İçeriğe atla

Tuzlu balık

Tuzlu balık hazırlanışı

Tuzlanmış balık, tütsülenmiş ringa balığı veya kurutulmuş ve tuzlanmış morina gibi, kuru tuzla kürlenmiş ve böylece daha sonra yenmek üzere saklanmış balıktır.[1] Kuru tuz veya tuzlu suyla (salamura) kurutma veya tuzlama, 19. yüzyıla kadar balıkları korumak için yaygın olarak kullanılan tek yöntemdi. Kurutulmuş balık ve tuzlanmış balık (veya hem kurutulmuş, hem de tuzlanmış balık) Azorlar, Karayipler, Batı Afrika, Kuzey Afrika, Güney Asya, Güneydoğu Asya, Güney Çin, İskandinavya, Newfoundland dahil Kanada'nın bazı bölgeleri, kıyı Rusya ve Arktik'te temel bir diyettir. Diğer tuzla kürlenmiş etler gibi, soğutma olmadığında bile korunmuş hayvansal protein sağlar.

Türkiye'de, geçmişte rum vatandaşların elinde olan balık ürünlerinin işlenmesi işi, mübadele sonrası, birlikte yaşamış olan Türk vatandaşlar tarafından da yapılmaya başlanmıştır. 1928 yılında, Çanakkale'nin Gelibolu ilçesinde, Kemerli ailesi tarafından ilk balık konserve fabrikası kurulmuştur.[2] Önceleri bölgede sadece konserve balık üretimi yapılırken, ürün çeşitlendirilmiş, lakerda ve tuzlu balık üretimi de yapılmaya başlanmıştır. Yörede, Yakşi, Selahattin Kemerli ve benzeri markalar altında son 70 yıldır başta Sardalya olmak üzere Hamsi, Uskumru ve Kolyoz balıklarından tuzlu balık ve yağlı tuzlu balık üretimi yapılmaktadır.[3]

Üretim ve yöntem

Tuzlu balık, öncelikle doğal ya da endüstriyel yöntemlerle kurutulup tuzlanır veya çiğden tuzlanır.

Tuzlama, gıdanın kuru yenilebilir tuzla korunmasıdır. Turşu yapmaya (yani tuzlu su ile gıda hazırlama) benzer ve gıdayı korumanın en eski yöntemlerinden biridir. Tuz, ozmoz yoluyla mikrobiyal hücrelerden su çekerek mikroorganizmaların büyümesini engeller. İstenmeyen bakteri türlerinin çoğunu öldürmek için %20'ye kadar tuz konsantrasyonları gerekir. Genellikle etin kürlenmesi sürecinde kullanılan tütsüleme, etin yüzeyine gerekli tuz konsantrasyonunu azaltan kimyasallar ekler. Tuzlama, tuzun hipertonik yapısı nedeniyle çoğu bakteri, mantar ve diğer potansiyel olarak patojenik organizmaların aşırı tuzlu bir ortamda yaşayamayacağı için kullanılır. Böyle bir ortamdaki herhangi bir canlı hücre ozmoz yoluyla susuz kalacak ve ölecek veya geçici olarak inaktif hale gelecektir.

Bir balıktaki su aktivitesi (aw), balığın etindeki su buharı basıncının aynı sıcaklık ve basınçtaki saf suyun buhar basıncına oranı olarak tanımlanır. 0 ile 1 arasında değişir ve balığın etindeki suyun ne kadar mevcut olduğunu ölçen bir parametredir. Mevcut su, bozulmada rol oynayan mikrobiyal ve enzimatik reaksiyonlar için gereklidir. Mevcut suyu bağlamak veya aw'yi azaltarak uzaklaştırmak için kullanılmış veya kullanılmakta olan bir dizi teknik vardır. Geleneksel olarak kurutma, tuzlama ve tütsüleme gibi teknikler kullanılmış ve binlerce yıldır kullanılmaktadır. Daha yakın zamanlarda, dondurarak kurutma, su bağlayıcı nemlendiriciler ve sıcaklık ve nem kontrolüne sahip tam otomatik ekipmanlar eklenmiştir. Genellikle bu tekniklerin bir kombinasyonu kullanılır.[4]

