Türkiye'deki kolluk kuvvetleri

Türkiye'deki kolluk kuvvetleri, Türkiye'deki kolluk kuvvetleri veya aynı anlamı taşıyan kolluk kuruluşlarının sınıflandırılması ve türlerine göre ayrımıdır. Türkiye'deki kolluk kuvvetlerinin çoğu Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığına bağlıdır.

Kolluk kuruluşları adli kolluk ve idari kolluk olmak üzere iki türe ayrılır. Ancak 1999 ve 2002 yılından bu yana adli kolluk kuruluşunun uygulamaya geçileceği belirtilmesine^[1][2] ve 2005 yılında Türkiye'de yapılan yargı reformu doğrultusunda ceza muhakemesine yardımcı olması için yeniden yapılandırılan ve oluşturulan Türk Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 167. maddesine dayanılarak çıkartılan Türk Adli Kolluk Yönetmeliği çıkartılmasına rağmen tam anlamıyla adli kolluk kuvveti uygulamasına geçilememiştir. Yalnızca yapılan toplantılar ile geçilmesine çalışılmaktadır. Bu duruma Avrupa Birliği üyeliğine hazırlanan Türkiye hakkında düzenlenen ilerleme raporlarında da yer verilmektedir.^[3]

Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise; adli ve idari kolluğu kesin ve net bir şekilde bir ayrıma tabi tutmanın kolluk kuruluşlarının tabiatına ve hayatın gerçeğine aykırı olduğudur.^[4] Ayrıca Türkiye'deki kolluk kuvvetleri hakkında her yıl ortalama 12.000 ila 15.000 arasında şikâyet yapılmakta ve bu sayı her geçen gün artmaktadır.^[5]

Adli Kolluk Yönetmeliği'nin 4. maddesinde belirtildiği üzere, Türkiye'de Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı Polis Merkezi Amirlikleri, Jandarma Genel Komutanlığına bağlı jandarma karakolları, Sahil Güvenlik Komutanlığına bağlı sahil karakolları ve yüzer karakollar olan bot teşkilatları ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğüne bağlı gümrük muhafaza kaçakçılık ve istihbarat müdürlükleri ile bölge ve kısım amirliklerinde görevlendirilen personel adli kolluk görevini öncelikli olarak Cumhuriyet Savcısına bağlı olarak yürütürler.^[6]

Bu yönetmelik maddesinden de anlaşılacağı üzere; Türkiye'de Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü adli kolluk görevini yürütmektedirler.

Diğer adıyla önleyici kolluk görevini; Türkiye'de emniyet ve asayişi sağlamak amacıyla görev yapan Emniyet Genel Müdürlüğü,^[7] Jandarma Genel Komutanlığı,^[8] Sahil Güvenlik Komutanlığı^[9] Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü yerine getirir.^[10]

İdari kolluk amiri, 5442 sayılı Türk İl İdaresi Kanunu'nun 9. maddesi ç bendi ve 11. maddesi ç bendi uyarınca Vali ve Kaymakamlardır. Aynı zamanda genel idari kolluk makamlarından İçişleri Bakanı, Valiler, Kaymakamlar ve bucak müdürleri (5442 sayılı Kanun md. 11, 32 ve 43 gereğince) bireysel kolluk işlemleri de yapabilirler.^[11][12][13]

İdari kolluk görevi, suç oluşmadan önce meydana gelen tüm olaylar olarak değerlendirilebilir. İdari yani önleyici polis, kamu düzenine engel oluşturan, kanunların suç saydığı eylemleri önlemekle görevli kolluk kuvvetidir.^[7]

Adli kolluk ve İdari kolluk kavramını göz önüne aldığımız takdirde Türkiye'de 4 dört adet kolluk kuvveti bulunur. Bunlar Emniyet Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü dır. Türkiye'deki kolluk kuvvetlerinin yapılandırılması şu şekildedir.

Belediye sınırları içerisinde emniyet ve asayişi sağlamak ile görevli olan Türk Polis Teşkilatı bir genel kolluk kuvvetidir.

Belediye sınırları dışında emniyet ve asayişi sağlamak ile görevli olan Jandarma Teşkilatı bir genel kolluk kuvvetidir.

