Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen akraba dil topluluğuna verilen ad. Yani aynı dil ailesine mensup dillerin, aynı kökenden, belki de aynı ilkel dilden türediği kabul edilir. Çoğu dilin yazılı tarihi çok kısa olduğu için, çok az dilin kesin kökeni bilinmektedir. Dil ailelerinin belirlenmesi, uzun bilimsel çalışmalar sonucunda mümkün olmuştur.
Keçuva dilleri veya İnka dilleri veya topluca Keçuvaca, Güney Amerika'nın And Dağları'nın ortalarındaki bölgelerde konuşulan bir dil ailesi veya lehçe sürekliliğidir. Keçuvaca dil ailesinin bilinen bir akrabası yoktur ve Amerikan yerli dilleri içinde en çok konuşulan dil ailesidir.
Maya dilleri, Kolomb öncesi Mezoamerika uygarlıklarından birini oluşturan Mayalar'ın vaktiyle kullanmış oldukları Klasik Mayaca dahil hepsi ana Proto-Mayacadan türemiş olan dillerdir. SIL International (Ethnologue) verilerine göre 68 dilden oluşur ve 6.038.172 kişi tarafından konuşulur.
Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.
FOMMA veya Fortaleza de la Mujer Maya, Peru'da Maya etnik kökenli kadınlar tarafından oluşturulmuş bir tiyatro kolektifi. Kolektifte sahne sanatçılarının yanı sıra öğretmenler ve oyun yazarları da aktif bir şekilde yer almaktadır. Kolektifin sunduğu sahne eserlerinde Maya yerli kadınların durumu, hakları gibi konular başta olmak üzere ekolojiden Tzeltal ve Tzotzil gibi yerli dillerin yaşatılmasına, sağlığa kadar çok çeşitli sosyal ve siyasi konular işlenmektedir.
Mayalar ya da Maya halkları, Mezoamerika'da Maya uygarlığını kuran atalarının topraklarında, günümüzdeki Guatemala, Güney Meksika ve Yukatan Yarımadası, Belize, El Salvador ve Batı Honduras'ta yaşayan ve 7 milyon nüfusa sahip olan Orta Amerika'nın en tanınmış yerli Kızılderili halkıdır. Konuştukları anadil Maya dillerine giren dil ve lehçeler olsa da İspanyolca ve İngilizce (Belize) gibi sömürge dilleri de kullanılır.
Kanhobal dilleri ya da Kanhobal-Çuh dilleri, Mezoamerika'da Guatemala'nın Huehuetenango departmanında ve Meksika'nın Chiapas eyaletinde Maya halkları tarafından konuşulan Maya dilleri grubu. Çol dilleri ile birlikte Kanhobal-Çol dilleri de denilen Batı Maya dilleri grubunu oluşturur.
Çol dilleri ya da Çol-Tzeltal dilleri, Mezoamerika'da Meksika'nın Chiapas ve Tabasco eyaletlerinde, Guatemala'nın Chiquimula ve Zacapa departmanlarında ve Honduras'ta Maya halkları tarafından konuşulan Maya dilleri grubu. Kanhobal dilleri ile birlikte Kanhobal-Çol dilleri de denilen Batı Maya dilleri grubunu oluşturur.
Çortice, Guatemala'nın Chiquimula departmanının Jocotán vw Camotán belediyesi ile Zacapa departmanında ve Honduras'ın Copán departmanında ve geçmişte de El Salvador'da yaşayan Çortiler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol dilleri grubunun Çorti-Çolti dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 46.833 kişilik nüfustan 11.734 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Akatekçe ile Kanhobalcadır.
Çuhça, Guatemala'nın Huehuetenango departmanında ve Meksika'nın Chiapas eyaletinde yaşayan Çuhlar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kanhobal dilleri grubunun Çuh dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 64.438 kişilik nüfustan 59.048 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası Toholabalcadır.
Instituto Nacional de Lenguas Indígenas, Meksika'da konuşulan ve 11 dil ailesinde ve 68 dil grubunda toplanan 364 yerli Kızılderili dil ve lehçesinin yok olmasını önlemek üzere devlet başkanı Vicente Fox Quesada tarafından 13 Mart 2003 tarihinde yürürlüğe konan Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas gereği kurulan federal kamu kurumudur.
Lakandonlar, Meksika'nın Chiapas eyaletinde Selva Lacandona denen ormanlarda yaşayan Maya Kızılderili halkıdır. En yakın akrabası birlikte Yukatek-Lakandon dilleri grubunu oluşturan Yukatek Mayalarıdır. Bir kısmı yakın Maya dillerinden olan Çolca ya da Tzeltalca da konuşur.
Mam dilleri ya da Büyük Mam dilleri, Mezoamerika'da Guatemala ve Meksika'da Maya halkları tarafından konuşulan 4 dillik Maya dilleri grubu. Kiçe dilleri ile birlikte Kiçe-Mam dilleri de denilen Doğu Maya dilleri grubunu oluşturur.
Tzotzil ya da Tsotsil şu anlamlara gelebilir:
- Tzotziller = los tzotziles/tsotsiles, Meksika'da yaşayan bir Maya halkı.
- Tzotzilce = idioma tzotzil/tsotsil, Meksika'da Tzotzil Mayalarının konuştuğu dil.
Tzotzilce ya da Tzotzil dili Meksika'nın Chiapas eyaletinin Zinacantán, San Juan Chamula, San Andrés Larráinzar, Chenalhó, Pantelhó, Huitiupán, Chalchihuitán, El Bosque, Simojovel, Iztapa, Bochil, Soyalhó, Huixtán, San Lucas, Acala, San Cristóbal de las Casas, Venustiano Carranza ve Amatán belediyelerinde yaşayan Tzotziller tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol-Tzeltal dilleri adı da verilen Çol dilleri grubunun Tzeltal dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tzeltalcadır.
Tzeltal ya da Tseltal/Ts'eltal şu anlamlara gelebilir:
- Tzeltallar = los tzeltal/tseltal, Meksika'da yaşayan bir Maya halkı.
- Tzeltalca = idioma tzeltal/tseltal, Meksika'da Tzeltal Mayalarının konuştuğu dil.
Tzeltalca ya da Tzeltal dili, Meksika'nın Chiapas eyaletinin Ocosingo, Altamirano, Huixtán, Tenejapa, Yajalón, Chanal, Sitalá, Amatenango del Valle, Socoltenango, Villa las Rosas, Chilón, San Juan Cancun, San Cristóbal de las Casas Oxchuc ve San Bartolome de los Llano/Venustiano Carranza belediyelerinde yaşayan Tzeltallar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol-Tzeltal dilleri adı da verilen Çol dilleri grubunun Tzeltal dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tzotzilcedir.
Tzeltallar, Meksika'nın Chiapas eyaletinin Ocosingo, Altamirano, Huixtán, Tenejapa, Yajalón, Chanal, Sitalá, Amatenango del Valle, Socoltenango, Villa las Rosas, Chilón, San Juan Cancun, San Cristóbal de las Casas Oxchuc ve San Bartolome de los Llano/Venustiano Carranza belediyelerinde yaşayan Maya Kızılderili halkıdır.
Meksika Kızılderilileri, Meksika'da yaşayan Kuzey Amerika Kızılderilileri grubunun Aridoamerika ile Mezoamerika Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları.
Robert Moody Laughlin Amerikalı antropolog, dilbilimci ve küratör.
