Törökul Canuzakov
Torekul Canuzakov (1893 - 1921), Sovyet politikacıdır.
Türkistan Özerk Sovyet Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Merkez İcra Kurulu başkan vekili, 1916'daki Mülteciler Komisyonu başkanı, Evliya-Ata kasabasının iç işlerinden sorumlu komiseri,[1] Türkistan’daki pan-Türk hareketinin ana düzenleyicilerinden ve liderlerinden biri, Türkistan Milli Birliği’nin üyesi (TMB).[2]
1909'da Merke yatılı okulundan mezun oldu. En iyi mezun olan Torekul, idare tarafından TC Vali Genel Valisine tercüman olarak kabul edildi.[3]
Dmitry Furmanov'un günlüklerinden alıntılara atıfta bulunan Canuzakov, 16. yıl ayaklanmasına aktif olarak katıldı ve liderlerinden biriydi.[4]
Sovyet döneminde Canuzakov, 1916'daki ayaklanmanın katılımcıları olan Mülteciler Komisyonu'nun yaratılması ve başkanlığını yaptı. Çar rejiminin cezai işlemlerinden muzdarip yerel nüfusu, vergilerden devasa tahsis etmek için serbest bırakmayı başardı. Türkistan nüfusuna para ve diğer maddi yardımların toplamı. Canuzakov, sahip olduğu güçleri kullanarak, aynı zamanda Chuy ve Issyk-Kul vadilerinin kulak nüfusunun yerel Kırgızlara yönelik büyük güç tutumunun en şiddetli tezahürlerini araştırmak için çalışmalar düzenliyor. Bu nedenle, 1916'daki acımasız cinayet soruşturması sonucunda, Belovodskoye köyü yakınlarındaki yaşlı erkekler, kadınlar ve çocuklar olan 537 silahsız Kırgız halkı, bu suçu düzenleyenler tarafından idam edilmeye mahkûm edildi. Canuzakov'un yetkililer tarafından Çin'den dönen mültecilere yardımcı olmak için alınan önlemleri uygulama kararlılığı sayesinde, isyan sırasında ve sonrasında işgal edilen araziyi derhal eski sahiplerine iade ettiler.[5] Ancak daha sonra, memleketlerinin durumunu iyileştirme konusundaki endişeleri "arazi politikasının çarpıtılması" olarak yorumlandı.[6]
Türk Keneşi’nin askeri ve siyasi liderliği arasında birçok konuda çelişki vardı. Özellikle Basmachi hareketinin ilk iki yılında hiçbir anlaşma yoktu. Siyasi liderlik, askerin Türkistan’daki Basmachizme karşı mücadelede hata ve fazlalıklar için eleştirilmesine izin verdi. Basmachi hareketine karşı mücadelenin kararlılığı, sayısız keyfi ve şiddet olgusu, sıradan insanlara karşı Kızıl Terörden oluşuyordu.
