Türkiye'de korsan yazılım

Türkiye'de korsan, başlangıçta bilişim alanında faaliyet gösteren genç ama yasalardan bağımsız ve uzak olanların eliyle başlatılmıştır. Bilgisayar kullanımı ve sahibi olma durumu kamu ve özel sektör şirketlerinden tabana doğru hızla yayılmaya başladığı 1995 yılı ve sonrasında da yasa dışı ticari bir faaliyet alanı haline gelmiştir. Uluslararası anlaşmalarda ve ikili anlaşmalarda onayı ve katkısı olan devletin ilgili kolluk örgütleri, yargı birimleri ve kaçakçılık ile ilgili birimleri hem vergi kayıplarını önlemek hem de kullanımda adaleti ve üreticinin haklarını güvence altına alabilmek amacıyla çalışmalara da 2000'den itibaren etkin biçimde başlamıştır.

Türkiye'de özelde başta büyük yerleşimlerde korsan satışı üzerine uzmanlaşmış ve bunu bir ticari faaliyet olarak yürüten kişiler vardır. İstanbul'da yoğun olarak Kadıköy, Beşiktaş, Aksaray, Tahtakale gibi yerler öncelikli olmak üzere tümüyle bilişim faaliyetlerine dönük işletmelerin yanında ve yakınında yan sanayi durumuna gelmişlerdir. Ankara'da Kızılay çevresinde özelde Maltepe Pazarı'nda 200'ü aşkın tezgâh ile Karanfil sokak ile Yüksel caddesi üzerinde faaliyette bulunan kişiler vardır. Maltepe Pazarı'ndaki dükkânlarda, her ne kadar son yıllarda yapılan uygulamalarla korsan CD ve DVD tezgâhları kaldırılsa da bu uygulama sadece sembolik olarak kalmıştır. Tezgâh sahipleri halen satışlarını yapmaktadır, tek fark satışların açıkta değil tezgâhaltı tabir edilen gizli şekilde yapılmasıdır. İstenilen yazılım, müzik, oyun vb. CD veya DVD'si, korsan satıcıların gizli küçük depolarından anında getirttirilmektedir.

Diğer ülkelerde ve kültürlerde de olduğu gibi bu süreç sadece yazılım alanında değildir. Oyun, sinema, televizyon gibi etkileşimli ortama geçirilebilen her türlü kültür tüketim ürününü de kapsar haldedir. Yazılımın bunlardan farkı tüketim ürünü olmayıp varlığıyla katma değer yaratabilir olmasıdır.

Korsan yazılımın olumlu etkileri

Türkiye'de 1995 yılı ve izleyen süreçte öne çıkan olumlu konularda korsan kapsamında göze çarpmaktadır. Yazılımların kolay ve ucuz olarak hemen her yerde bulunabilir olması iki açıdan olumlu olmuştur. Bilgisayara alışkanlık ve yazılımların öğrenilme kolaylığı.

1990'lı yıllarda özelde grafik yazılımlarını kullanabilme yeteneğine sahip yetkin insanları bulmak o denli zordu ki bulunabilenlerinde ücretleri bile oldukça yüksekti. Korsan yazılımın bu anlamda iç piyasa girdi maliyetlerinin düşmesinde olumlu katkısı olmuştur. 1995 sonrası büyük kentlerde yasal durumun belirsizliği altında ortaya çıkan korsan yazılım satışı öncelikle dar gelirli ailelerin çocuklarına bilgisayar alımında yan katkılar sağlamıştır. Bilgisayar edinme ve yazılım bulmadaki kolaylık her genç insanın ilgi alanına göre kendini deneme yanılma yoluyla yetiştiribelmisini ve ilgi alanında derinlik kazanılmasını sağlamıştır. Bu birikim ve yetkinlik kısa sürede yazılım kullanımına gereksinim duyan büyük ve küçük ölçekli işletmelerin ara eleman ihtiyaçlarının hızla ve daha ucuza karşılanabilmesini sağlamıştır.

1- İşletmelerin istihdam girdi maliyetlerinin düşmesi

2- Her alanda yetkin ve kendini yetiştirmiş nitelikli ara elemanların ortaya çıkması.

3- Yazılım alanında daha fazla sayıda insanın kaynaklara erişebilmesi ve kullanabilmesi.

4- İşletmelerin ürün girdi maliyetlerinin düşürülmesi, iç ve dış piyasa koşullarında rekabet imkânlarının artması.

5- Yazılım döngü süreçlerinin akademik ve ticari olmaktan çıkması.

6- Yazılım kültürünün ülkenin en küçük yerleşimine kadar ulaşması.

7- Uzmanlaşma kültürünün kolayca oluşması.

Olumsuz etkileri

Özelde yerli yazılım üreten kişi ve şirketlerin katma değer üretip bunları yeni yazılımlar üretmeye aktarabilmesinin ilk günden bu yana yazılım alanında istihdam edileceği varsayılan bilgisayar mühendislerinin beyin göçü olarak iç pazarda yer ve iş alanı bulamaması nedeniyle beyin göçü olarak diğer ülkelere gidişlerine neden olunmuştur. Halen 6000'i aşkın sayıda bilgisayar mühendisine sahip bir ülke için bu etki çevresi ve kaybedilen katma değer açısından da önemlidir.

