İçeriğe atla

Türkiye'deki Kırgızlar

Türkiye'deki Kırgızlar
Toplam nüfus
15000[1]
Diller
Kırgızca, Türkçe
Din
İslam (Hanefi Sünni)

Türkiye'deki Kırgızlar, Türkiye Kırgızları ya da Türkiye Kırgız Türkleri (Kırgızca: Түркия кыргыздaры Türkiya Kırgızdarı), 20. yüzyılda Orta Asya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra kimi yıllarda az sayıda olarak Türkiye topraklarına gelen Kırgızların Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır. Türkiye'deki Kırgızların sayısı 15 bin dolayındadır.[1]

Tarihçe

Türkiye'deki Kırgızlar içinde dillerini en iyi koruyan grup esas olarak Van'a bağlı Erciş ilçesinin Ulupamir köyüdür. Buraya yerleşen Kırgızlar 1980 yıllarından beri burada yaşadıklarından Van Kırgızları da denilir. Van Kırgızlarının nüfusu yaklaşık olarak 5000 dolayındadır. Buradaki Kırgızların kökü Afganistan'ın Pamir yöresinden gelmişlerdir. Türkiye'de yaşayan başka da Kırgız toplulukları bulunur. Rus işgali ile Tacikistan'ın Murgab ilçesinden Afganistan Pamir yöresine gelen bir bölük Kırgız topluluğu Pamir'deki Kırgız topluluğu ile birleşmiştir. Sovyetlerin Afganistan'ı işgali ile de Pamir yöresinde Rahmankul Han önderliğinde Pakistan'ın Gilgit vadisine geçmişlerdir. 1982 yılında bu topluluğun bir bölümü İstanbul'a gitmiş, kalanları da yeniden Afganistan'daki Pamir yöresine dönmüşlerdir.

Kırgız topluluklarının Pamir'e ilk yerleşimleri 1575 yılındadır.[2] 1920 yılında yine Pamir'e Kırgız toplulukları gelip yerleşirler. 1930'lu yıllarda Pamir'e yine bir iskan daha yaşanır. Pamir Kırgızlarının nüfusları 65.000 kadardı. Pamir yöresi Kırgızları 20. asırda sınır değişimleri sebebiyle Sovyet Rusya (Türkistan'dan) ve İngiltere (Hindistan'dan) arasında ikiye bölünmüşlerdir. Kırgızlar çok sayıda kadere (farklı ülkelere) gitmek mecburiyetinde bırakılırlar. Pamir Kırgızları terimi ilk kez 1892 yılında Rus etnograflar tarafından kullanılmıştır. Kırgız adı Eski Türk dilinden gelen bir addır. Eski Türk dilinde Kırk-ız şeklinde yazılır.

Boylar

Türkiye'deki bütün Kırgız boyları İstanbul ilinde yaşasa da, asıl yoğunlaştıkları yer Ulupamir köyüdür. Türkiye'deki Kırgızların kültürü Kırgızistan Kırgızları ile büyük ölçüde benzerlik gösterse bile Türkiye Kırgızlarının dili daha özdür.

Dernekler

Türkiye Kırgızlarının en büyük dernek yapılanması Kırgız Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği'dir.[3] Bunun dışında da dernek yapılanmaları vardır.

Konuyla ilgili yayınlar

  • Kаyıpоv S. Cılğа bеrgis cаrım kün: İlimiy-pоpulyardık kitеp – B.: Uçkun, 2006. - 220 b.
  • Kayıpоv Sulaiman. Fоlklоr Üzеrinе Yazılar: Makalеlеr, Bildirilеr. – Ankara, 2006.
  • Cumаbаеv, Bеktеmir Mitаlipоviç. Pаmir: Uluu dеrcаvаlаrdın оrtоsundаğı gеоsаyasiy küröş. – Bişkеk: Uçkun, 2009. – 192 bеt.
  • Cumаbаеv B. Bаtıştаn Аziyanın cürögünö çеyin // Kırğızdаr / Tüzgön Kеñеş Cusupоv. – Bişkеk, 2003. – T. 5. – 289-298-bеttеr.
  • Cumаbаеv B., Mааnаеv Е. Pаmir kırğızdаrı: Tаrıхiy-еtnоgrаfiyalık оçеrk. – Bişkеk, 2009. – 186 bеt.
  • Çоrоtеgin T., Mоldоkаsımоv K. Kırğızdаrdın cаnа Kırğızstаndın kıskаçа tаrıхı: (Bаyırkı zаmаndаn tаrtıp bugünkü küngö çеyin): Tаrıхtı оkup üyrönüüçülör üçün. – Bişkеk, 2000. – (ISBN 9967-00-001-5). – 160 b.
  • Urstаnbеkоv, Bеyşе., Çоrоеv T.K. Kırğız tаrıхı: Kıskаçа еntsiklоpеdiyalık sözdük. – Frunzе: Kırğız Sоvеt Еntsiklоpеdiyasının Bаşkı rеdаktsiyası, 1990. – 288 bеt. – Rеtsеnzеnt: tаrıх iliminin dоktоru Ömürkul Kаrаеv. - ISBN 5-89750-028-2.