Eylül 1920’de Bakü’de düzenlenen Doğu Halkları Kongresi’ne katılmış ve bir Müslüman Sosyalist örgütü olan ERK’nin statüsünün hazırlanmasına katılmıştır.[7]
5-7 Eylül tarihleri arasında düzenlenen Samarkand Türkistan Ulusal Birliği Kongresi oturumlarında yirmi dört maddeden oluşan toplumun tüzüğü ve Türkistan bayrağı kabul edildi. Türkistan ulusal bayrağını hazırlayan kurulda Canuzakov, Munevver Kari ve Zeki Velidi Togan ve diğer birkaç kişiyle birlikte görev yaptı.[8]
Ulusal kurtuluş hareketine katılmaya paralel olarak, Torekul Canuzakov bilimsel araştırmaya katıldı: folkloru topladı, arkeografik ve etnografik araştırmalar yaptı.[9]
Canuzakov, 1921 yılında 28 yaşındayken Cheka yetkilileri tarafından vuruldu.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhuriyetindeki Cheka Genel Temsilcisi Yakov Peters'in 17 Kasım 1921 tarihli Cheka Başkanlığına rapor:
Türk Cumhuriyetinin devlet güvenliği organlarının tarihi. Belge ve materyallerin toplanması, 1918 - 1924. Sayı. 2. - Moskova, 1971. S. 130
İlginç Bilgi
Binbaşı F. M. Bailey'in ifadesine göre, (Political Officer in Sikkim, 20 Nisan 1922), Buhara Emiri 1921 yılı Mayıs ayında Canabad/Afganistan'a geldi. Şöyle rapor etti: "The Afghans treat him as a prisoner and censor all his correspondence, but allow him 12.000 (Afgan) Rupiens a month for his expenses". Emir 1917 yılı Nisan ayında Rusya devlet bankasından 150 milyon Ruble çekti. Bu parayı iki Rus'a (Miller ve Widenskij) yabancı bankalarda değerlendirmek üzere emanet etti. Para Moskova'daki bankacı Stakeev'in aracısı olan Noratev'e verildi. Noratev'in bu parayı İngiltere ve Fransa bankalarına yatırması istendi. Para (150 milyon Ruble) yurt dışında muhafaza edildi. Paranın yatırıldığına dair Emir'e bir belge bir belge gönderildi. Bu belge Emir kaçtıktan sonra Bolşevikler'in ellerine geçti. Parayı bankadan çektiler. Emir'in üç güvenilir adamı (Torekul, Kari Mirza, Kari Muhitdin) Emir tarafından görevlendirildi. Bombay ve Londra'da 165.000 karakul derisi sattılar. Bunlardan 16 milyon Ruble kazandı ve bu parayı Bombay'daki Cox's Bank'a yatırdılar. Emir'in yakın dostu Mir Badalov Avrupa'da Emir'in parasını geri almaya çalıştıysa da başarılı olmadı.[10] Bombay'da parayı bankaya yatıranlar (Torekul ve değerleri) Emir'in adına değil, Buhara Emirliği adına yatırdılar. Emirlik'in Cox's Bank'a yatırılan parasına ne olduğu hâlâ bilinmemektedir.[1]
Kaynakça
- ^ a b Hayit, Baymirza (2006). Basmacılar. Babıali Kültür Yayıncılığı. ss. 223, 224. ISBN 975-00981-9-6.
- ^ РАЗАКОВ, ТАЛАНТ (2014). Зарождение и становление органов безопасности Кыргызстана. 1918 – 1953 годы (Rusça). Бишкек: Салам. ss. 108—129. ISBN 978-9967-27-284-2.
- ^ Кемелбек КОЖОМКУЛОВ, историк. (18 Kasım 2016). "Манап – значит виноват!" (Rusça) (Слово Кыргызстана bas.). 24 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2019.
- ^ Фурманов Дмитрий Андреевич (1961). "Собрание сочинений в четырех томах. Том 4. Дневники. Литературные записи. Письма" (Rusça) (Государственное издательство художественной литературы bas.). s. 524.
- ^ Кожомкулов, Кемелбек (28 Temmuz 2016). "Торокул Жанузаков – выдающийся поборник свободы". ОсОО "РКЦ Мегаполис" (Rusça). 24 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2019.
- ^ Джунушалиев Дж., Семенов И. Е. Верный сын народа // В кн.: Абдрахманов Ю. 1916 Дневники Письма к Сталину. – Фрунзе, 1991.-С. 80.
- ^ Blunden, Andy; Pearce, Brian (1977). "Congress of the Peoples of the East. Baku, September 1920. Stenographic Report;". marxists.org. New Park Publications. 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2019.
- ^ Andican, A. Ahat (2003). Cedidizm'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. s. 229. ISBN 9758496522.
- ^ Prof. Velidi Togan, Zeki (2012). Memoirs: National Existence and Cultural Struggles of Turkistan and Other Muslim Eastern Turks. North Charleston, SC: CreateSpace. ss. 93-94. ISBN 1468005685.
- ^ India Office, L / P+S, 10 / 950
