Cemal Gürsel, tüm cumhurbaşkanları arasında en kısa emeklilik süresine sahiptir. Gürsel'in görevini yapmasına engel olacak duruma gelmesi üzerine, TBMM kararıyla cumhurbaşkanlığı görevine son verilmişti. Mustafa Kemal Atatürk ve Turgut Özal, görevde bulundukları sırada öldükleri için cumhurbaşkanlığı sonrası emeklilik yaşamamışlardır.
Celâl Bayar'ın 26 yıl süren cumhurbaşkanlığı sonrası emeklilik yaşamı, Türkiye cumhurbaşkanlığı tarihinin en uzun emekliliğidir. 103 yaşında ölen Celâl Bayar, aynı zamanda ülkenin en uzun ömürlü cumhurbaşkanıdır ve Süleyman Demirel ve Kenan Evren ile birlikte, 90'larına kadar yaşamış üç Türk cumhurbaşkanından biridir. Şu anda yaşayan en genç cumhurbaşkanı, 70 yaşında olan Recep Tayyip Erdoğan'dır.
| № | Cumhurbaşkanı | Doğum | Cumhurbaşkanlığı | Başkanlık sonrası zaman aralığı | Ömrü | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göreve başlama yaşı | Görev sonu yaşı | Ölüm | Yaşı | ||||
| 1 | Mustafa Kemal Atatürk | 1881 | 41–42 yıl 29 Ekim 1923 | 56–57 yıl 10 Kasım 1938 | 0 gün[d] | 10 Kasım 1938 | 56–57 yıl |
| 2 | İsmet İnönü | 24 Eylül 1884 | 54 yıl, 48 gün 11 Kasım 1938 | 65 yıl, 245 gün 27 Mayıs 1950 | 23 yıl, 212 gün | 25 Aralık 1973 | 89 yıl, 92 gün |
| 3 | Celâl Bayar | 16 Mayıs 1883 | 67 yıl, 11 gün 27 Mayıs 1950 | 77 yıl, 11 gün 27 Mayıs 1960 | 26 yıl, 87 gün | 22 Ağustos 1986 | 103 yıl, 98 gün |
| 4 | Cemal Gürsel | 10 Haziran 1895 | 66 yıl, 122 gün 10 Ekim 1961 | 70 yıl, 291 gün 28 Mart 1966 | 170 gün | 14 Eylül 1966 | 71 yıl, 96 gün |
| 5 | Cevdet Sunay | 10 Şubat 1899 | 67 yıl, 46 gün 28 Mart 1966 | 74 yıl, 46 gün 28 Mart 1973 | 9 yıl, 55 gün | 22 Mayıs 1982 | 83 yıl, 101 gün |
| 6 | Fahri Korutürk | 15 Ağustos 1903 | 69 yıl, 234 gün 6 Nisan 1973 | 76 yıl, 235 gün 6 Nisan 1980 | 7 yıl, 189 gün | 12 Ekim 1987 | 84 yıl, 58 gün |
| 7 | Kenan Evren | 17 Temmuz 1917 | 65 yıl, 115 gün 9 Kasım 1982 | 72 yıl, 115 gün 9 Kasım 1989 | 25 yıl, 181 gün | 9 Mayıs 2015 | 97 yıl, 296 gün |
| 8 | Turgut Özal | 13 Ekim 1927 | 62 yıl, 27 gün 9 Kasım 1989 | 65 yıl, 186 gün 17 Nisan 1993 | 0 gün[d] | 17 Nisan 1993 | 65 yıl, 186 gün |
| 9 | Süleyman Demirel | 1 Kasım 1924 | 68 yıl, 196 gün 16 Mayıs 1993 | 75 yıl, 197 gün 16 Mayıs 2000 | 15 yıl, 32 gün | 17 Haziran 2015 | 90 yıl, 228 gün |
| 10 | Ahmet Necdet Sezer | 13 Eylül 1941 | 58 yıl, 246 gün 16 Mayıs 2000 | 65 yıl, 349 gün 28 Ağustos 2007 | 17 yıl, 46 gün | Hayatta | 83 yıl, 30 gün |
| 11 | Abdullah Gül | 29 Ekim 1950 | 56 yıl, 303 gün 28 Ağustos 2007 | 63 yıl, 303 gün 28 Ağustos 2014 | 10 yıl, 46 gün | Hayatta | 73 yıl, 350 gün |
| 12 | Recep Tayyip Erdoğan | 26 Şubat 1954 | 60 yıl, 183 gün 28 Ağustos 2014 | Görevde | Görevde | Hayatta | 70 yıl, 230 gün |
Yaşayan eski cumhurbaşkanları
- 2024 yılı itibarıyla yaşayan eski cumhurbaşkanları
Ölen son eski cumhurbaşkanı
Süleyman Demirel (1924–2015), 17 Haziran 2015'te 90 yaşında hayatını kaybederek en son ölen eski cumhurbaşkanı olmuştur.
Ayrıca bakınız
- Türkiye'de askerî müdahaleler
- Türkiye'de cumhurbaşkanlığı seçimleri
- Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı
- Türkiye cumhurbaşkanı vekili
- Türkiye cumhurbaşkanı eşleri listesi
- Türkiye cumhurbaşkanlarının gömüldükleri yerler listesi
Notlar
- ^ 2014 yılında parlamenter sistem, 2018'de ise başkanlık sistemine göre halk oyuyla cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan'ın, 2023'te üçüncü kez cumhurbaşkanı adayı olup olamayacağı yönünde bir tartışma konusu ortaya çıktı. Bazı siyasiler ve hukukçular, devlet anayasasında "bir kişinin iki kezden fazla cumhurbaşkanı seçilemeyeceği" hükmünü gerekçe göstererek Erdoğan'ın üçüncü kez aday olamayacağını savunurken, MHP'nin başını çektiği diğer kesim ise başkanlık sistemine veya Türkiye'deki ismiyle "Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine" göre 2018'de ilk kez cumhurbaşkanı seçildiği için Erdoğan'ın bir sonraki seçimde aday olmasının bir engel teşkil etmediği görüşünü savundular.[1]
- ^ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1936 yılına kadar "Mülkiye Mektebi" adıyla İstanbul'da faaliyet göstermiştir. Bu yüzden Ankara Üniversitesi ve Mülkiye Mektebi, bazı isimler için ayrı olarak ele alınmıştır.
- ^ Recep Tayyip Erdoğan'ın diploması olmadığına dair şaibe ve çeşitli iddialar mevcuttur.
- ^ a b Görev süresinde yaşamını yitirdi
Kaynakça
- ^ Sayın, Ayşe (7 Şubat 2022). "Erdoğan'ın 3. dönem adaylığı tartışması: Nasıl başladı, taraflar ne diyor?". BBC News Türkçe. 19 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2024.
- ^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" (PDF). mevzuat.gov.tr. 7 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ "Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi" (PDF). mevzuat.gov.tr. 10 Temmuz 2018. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ a b c d e "Türkiye'nin 12 Cumhurbaşkanı". Bianet. 23 Nisan 2018. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
- ^ "Mustafa Kemal ATATÜRK". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "İsmet İNÖNÜ". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Celal BAYAR". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 7 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Cemal GÜRSEL". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Cevdet SUNAY". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Fahri KORUTÜRK". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Kenan EVREN". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Turgut ÖZAL". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Süleyman DEMİREL". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Ahmet Necdet SEZER". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Abdullah GÜL". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
- ^ "Recep Tayyip ERDOĞAN". T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI. 12 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2024.
Dış bağlantılar