Kaynakça

  1. ^ a b "Türkiye'de yaşayan Kırgızların yaşamı nasıl? - Röportaj". kabar.kg. 11 Nisan 2018. 10 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  3. ^ http://www.dunyaturkleri.org.tr/Haberler.asp?haber=devam&id=84[]

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Kırgızistan, resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti, Orta Asya'daki bir ülkedir. Kırgızistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nevruz</span> Baharın ve yeni yılın gelişinin kutlandığı bir gelenek

Nevruz Bayramı ya da kısaca Nevruz dünya çapında çeşitli halklar tarafından kutlanan geleneksel yeni yıl ya da doğanın uyanışı ve bahar bayramı. Nevruz bayramına 4 hafta kala, her salı günleri özel günler olur ki, bunlara çarşamba denir.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kazaklar</span> Orta Asyada yaşayan bir halkı

Kazaklar, Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı. Dilleri Kazakçadır.

<span class="mw-page-title-main">Çingeneler</span> Kuzey Hindistandan tüm dünyaya, özellikle Avrupaya yayılan göçebe bir topluluk

Çingeneler, aslen Kuzey Hindistan kökenli olup günümüzde ağırlıklı olarak Avrupa'da yaşayan göçebe bir halk. Türkçede Roman sözcüğü de sıklıkla Çingene anlamında kullanılır. Hindistan'ın Pencap-Sind nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden M.S. 420 civarında İran ve Anadolu üzerinden dünyaya yayılmış bir Hint-Avrupa halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızlar</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Kırgızlar, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.

Türk Kurultayı, Türk devlet ve toplulukları arasındaki dostluk, kardeşlik ve iş birliğinin geliştirilmesi amacıyla, 1993'ten beri düzenlenen etkinliklerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türk Devletleri Teşkilatı</span> uluslararası Türk birliği

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) veya eski adıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye'nin üye; Macaristan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan'ın gözlemci statüsünde yer aldığı Türk devletlerinden oluşan bir uluslararası kuruluştur. Genel amacı, Türk dilleri konuşan devletler arasında kapsamlı iş birliğini teşvik etmek olan bir hükûmetlerarası kuruluştur.

<span class="mw-page-title-main">Almazbek Atambayev</span> 4. Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı

Almazbek Şarşenoviç Atambayev, , Kırgız siyasetçi. 2011-2017 yılları arasında Kırgızistan cumhurbaşkanı olarak görev aldı. 29 Mart 2007'den 28 Kasım 2007 ye kadar Kırgızistan'ın başbakanlığını yapmıştır. Almazbek Atambayev Kırgızistan Sosyal Demokrat Partisinin 30 Temmuz 1999'dan beri genel başkanıdır. Türkiye Türkçesi de bilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

Van Kırgızları - Dünyadaki Kırgızların diasporalık kısımlarından biridir. Van Kırgızları günümüzde Türkiyenin doğusundaki Van gölünün kuzeyinde Ulupamir köyünde 1980'li yıllardan beri yaşamaktadır, bu yüzden Kırgızistan'daki akademisyenler "Van Kırgızları" olarak adlandırmışlardır. Esas kökleri - Afganistan Pamir yöresine yerleşen "İçeri Kırgızları"ndan gelirler.

Rahmankul Han, Hacı Rahman Kul Kutlu, ; Ağustos, 1913 - 06-Ağustos, 1990) – Küçük Pamir'deki Güney Türkistan'daki Kırgızların hanı (1949-1978).

<span class="mw-page-title-main">Rémy Dor</span>

Remi Dor - Fransız Türkolog ve Kırgız kültürü araştırmacısı.

Özbekistanlı Kırgızlar, Orta Asya'nın Özbekistan Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk dilli halklardan biri.

<span class="mw-page-title-main">Gülzura Cumakunova</span> Kırgız Türkü araştırmacı

Gülzura Cumakunova – Kırgız Türklerinin çağdaş dil ve edebiyat bilgin kadını, mütercim, sözlük uzmanı, edebiyatçı, "Manas" destanı araştırmacısı, ilmi kaynak analisti, Filoloji doktoru. Post-Sovyet Orta Asya'dan Türkiye'ye bilimsel çalışmalar için varıp, Türkiye'de akademisyen olarak devam etmiştir. Ankara Üniversitesinde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümünde görev yapmaktadır..

<span class="mw-page-title-main">Sovyet Orta Asyası</span> orta Asyadaki Sovyet Cumhuriyetleri

Sovyet Orta Asyası, Orta Asya'nın bir dönem Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen bölümünü ve Sovyet yönetiminin kontrol sağladığı zaman aralığını ifade eder (1918-1991). Orta Asya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri (SSC) 1991'de bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgesel kullanım açısından, bölgenin adı Rus İmparatorluğu sırasında kullanılan Rus Türkistanı ile neredeyse eş anlamlıdır. Sovyet Orta Asyası, mevcut sınırlar 1920'lerde ve 1930'larda oluşturulmadan önce birçok bölgesel bölünmeden geçti.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.