Türkiye Yardımsevenler Derneği
| Türkiye Yardım Sevenler Derneği | |
|---|---|
| Kuruluş | 1928 |
| Kurucu | Mevhibe İnönü, Fitnat Çakmak, Nevber Sevüktekin, Reşide Bayar, Nimet Uybadın, Melâhat Özbudun, Tezer Taşkıran, Fuat Umay, Süreyya Ağaoğlu, Seza Lostar, Sevda And, |
| Tür | Sivil toplum kuruluşu |
| Merkez | Ankara |
| Resmî site | Tysd.org.tr |
Türkiye Yardımsevenler Derneği (Himaye-i Etfal Kadın Yardım Cemiyeti, Yardımsevenler Cemiyeti), 1928 yılında Ankara'da kurulan yardım derneği.
Türkiye'nin ilk sivil toplum kuruluşlarındandır. Eğitim, sağlık, çevre konularında yardım çalışmaları yapar; 2024 yılı itibarıyla 130 şubesi bulunur.
Özellikle yoksul kadınlara yardım etmek üzere dönemin Kırklareli milletvekili Fuat Bey'in önerisi ile Himaye-i Etfal Kadın Yardım Cemiyeti (Yoksul Kadına Yardım Cemiyeti) adıyla kurulan derneğin, merkez ve şubelerdeki yönetim kadrosunun, üyelerinin ve çalışanlarının büyük çoğunluğu kadınlardan oluşur.[1] 1938’de Yardım Sevenler Cemiyeti adını almış; 1940 yılında kamu yararına hizmet eden dernek statüsü kazanmıştır.
Cemiyetin faaliyet alanı, II. Dünya Savaşı yıllarında, savaşın oluşturduğu yoksulluk karşısında genişlemiş ve 1941'de İstanbul’da ilk şubesini açmıştır. Devletin sağladığı olanaklardan ve mali destekten de yararlanan cemiyet, bu dönemde Türkiye'de hayır işleriyle ilgilenen en önemli sosyal yardım kuruluşlarından birisi halinde geldi.[2] Yoksul kadınlara iş eğitimi ve iş imkanı yaratılmasını önceleyen bir politika izleyerek kadın hareketi içinde yer aldı.
Tarihçe
Kuruluş
Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin kurucularından biri ve dönemin Kırklareli milletvekili olan Dr. Fuat Bey'in önerisiyle, Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin bir şubesi olarak milletvekili ve yüksek kademe bürokrat eşleri tarafından 19 Şubat 1928'de kuruldu.Fuat Bey, cemiyeti kurma girişiminin nedenini şu sözlerle açıklamıştır.
| “ | Memleketimizin sağlık ve sosyal yardım işlerinde en çok hizmetleri görülen ve mevcut cemiyetlerin çalışmalarında, muvaffakiyetlerinde müessir olan kadınlarımızın mesaileri organize edilerek, kuvvetlerini tevhit ve bir hedefe tevcih etmekte fayda bulduğumdan 1928’de sırf kadınlardan mürekkep bir teşekkül vücuda getirmek teşebbüsünde bulundum. | ” |
| — Fuat Umay | ||
Derneğin kuruluşu için ilk toplantı 29 Ocak 1928'de Keçiören Çocuk Sarayı'nda yapılmış, ardından Şubat ayında dört defa daha toplanan üyeler derneğin simgesinden, faaliyet alanına kadar birçok detay üzerinde çalışmıştır. 18 Şubat'taki toplantının ardında 19 Şubat1928'de derneğin kuruluşu için resmî başvuru yapıldı.[3]
Kurulduğu zaman adı "Himaye-i Etfal Kadın Yardım Cemiyeti" (Yoksul Kadına Yardım Cemiyeti) olan dernek, çalışabilecek kadınlara çalışma imkanı yaratarak, çalışamayacak durumda olan yaşlı, hasta, çocuklara ise karşılıksız yardım etmek üzere çalışmaktaydı. Kurucu üyeler, derneğin amblemini "bir anne şefkati ile yaklaşma ve kucaklama" ilkesini simgeleyen "yürek" olarak belirlediler.[4]
Dernek kurulduğunda tek erkek üyesi olan Fuat Bey, uzun yıllar dernek yönetiminde görev yaptı. Tüzüğe göre cumhurbaşkanı ve eşleri derneğin onur başkanı idi.
