İçeriğe atla

Tzkarostavi Kilisesi

Koordinatlar: 41°14′21″K 43°09′52″D / 41.23917°K 43.16444°D / 41.23917; 43.16444
Tzkarostavi Kilisesi
Tskarostavi Piskoposluğu'nun kilisesi olan Tskarostavi Kilisesi, 1900.
Harita
Temel bilgiler
KonumÖncül, Çıldır
Koordinatlar41°14′21″K 43°09′52″D / 41.23917°K 43.16444°D / 41.23917; 43.16444
İnançDoğu Ortodoks Kilisesi
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumYıkılmış
Mimari
Tamamlanma6. yüzyıl (ilk)
10. yüzyıl (yeniden)
Özellikler
MalzemelerTaş

Tskarostavi Kilisesi (Gürcüce: წყაროსთავის საეპისკოპოსო ტაძარი), tarihsel Cavaheti bölgesinde erken Orta Çağ'da inşa edilmiş olan Gürcü piskoposluk kilisesidir. Günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesinde kalan ve eski adı Tskarostavi olan Öncül köyünde bulunuyordu.

Tarihçe

Tzkarostavi (წყაროსთავი) köyü, Orta Çağ'da Gürcü piskoposluk merkezlerinden biriydi. Birleşik Gürcistan Krallığı]]'nda Tzkarostavi piskoposluğu hiyerarşik açıdan 14. sırada yer alıyordu. Gürcüce olan köyün adı "pınar başı" anlamına gelir. Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, kilisenin aşağısında gür bir pınarın olduğunu, vadi boyunca akarak Kura Nehri'ne katıldığını yazmıştır. Gürcü coğrafyacı ve tarihçi Vahuşti'nin verdiği bilgiye göre, Tskarostavi köyündeki piskoposluk kilisesinin ilki 6. yüzyılda Gürcü kralı Gorgasali'nin oğlu Mirdat tarafından inşa edilmiştir. Bu yapı büyük ve güzel kubbeli bir kiliseydi.[1] Ekvtime Takaişvili'nin 1902 yılında tanımladığı Tzkarostavi Kilisesi, 10. yüzyılda yeniden inşa edilmiş olan yapıydı. Bu tarihte büyük ölçüde sağlam olan kilise, 1970’lerde dinamitle yıkılmış ve yerinde bir cami inşa edilmiştir. Bu şekilde yıkılmış olan Tzkarostavi Kilisesi'nin cami olarak da kullanıldığı Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Konstantine Odişaria'nın gezi notlarından anlaşılmaktadır.[2] Nitekim 1902 yılında Ekvtime Takaişvili de Müslüman Gürcülerin Tzkarostavi Kilisesi'ni camiye çevirmiş olduğunu ve bunun sayesinde yapının harap olmaktan kurtulduğunu yazmıştır.[1]

Mimari

Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre Tzakrostavi Kilisesi'nin uzunuluğu, batıdaki yan sunağını da kapsayacak biçimde yaklaşık 31 metre, genişiliği ise, kuzey ve güney yan sunakları da hesaba katıldığında yaklaşık 15 metreydi. Kilisenin tabanı üç basamaktan oluşuyordu. Planı genel olarak Opiza Kilisesi'nin planına benziyordu; nefin batıya doğru uzanması sonucunda bir haç formu ortaya çıkmıştı. Yedi metre genişliğinde olan orta apsis, dıştan dikdörtgen şeklinde, içten yarım daire şeklindeydi. Yan apsisler ise, dıştan ve içten dörtgen forma sahipti. Kilisenin geniş kapılar, batı ve güney koridorlarına açılıyordu. Kuzey koridorunun kuzeyden bir kapısı ve iki penceresi vardı ve geniş bir kapıya kilisenin ana kısmına bağlanıyordu.[1]

Kilisenin kubbesi çökmüş, ama kasnağı sağlam kalmıştı. Kasnağın dıştan sekizgen, içten yuvarlaktı. Kasnağın cepheleri, basit başlıklı çift sütunlar üzerine oturan kemerlerle süslenmişti. Kasnağın her iki cepheden birinde bir pencere bulunuyordu. Cephelerin üst kısımları, özellikle penceresiz olan cepheler, dörtgen kesme taşlarla, bazen içlerinde haçlarla veya taş üzerine yelpaze şeklinde motfilerşe süslenmişti. Renkli taşlar, özellikle beyaz olanlar da süsleme görevi görüyordu. Bununla birlikte kilise kasnağının en değerli süslemeleri, kemerlerin birleşim yerlerinin üzerine yatay bindirmeye veya kubbe tabanına kadar yerleştirilen kabartmalardı. Kabartma şeklinde sekiz figür vardı. Bunların arasında, genellikle Vaftizci Yahya'nın temsil edildiği gibi sağ elini uzatmış bir adam figürü, Meryem Ana figürü de yer alıyordu.[1]

Kilisenin sunağının kemerinde Gürcü alfabesinin Hutsusri harfleriyle bir yazıt bulunuyordu. Kilisenin içi duvarlarındaki fresklerin izleri fark ediliyordu.[1]

Ekvtime Takaişvili'nin ziyareti sırasında camiye çevrilmiş olan kilisenin kuzeydoğu köşesine moloz taşlarla inşa edilmiş yüksek bir minare eklenmişti. Minareye giden geçit kilisenin en batı kısmından başlıyor ve kuzey koridorunun çatısından geçerek tüm kuzey duvarı boyunca dik bir şekilde uzanıyordu. Bu uzantı kilisenin kuzey cephesinin şeklini bozmuştu.[1]