1- Bilişim alanında beyin göçünün hızlanması.

2- Yazılım üretiminde büyük sermaye kullanımının gerekliliğine süreci zorlaması

3- Devletin vergi kayıplarının oluşması

4- İşlemlerinde yasal süreçlerin dışına çıkmayan üreticilerin rekabet güçlerinin zayıflaması

5- Nitelikli eğitim almış insan gücünün kullanım maliyetlerinin düşmesi

6- Yazılım eğitimi veren kurumların gelişiminin engellenmesi.

7- Bilginin değersizleşip ucuzlaşması ve önemsizleşmesi kültürünün ortaya çıkması.

8- Yazılım danışmanlık kültürünün gelişememesi.

9- Oyunlarda Türkçe dil desteği olamaması

Süreç

Yapılan yasal takip ve süreçlerin sonucunda Türkiye'de dört değişik yol ve yöntem yasadışı olarak tespit edilmiştir.

1- Kara, hava ve deniz gümrüklerden yasadışı olarak optik disklere fabrika üretimi (replikasyon) olarak basılmış olan ürünler elde edilmiştir. Bunlar ülkeye Malezya, Tayvan, Ukrayna üzerinden gelmektedir. Bu kapsamda olan yanıyla örgütlü suçlar ve kaçakçılık yasaları ön plana çıkartır.

2- Türkiye'de özelde büyük üniversitelerin ağ ortamlarını kullanabilen öğrenciler eliyle warez ortamları olarak adlandırılan (scene) ftplerden indirilme ve piyasaya verilmesi. Öğrencilerin ek gelir ihtiyaçları.. Bireysel suçlar ve bilişim suçları.

3- Evinde ya da işyerinde makul hızda internet erişimi olanlar eliyle piyasaya çıkarılanlar. Bireysel suçlar ve bilişim suçları.

4- Yazılıma yasal olarak sahip olan kullanıcının ahlaki olmayan davranışları ile piyasaya çıkarılması. Bu noktada iki tür davranış biçimi dikkat çekicidir. Yerli yazılımları yasal kullanıcıları kırdırtıp ek lisans bedeli ödemeden kullanmak istemektedirler. Eş dost deyip elinde olan lisanslı yazılımı paylaşabilme. Bireysel suçlar ve bilişim suçları ile karşı tarafa karşı olan yükümlülüklerin ihmal edilmesi.

5- Yukarıda sıralanan süreçlerden süzülerek gelen yasadışı ürün satıcısının eline geçer. Burada vasıfsız ve kısmen vasıflı insanların gönüllü farkında olmadan oluşan birlikteliği vardır. Kopyalama çekimi yapanlar eğitimli satanlar eğitimsizdir.

Korsan çeşitleri şu ana başlıklar altında değerlendirilmektedir:^[1] 1- Kullanıcı Kopyalaması,

2- Eşanlı Kullanım,

3- Sabit Disk Yüklemesi,

4- Sahtecilik,

5- İnternet Yoluyla Kopyalama,

6- Yazılım Kiralama

Bu süreçlerin birleştiği aşamada iç piyasa dağıtım kanallarının oluşması ve ürün olarak kullanım talepkarı olan alıcı aşamasında genelde eğitimsiz ama yaşadıkları kentte sosyolojik olarak tutunma çabası ve varolma mücadelesi vererek kente entegre olmaya çalışan bir satıcılar kuşağı oluşmuştur. Bu kuşaktan gelenlerin içerisinden süreci iyi değerlendirip bir üst yasal aşamaya geçebilen yeni sektör sermaye grupları da vardır.

Satıcılar bakımında da ortaya önemli bulgular çıkmaktadır. Ankara ve İstanbul genelinde yapılan çalışmalarda korsan satışıyla ilgili olarak çalışanların köken kentleri önemlidir. Ankara'da bulunanlar Kars ve Ağrı kökenliyken, İstanbul'da anadolu yakasında Malatya, Diyarbakır ve Ağrı kökenliler, Tahtakale bölgesinde ise Kayseri kökenli olanların bu işleri akrabalık ve aynı köylülük bağlamlarının dayanışmasıyla yaptığı tespit edilmiştir.

Türk korsanmania kültürü

Korsan erişim kolaylığı sağladığı biçimiyle de birçok tüketicisinde bağımlılık yaratmıştır. Kolay bulunabilirlik açısından tüketici analizleri sonucu da:

1- Yeni hangi yazılım çıkarsa çıksın ayrım yapmadan alanlar!

2- Mesleki ve ilgi alanıyla bağlantılı tüketim tercihi kullananlar.

3- Okulunda aldığı eğitimin parçası olan yazılımları edinme ve kendi kendine öğrenme isteği.

4- Hayatında doyuma ulaşıp değişim arayanların yazılım talepleri.