Derneğin en önemli ve en yaygın faaliyet alanı, kadınların hayat koşullarını iyileştirme amacı ile "emek mubili yardım" yapılması idi. Bu amaçla kadınların derneğin çorap, trikotaj, dikiş, nakış ve elişi atölyelerinde çalışarak topluma katılmaları sağlanmıştır.[1]
Ad değişikliği
1938’de Türkiye'de Cemiyetler Kanunu’nun dokuzuncu maddesine göre “aile, cemaat, ırk, cins ve sınıf esasına veya adına dayanan cemiyet” kurulması yasaklanınca derneğin adı değiştiridi; 10 Ocak 1938'de Yardımsevenler Cemiyeti adını aldı.[1] Bu isim değişikliğini çok daha önce Atatürk'ün önerdiği bilinir. Dernek üyesi Zehra Duysal anılarında, 1935 yılının 30 Nisan’ında Ankara Orduevinde Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin bir şubesinin tertip ettiği toplantıda Atatürk'ün şu sözleri söylediğini aktarmıştır:[5]
| “ | Yoksul Kadın, hiçbir şeyi olmayan kadın anlamındadır. Hâlbuki kadın denilen varlık bizatihi yüksek bir varlıktır. Onun yoksulluğu olamaz. Kadına yoksul demek onun bağrından kopup gelen bütün beşeriyetin yoksulluğu demektir. Eğer beşeriyet bu halde ise kadına yoksul demek reva görülebilir. Kadın dünyada çalışan, muaffak olan, maddi manevi zengin olan insanları yetiştirmiş ise ona yoksul sıfatı verilebilir mi? Bizce Türkiye Cumhuriyeti anlamınca kadın bütün Türk tarihinde olduğu gibi; bu gün de muhterem mevkide, her şeyin üstünde yüksek ve şerefli bir mevcudiyettir. Türk kadınlığına, ayağa kalkarak hürmetlerimizi göstermeliyiz.” | ” |
Dernek, 1938'deki isim değişikliğinden sonra Himaye-i Etfal Derneği'nin bir parçası olmaktan çıkıp müstakil bir derneğe dönüştü.
II. Dünya Savaşı yılları
II. Dünya Savaşı derneğin tarihinde bir dönüm noktasıdır. Savaşın oluşturduğu yoksulluk karşısında, derneğin ulaştığı kitle genişlemiş; öğrenciler, ihtiyacı olan yaşlılar, yoksullar, hastalar, dul ve yetimler, hamile kadınlar, doğal afetleden etkilenenler gibi geniş bir kesime sosyal yardım yapan bir dernek haline gelmiştir. 1940 yılında cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün eşi Mevhibe İnönü derneğin koruyucu başkanı oldu; derneğin faaliyet alanları cumhurbaşkanı ve eşinin himayesinde genişledi.
Dernek, II. Dünya Savaşı dönemine, devletin savaşa girmesi durumunda ihtiyacı olabilecek askeri ve sıhhi ihtiyaçların giderilmesi için Kızılay, Sağlık Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı ile işbirliği içinde çalışmalar yaptı. Yardım faaliyetlerinin aciliyet kazanması sebebiyle 22 Haziran 1940 tarihinde derneğe kamu yararına çalışan dernek statüsü verildi. Böylece Yardımsevenler Derneği, Kızılay’dan sonra bu niteliği elde eden ikinci yardım derneği oldu.[5]
Devlet desteği ile ülke genelinde çok sayıda şube açması da bu dönemde başladı[1]. İlk şube, 1939'da Giresun'a açıldı. Onu, 1940 yılında açılan İzmir şubesi ile 1941'de açılan Bursa, Denizli, Eskişehir, İstanbul (Kadıköy, Sarıyer, Yalova), Kars Kastamonu ve Kocaeli şubeleri takip etti.[3] İstanbul şubesi Lütfi Kırdar’ın eşi Hayriye Kırdar’ın başkanlığında açıldı ve İstanbul’daki çalışmalar, Eminönü Halkevi'nde kurulan büroda yürütüldü.[2] 1940'lı yıllarda Yardımsevenler Derneği, Türk Hava Kurumu, Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu’ndan sonra Türkiye'de en yaygın örgütlenmeye sahip dernek haline geldi.[1]
Savaştan sonra
Türkiye'de çok partili döneme geçildikten sonra dernek tüzüğünde önemli değişiklikler oldu. Kurulduğu dönemde CHP ile yakın ilişkisi olan derneğin CHP’den bağımsız bir kadın derneği olması için adımlar atıldı.[1] Mevhibe İnönü’nün himayeleri altında olduğunu belirten madde tüzükten kaldırıldı. "CHP prensiplerini tahakkuk ettirmeyi gaye edindiği" şeklindeki ifade, “Atatürk inkilâbı prensiplerine göre çalışma” olarak değiştirildi. 1950’li yıllar boyunca derneğe hükûmetin ve cumhurbaşkanının ilgisi devam etti.[1]
Dernek, savaş sonrası dönemde sosyal yardım açısından etkisi arttığı gibi, yoksul kadınlara iş eğitimi ve iş imkanı yaratma politikasını izleyerek ülkedeki hareketinin de bir parçası oldu.[1] Yardımsevenler Derneği’nin yönetim kurulunda yer alan Latife Bekir Çeyrekbaşı ve Mebrure Aksoley, uzun yıllar derneğin genel başkanlığının yapan Mediha Eldem, 1949’da Türk Kadınlar Birliği’nin yeniden kuruluşu sırasında kurucular arasında yer aldı. İffet Halim Oruz ve Müjgân Ağaoğlu her iki dernekte aktif olan isimler arasındaydı.