İnsan eliyle yıkılmış olan kilisenin taşları köyde değişik yapılarda kullanılmıştır. Bu yapılardan biri olan camide kilisenin motifli taşları bulunmaktadır. Motifli taşlardan biri de köydeki bir evin duvarında tespit edilmiştir.[3][4]

Galeri

  • Kilisenin planı
    Kilisenin planı
  • Kilisenin kubbe kasnağı
    Kilisenin kubbe kasnağı
  • Kiliseden genel bir görünüm
    Kiliseden genel bir görünüm
  • Bugün terk edilmiş olan bir evde kilisenin taşları
    Bugün terk edilmiş olan bir evde kilisenin taşları
  • Kilisenin yerinde inşa edilmiş olan cami
    Kilisenin yerinde inşa edilmiş olan cami

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 45-51.
  2. ^ K. Odişaria, "Ardahan Bölgesindeki Müslüman Gürcüler", Sakartvelo gazetesi, 24 Ocak 1917, Sayı: 18; sayfa: 4.
  3. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 224, 401, ISBN 9789941478178.
  4. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 51 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ekeki Kilisesi</span>

Ekeki Kilisesi, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adıyla Ekeki, yeni adıyla Vişneli köyünde bulunan Gürcü kilisesi. Aynı adı taşıyan manastırın ana kilisesi olduğu sanılan yapı, tarihsel Tao bölgesinde yer alıyordu. Ekeki Kilisesi, 9. yüzyılda düzgün kesme taşlardan inşa edilmiş haç planlı ve kubbeli bir yapıydı. Doğu cephesinde üç apsisi vardı ve sunak bu bölümde yer alıyordu. Kubbe kasnağı ve bazı pencerelerin üst kısmı renkli taşlarla süslenmişti.

<span class="mw-page-title-main">Goguba Kilisesi</span>

Goguba Kilisesi, Guguba Kilisesi ve Ugubo Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinde, eski adı Goguba olan Binbaşak köyünde inşa edilmiş Gürcü kilisesidir. Zaman için hasar görmüş, 1960'larda da insan eliyle tamamen yıkılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zegani Kilisesi</span>

Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisesidir. Kilisenin iki adı da ortadan kalkmış olan Zaki veya Zegani köyünden gelir.

<span class="mw-page-title-main">Eruşeti Kilisesi</span>

Ertşeti Kilisesi, Türkiye sınırları içinde kalmış olan tarihsel Eruşeti bölgesindeki Gürcü kilisesidir. Bugünkü Ardahan ilinin Hanak ilçesinde yer alan Eruşeti köyünde inşa edilmiştir. Gürcistan'daki ilk Hristiyan mabedi olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Cicori Kilisesi</span>

Cicori Kilisesi, Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı ve eski adı Cicori olan Budaklı köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gölbelen Köyü Camii</span> Çıldırın Gölbele Köyünde kiliseden dönüştürülen cami

Gölbelen Köyü Camii, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölbelen köyündeki bir camidir. Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesi olan Urta Kilisesi'nin camiye çevrilmesiyle ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çaisi Kilisesi</span> Ardahan Çıldır Kayabeyi Köyü Kilise-Camii

Çaisi Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinin Türkiye kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Çaisi olan Kayabeyi köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Yakın bir tarihe kadar cami olarak kullanılmıştır.

Vaşlobi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Vaşlobi olan Övündü köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesisidir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, 1902 yılında kiliseyi tanımlamış, Gürcüce Vaşlobi'nin elma bahçesi anlamına geldiğini ve Vaşlobi Kilisesi'nin de elma bahçesi içinde bulunduğunu yazmıştır.

Bardisi Kilisesi (Gürcüce): ბარდისის ეკლესია), Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Bardisi (Bardız) olan Gaziler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

<span class="mw-page-title-main">Kamhisi Kilisesi</span> Erzurum Şenkaya Yanıkkaval Köyü Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Kamhisi Kilisesi, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Yanıkkaval köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Küçük Kargluhi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Kargluhi olan Yünören köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kilisesidir. Köyde bulunan iki kilise Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından "Küçük kilise" ve "Büyük kilise" şeklinde adlandırılmıştır.

Büyük Kargluhi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Kargluhi olan Yünören köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kilisesidir. Köyde bulunan iki kilise Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından "Büyük kilise" ve "Küçük kilise" şeklinde adlandırılmıştır.

Dadaşeni Kilisesi, tarihsel Kola bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Göle ilçesindeki Dedeşen'de Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kilise, Samtshe-Saatabago döneminde Gürcü piskoposluk merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Ahalşeni Kilisesi</span> Ardahan Hanak Sazlıçayır Köyü Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Ahalşeni Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Ahalşeni olan Sazlıçayır köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş bir Gürcü kilisesiydi. Bu yapı tamamen yıkılmış ve yerinde cami inşa edilmiştir.

Veli Kalesi Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Tzkarostavi Köyü Kilisesi</span> Ardahan Çıldır Öncül Köyü Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Tzkarostavi Köyü Kilisesi, Tzkarostavi Küçük Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Tzkarostavi olan Öncül köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köydeki piskoposluk kilisesi olan Tzkarostavi Kilisesi'den dolayı "Küçük Kilise" olarak anılır.

Dörtkilise Kilisesi, tarihsel Kola bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı ve eski adı "Dört Kilise" olarak bilinen Uğurtaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma kiliselerden biridir.

Kalkosi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski afı Kalkosi olan İkizpınar köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Gürcüce elyazması Kalkosi İncili burada korunmuştur.

İsi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı İsi olan Altınçanak köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Skarebi Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Skarebi olan Kotanlı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.