Burada da görüleceği üzere birinci grupta yer alan Türk tüketicisi için konu bir saplantılı bağımlılık haline dönüşmüştür. Bunlarda korsan bağımlılığı olma durumu olarak psikolojik tedaviler açısından da ele almak kaçınılmaz gözükmektedir. Türk korsan yazılım tüketicisi; satıcıların aksine ekonomik ve eğitim düzeyleri bakımından da da ülke ve yaşadıkları kent ortalamalarının çok üzerindedirler. BSA'nın yaptığı araştırmalara göre Türkiye'de korsan yazılım kullanma düzeyi %64'ler civarındadır.^[2]

Kentlere göre oranlar

Kentlere göre yazılım özelinde korsan kullanım türleri ve kültürleri de değişiklikler göstermektedir. İstanbul'da endüstriyel yazılımlar (CAD, CAM, CAE, CFA, CNC...) öne çıkarken Ankara'da ise daha çok müteahhitlik üzerine olan (hakediş, çelik konstrüksiyon, mimarlık, inşaat,...) yabancı ve yerli yazılımlar ile muhasebe üzerine olanlar öne çıkmaktadır.

Sosyolojik ve ekonomik açıdan da bu konu önemlidir. Yazılım kullanımında korsan tercihleri açısından Ankara kullanıcısının devletle iş yaptığını, İstanbul kullanıcısının ise kendi adına işletme sahibi olduğu anlaşılmaktadır. Bu bilgiler bağlamında ülkenin hemen her yerinden kendi adına işletme sahibi olanlarında İstanbul'u korsan yazılım için tercih ettiğini söylemek mümkündür.

Yasal durum

Ana hatlarıyla konu kapsamında kaçakçılık, telif hakları ve ceza kanunu kapsamında yer alan bireysel ve veya örgütlü suçlar ile ilgili hükümler uygulanabilmektedir.

BSA gibi ticari hak sahibi mağdurların adına hareket eden yapılar ile ABD kökenli film endüstrisinin haklarını koruma amaçlı faaliyet gösteren...

MÜYAP, müzik endüstrisi adına üyelerinin haklarının korunmasında çaba harcamaktadır...

BSA bağlamında son yıllarda BSA'nın verilerinin dayanakları sorgulanarak Türk kullanıcısına açıktan hakaret ettiği de ileri sürülmeye başlanmış ve bu durumun BSA'nın patronları olan Microsoft'a yaranma girişimi adına etik duyarlılık gösteremediği de ileri sürülerek protesto edilmeye başlanmıştır. Prof. Dr. Ethem Derman bu konuda sert açıklama yapmıştır.^[3]

Türkiye'de yasal süreç yasa koyucunun gerek telif hakları gerekse ceza kanunları çerçevesinde ilgili kazanç kayıplarına uğrayan kesimlerinde görüşleri dikkate alınarak düzenlemeler yapılmıştır. İlk başlarda şikayete bağlı olarak kolluk örgütü devreye girmekteyken artık tüm kolluk örgütü mensupları resen korsan gördükleri ve buldukları her alan ve her yerde yetki kullanımına ve adli süreci başlatabilme yetkisi ile donatılmıştır. Türkiye'de diğer batı ülkeleri yasalarından farklı olarak pornografi konusunda da ağır cezalar olması nedeniyle uygulama da batı hukuk ve ceza normlarından daha farklı ve ağır yaptırımları da bünyesinde barındırmaktadır.

Yasal süreçte günümüze kadar en çok uygulama yapılan alanlar satıcılar noktasında yoğunlaşırken ortaya yeni yeni bu yasadışı sektörün kendi iç ürün tedarik zinciri de açığa çıkarılmaya başlanmış ve onlar üzerinden de çalışmalar yapılarak birçok toptancı hakkında da adli süreçler başlatılmıştır. En son 2006 yılı başında İstanbul'da bir cd/dvd yasal ve Kültür Bakanlığından izinli replikasyon üretim tesisinin yasadışı üretim yaptığı tespit edilmiş ve sahibi cezaevine konulmuştur.

İstanbul, Kadıköy ilçe sınırları içerisinde yer alan ve Salı Pazarı olarak halk arasında bilinen yerde pazar günleri kurulan pazar da sırf korsan cd satışları yüzünden yapılan girişimler ve baskılar sonucu belediyece kapatılmak zorunda kalınmıştır.

İnternet erişiminin engellemesi

Korsan paylaşımı yapan site ve yazılımların gün geçtikçe artması ve ciddi boyutlarda maddi kayıp getirmesi, ülke hükûmetlerinin ve yargı kurumlarının bu konuda yaptırımlarına neden olmuştur. Türkiye'de de son yıllarda ticari kayba uğradığını belirten şirketler davalar açmakta ve mahkeme kararları çıkarmaktadır. Bu mahkeme kararları sonucunda, Türk Telekom korsan paylaşım yapan internet sitelerine Türkiye içerisinden erişimi engellemektedir. Mahkeme kararları ve Türk Telekom'un karar uygulamaları her ne kadar ticari kayba uğradığını belirten şirketleri sevindirse de, internetin ve haberleşmenin özgürlüğünü kısıtladığı için eleştirilmektedir. Bazı çevreler yapılan uygulamayı internete sansür uygulaması olarak değerlendirmektedir.