Türkiye'de cami mimarisi

Türkiye'de cami mimarisi 1923’te Türkiye devletinin kurulmasıyla başlayan^[1] ve günümüze kadar gelen süreçte, Türkiye toprakları üzerinde süregelen camii mimarisi ve bu mimari uygulamalarla ilgili süreçleri inceler.

Cumhuriyet’in ilk yılları

Cumhuriyetin ilk yıllarında devletin inşaat programları içinde yeni camilerin inşaatı önemli bir yer tutmuyordu. Bunun en önemli nedenleri Osmanlı döneminden kalan camilerin I. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı sonrası nüfusun az oluşundan dolayı yeterli olmasıydı. Ancak II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ve de ekonomik kalkınmanın hızlanmasıyla birlikte gerek köyden kente göçün artması, gerekse buna paralel nüfus artışı yeni camilere olan talebi arttırdı.

1950'ler ve çarpık şehirleşme

Türkiye'de 1950'li yıllardan itibaren hız kazanan gecekondulaşma ve çarpık kentleşme ile şehirlerin sağlıksız ve plansız bir şekilde büyümesi, bu dönemin anlayışına uygun bir cami inşa etme anlayışını da beraberinde getirmiştir. Nitelikli mimari uygulamaların da olmasına rağmen bu dönemlerde inşa edilen camiler genel olarak çağdaş mimarlık anlayıştan uzak ve geçmişten gelen mimari anlayışların kötü kopyaları olarak inşa edilmişlerdir.^[2]

Modern-Geleneksel anlayışının çatışmasına iki örnek: Kocatepe Camii ve TBMM Camii Kompleksi

1990’lı yıllara kadar Türkiye’de kentlerin en ön planda olan yapılarından olmalarına rağmen, camilerin inşaatında genel olarak kayda değer mimari değeri olan camiler ortaya çıkmadı. Buna en önemli iki istisna Kocatepe Camii ve TBMM Camii Kompleksi’dir. Birbiriyle sürekli tartışma içinde olan iki farklı görüş olan modern ile gelenekselliğin çatışmasının farklı sonucu olan bu iki uygulama da alanlarında Türkiye mimarlık tarihinde en önemli yapıtlardan kabul edilirler.

1967 yılında inşatına başlanan ve ancak 1987 yılında tamamlanabilen Kocatepe Camii, gelenek ile modernizmin çatışmasına iyi bir örnektir. Daha sonra Pakistan’ın başkenti İslamabad’ta Faysal Camii’nin tasarımını yapacak olan Vedat Dalokay, 1957 yılında açılan Kocatepe Camisi Projesi Yarışması'nı Doğan Tekelioğlu ile birlikte kazanmıştır.^[2] 1962 yılında temelleri atılıp inşaatına başlanan ve modern üsluba sahip olan bu caminin projesi ilerleyen yıllarda camiyi yaptırılacak derneğin başkanlığı tarafından durdurulmuştur. 1967 yılında ise dernek, mimari yarışma yapılamadan doğrudan sipariş yöntemi ile, bu caminin tasarlanması görevini Hüsrev Tayla ve Fatin Uluengin’e vermiştir.^[3] İlk modern tasarıma kıyasla, sonradan inşa edilen caminin üslubunun klasik Osmanlı cami üslubuna yakın olması tartışma ve eleştiri konusu olmuştur.^[4]^[5]

1986 ile 1989 yılında arasında inşa edilen TBMM Camii Kompleksi, parçası olduğu TBMM binasının neoklasik anlayışla inşa edilmiş anıtsallığından kaçınan ve son derece modern bir cami uygulamasıdır. 1957 yılında tasarımına başlanan ve ancak 1987 yılında tamamlanabilen Kocatepe Camii’nin yarattığı modern-geleneksel; laik-dindar; modern-postmodern tartışmaları, bu cami için de yapılmış;^[6] saydam kıble duvarı, minaresiz ve kubbesiz tasarımıyla bu proje olumlu veya olumsuz birçok eleştirilere maruz kalmış, oldukça tartışmaya yol açmıştır. Bu cami kompleksini tasarlayan Behruz Çinici ve Can Çinici 1995 yılında Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü kazanmıştır.^[7]^[8]