Sahil ve denizlerde emniyet ve asayişi sağlamak ile görevli olan Sahil Güvenlik Komutanlığı; bünyesinde subay, astsubay, uzman erbaş, erbaş ve er barındıran, barışta İçişleri Bakanlığına bağlı, savaş hâllerinde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı emrinde çalışan yarı askerî bir genel kolluk kuvvetidir.

Türkiye'deki yasalar dâhilinde uluslararası taşıt, eşya ve yolcu hareketlerini kontrol ederek, ülkeye ekonomik ve güvenlik amaçlı katkı yapan ve önlediği kaçakçılık suçları nedeniyle ekonomik olarak zarara uğramasını engelleyen bir genel kolluk kuvveti olup aynı zamanda özel yasalar çerçevesinde diğer özel yasalar ile görevlendirildiğinden dolayı özel bir kolluk kuvvetidir. - Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dâhildir. Türkiye Gümrük Bölgesi ve Gümrük Bölgesi kavramları Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesini ifade eder 6 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Gümrüklü yer ve sahalarda emniyet ve asayişi sağlamak ile görevli olan Gümrük Muhafaza Teşkilatı bir genel kolluk kuvvetidir.

Devlet yolları ve Belediye sınırlarında bulunan yollarda trafik güvenliğini sağlayan ve Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı olarak görev yapan trafik polisleri bir özel kolluk kuvveti görevlisidirler.

Otoyol Trafik Polisi veya Otoyol Trafik, 2014 yılında Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde ayrı bir birim olarak oluşturulmuş ve yalnızca otoyollar ile bunlara bağlı yollarda trafik güvenliği ile trafik suçlarına müdahale ettiklerinden dolayı bir özel kolluk kuvveti görevlisidirler.

1966 yılından beri Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı olarak çalışan çarşı ve mahalle bekçileri 1995-2016 yılları arasında istihdam edilmemesine rağmen yeniden başlayan alımlarla, Türkiye'de 69'u kadın 28.230 mahalle bekçisi vardır. Genel kolluğa yardımcı bir kuruluş olmakla birlikte polise, jandarmaya ve sahil güvenliğe tanınan genel kolluk kuvveti haklarının birçoğuna sahiptirler.

Karşı Atak Timi (CAT), Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanlığı Merkez Binasının koruma görevini yürüten özel yetiştirilmiş personeldir.

Amacı, muhtemel afet dönemlerinde AFAD koordinesinde yapılacak olan arama ve kurtarma çalışmalarına katılmak ve afetzede vatandaşlara destek vermek.

Jandarma Trafik, en az İlçe Jandarma Komutanlıkları bünyesinde, Belediye sınırları ve şehirler arası devlet yollarının dışındaki köy yollarında trafik suçları ile mücadele ve müdahale eden özel güvenlik kolluk görevlisidirler. Ayrıca Jandarma Trafiğin de Otoyol Jandarma Trafik bölümü bulunmaktadır. Ancak Jandarma Trafik ve Otoyol Jandarma Trafik arasında görev ve hiyerarşi yönünden herhangi bir ayrım bulunmamaktadır.

2020 yılı itibarıyla Otoyol Trafik Polisleri gibi Jandarma bünyesinde de Otoyol Trafik birimi kurulmuştur. Örneğin; Kuzey Marmara Otoyolu'nda Jandarma Otoyol Trafik birimleri görev yapmaktadır.

Sahil Güvenlik Komutanlığı'na bağlı özel bir birimdir. Bu özel birime "Sahil Güvenlik Komutanlığı Teşkilat, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği" kapsamında SÖH ismi verilmiştir. SÖH, Sahil Güvenlik Özel Harekât isminin kısaltması olarak kullanılmaktadır.

Millî İstihbarat Teşkilatı, kısaca MİT; özel kanunları çerçevesinde hareket eden ve öncelikli olarak dış istihbarata yönelik teşkilat, bir özel kolluk kuvvetidir. MİT kanununa tabi olarak şehir içi ve yurtdışı operasyonlarda bulunabilirler bazı operasyonlarda genel kolluk kuvvetleriyle ortak olmakla beraber bazen de yetkileri dahilinde özerk biçimde görevde bulunabilirler. Genel kolluğa tanınan hakların tamamına sahiptirler.

kaçakçılık istihbaratının Türkiye Cumhuriyeti çapında planlanması, yönlendirilmesi, koordinasyonu ve istihbarat değerlendirilmesine göre yapılacak harekâtın sevk ile idaresinin yönetilmesi amacıyla kurulmuştur.