1951 yılında 19 Şubat'ın içinde bulunduğu hafta, İçişleri Bakanlığı'nın izni ile "Yardım Sevenler Derneği Haftası" ilan edildi.[4] 1950'lerin ikinci yarısında hükûmet tarafından verilen görevler arttı ve dernek, sosyal yardım politikalarının merkezinde önemli bir gönüllü kuruluş haline gedi. Verem geçirip iyileşmiş kişilerin sağlığını bozmayacak işlerde çalışmalarını sağlamak için rehabilitasyon atölyeleri açma görevi 1954'te Yardımsevenler Derneği'ne verildi; bu amaçla Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığı’na ayrılan tahsisatı dernek kullandı.[1] 1954'te Ankara'nın Cebeci semtinde kadınlara, Yenimahalle’de erkeklere atölye açıldı. 1957-1960 yıllarında Ankara'nın Kocatepe semtinde derneğin Genel Merkez binası ve Kız Öğrenci Yurdu inşa edildi.
Bakanlar Kurulu kararıyla 1975'te adının başında "Türkiye" ibaresini kullanma hakkı tanındı. 1980'li yıllarda genel merkez binasında bir Ana-Çocuk Sağlığı Merkezi açıldı. 1990'lı ve 2000'li yıllarda derneğin faaliyetleri, yalnızca bağış toplayarak yardım etme şekline evirildi.[3]
Derneğin 90 yıllık çalışmaları, 2018. yılında yayımlanan, beş akademiysenin makaleleri ve derneğin orijinal belgelerini içeren iki ciltlik "Cumhuriyet'le Büyüyen Yardım Sevenler" adlı kitapta anlatılmıştır.[6]
Kurucu üyeler
Kurucu üyeler ilk defa 1940 senesinde tüzükte belirtilmiştir. 1940 yılındaki tüzükte 8 kurucu üyenin adı yer almış; sonraki senelerde ise tüzükte belirtilen kurucu üyelerin sayısı artarak 12'ye çıkmıştır.[1]
|
|
Genel Başkanlar
|
|
Notlar
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k Dilber, Özlem (26 Aralık 2023). "Kadın Hareketi Tarihinde Savaş Sonrası Dönem ve Yardım Sevenler Derneği (1945-1960)". Toplumsal Tarih Akademi (3): 28-51. ISSN 2979-966X. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2024.
- ^ a b Utkugün, Ceren; Ortak, Şaban (30 Haziran 2019). "İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Yardım Sevenler Cemiyeti'nin Milli Müdafaa Hizmetlerine Yardım Faaliyetleri". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 21 (2): 461-477. doi:10.32709/akusosbil.413331. ISSN 1302-1265. 22 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024.
- ^ a b c Hansu, Selva. "Bir Cumhuriyet Kuruluşu: Türkiye Yardım Sevenler Derneği'nin Kuruluş Öyküsü". 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2024.
- ^ a b "Tarihçe". Türkiye Yardım Sevenler Derneği. 22 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024.
- ^ a b Sözaldı, Fadime (2019). "İkinci Dünya Savaşı Türkiye'sinde kamu hizmeti gören kuruluşlara bir örnek olarak Yardım Sevenler Derneği ve faaliyetleri (1939-1945)". Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ ""CUMHURİYET'LE BÜYÜYEN YARDIM SEVENLER" Kitabımız Basıldı". Türkiye Yardım Sevenler Derneği. 24 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2024.