Orman Genel Müdürlüğüne bağlı olarak yalnızca ormanların korunması ve ormanlar hakkında işlenen suçlarda görevli olan Orman muhafaza memurları özel bir amaç doğrultusunda, kendisine özgü kanunlarla kurulduğundan dolayı özel kolluk kuvveti görevlisidirler.

Kıyı emniyeti gemi trafik hizmetleri, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü bünyesinde, İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı Gemi geçişleri ve trafik hattındaki suçlarla ilgili mücadele ve müdahale eden yardımcı kolluk görevlisidirler. İstanbul Boğazı Trafik bölümü ve Çanakkale Boğazı Trafik bölümü bulunmaktadır. Ayrıca boğazlar ve tüm Türk karasularındaki gemi refakat, tahlisiye vb. hizmetleri Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Deniz polisi, Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü Deniz Birimleriyle ortak yapılmaktadır.

İnfaz Koruma Memurları eski adıyla Gardiyanlar, 1721 sayılı kanun doğrultusunda görevli oldukları Ceza İnfaz Kurumlarında Ceza İnfaz Kurum Müdürleri ve Cezaevi Cumhuriyet Savcılarının emir ve talimatları doğrultusunda Ceza İnfaz Kurumlarının asayişini ve disiplinini sağlamakla görevli ve yükümlü olduklarından dolayı, diğer özel kolluk kuvveti görevlilerinde olduğu gibi görev alanlarında özel kolluk kuvveti olarak görev yaparlar.

Güvenlik korucuları, 442 sayılı Köy kanununa yapılan bir değişiklik ile Türkiye'de Kaymakamlıklara bağlı olarak görev yapan, emir ve komutaları bağlı bulundukları İlçe Jandarma Komutanlığı tarafından yapılan, gerektiğinde basit şekilde suçun önlenmesine yardımcı olan özel kolluk kuvveti görevlisidirler.

4081 sayılı Çiftçi Malları Koruma kanunu ile Bekçiler köy ve tarım arazisi sınırları içinde çiftçilerin mallarını korumak, hayvanların zarar vermesini önlemek hırsızlıklara en basit haliyle suçun önlenmesine engel olan yardımcı kolluk kuvveti olarak görevlidirler.

Zabıta, Belediyelere bağlı olarak Belediye sınırları içerisinde kamusal bazı hizmetlerin yürütülmesi ve kontrolünü sağlayan zabıtalar aynı zamanda yeni kanunlarla birlikte Büyükşehir belediyelerinde trafik zabıtası olarak yetkilerini kullanırlar. Özel bir amaç doğrultusunda güvenlik görevini yürüten zabıtalar kamu düzeni görevlisidirler. Özel kolluk kuvveti sayılırlar.^[14]

2008 yılı itibarıyla Türkiye'de asker kaçaklarını arama görevi polis ve jandarmaya verilmiştir. Ancak Askeri İnzibatlar askerin sivil hayatında nerelere gittiğini denetler. Zorda kaldığı zaman silah kullanma yetkisi vardır. Gerektiği zaman birini tutuklayıp gerekli diğer kolluk kuvvetlerine teslim edebilir.

Özel Güvenlik Görevlileri, genellikle bir özel devlet kurumuna, güvenlik şirketine, bankaya veya işletmeye bağlı olarak çalışan, Türkiye'de 2004 yılında yayınlanan 5188 sayılı Türk Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun doğrultusunda görev yapan özel kolluk kuvveti görevlisidirler.^[15][16] Ayrıca Sivil Savunma Uzmanlığı görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olunması asli görevidir.

Özellikle, genel kolluğun her an bulunamadığı yerlerde; örneğin trenlerde makinist ve onun emirlerine bağlı olarak kondüktörler, gemilerde Gemi kaptanı ve emrinde bulunan diğer görevliler ile köylerde köy muhtarı^[17] ve bunlara benzer şekilde okullarda görevli müdür ve öğretmenler gerektiğinde suçların öğrenilmesi, açığa çıkartılması veya meydana gelen suçlarda suç ile ilgili delillerin korunması ve genel kolluk kuvvetine haber vermekle görevli bir kolluk kuvveti görevlisidirler. Genel kolluk kuvvetleri ile aynı özel kolluk görevlileri gibi işbirliği yaparlar.