Sağlık etkileri

Çin usulü tuzlu balık

Yüksek nitrit seviyeleri nedeniyle, tuzlu balık tüketimi mide kanseri ve nazofarenks kanseri riskini artırır.[5][6][7] Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı, Çin'de fakir yemeği olarak tabir edilen Çin usulü (Cantonese) tuzlu balığı Grup 1 kanserojen olarak sınıflandırır.[8][9]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Gıda Muhafazasının Tarihsel Kökenleri". Georgia Üniversitesi. 15 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2024. 
  2. ^ "Gelibolu'nun Balıkçı Kadınları – Trakya Gezi". 2 Ocak 2010. 26 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  3. ^ AA (20 Ağustos 2012). "52 yıldır eşiyle birlikte balık tuzluyor". Hürriyet. 26 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  4. ^ "FAO Fisheries & Aquaculture". www.fao.org. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  5. ^ Barsouk, Adam; Aluru, John Sukumar; Rawla, Prashanth; Saginala, Kalyan; Barsouk, Alexander (13 Haziran 2023). "Epidemiology, Risk Factors, and Prevention of Head and Neck Squamous Cell Carcinoma". Medical Sciences. 11 (2): 42. doi:10.3390/medsci11020042. ISSN 2076-3271. PMID 37367741. 26 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  6. ^ "Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: A Global Perspective" (PDF). 2023. 2 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  7. ^ "Meat, fish and dairy products and the risk of cancer" (PDF). 2021. 5 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  8. ^ "Known and Probable Human Carcinogens". www.cancer.org (İngilizce). 12 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 
  9. ^ "List of Classifications". monographs.iarc.who.int (İngilizce). 5 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sosis</span> hayvan eti ve bağırsağından hazırlanan bir gıda maddesi

Sosis, içinde hayvan eti bulunan, genellikle baharatla yoğurularak, hayvan bağırsağı içinde yarı ya da tam pişirilerek hazırlanan gıda maddesidir. Tipik olarak, bir sosis geleneksel olarak bağırsaktan, ancak bazen de sentetik malzemelerden yapılmış bir kasada oluşturulur. Çiğ satılan sosisler, kızartma ve mangal da dahil olmak üzere birçok şekilde pişirilir. Bazı sosisler işlem sırasında pişirilir ve mahfaza daha sonra çıkarılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Dericilik</span>

Dericilik, derinin fiziksel ve kimyasal işlemlere tabi tutulup kullanılacak hale getirilmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tuz</span>

Basit bir kimyasal bileşik olan sodyum klorür (NaCl), diğer adıyla yemek tuzu, yüzyıllardan beri insanlar için büyük bir önemi olan bir gıda maddesidir. Tuzun önemini artıran en büyük özelliği de tarih öncesi zamanlarda besin maddelerini uzun süre saklamak için tuzu koruyucu madde olarak kullanmalarından gelmektedir. Eski zamanlarda et ve balık gibi besinler tuzun içinde kurutulup saklanarak bunların bozulması engellenmiştir. Tuz insan dahil tüm canlıların besin kaynaklarındandır ve ticari bakımdan da önemli bir maddedir. Dünyanın her yerinde rastlanabilen sofra tuzu tarih boyunca önemli bir ihtiyaç ve ticaret maddesi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Somon Balığı</span>

Sombalığı, som balığı ya da somon olarak adlandırılan balıkların hepsi Salmoniformes sınıfının Salmonidae familyasına ait olsalar da aslında bu familyanın farklı cinslerindenlerdir: Salmo, Salmothymus, Stenodus ve Oncorhynchus.

<span class="mw-page-title-main">Balık eti</span> bir çok canlı tarafından tüketilen yemek çeşidi

Balık eti, deniz, nehir, göl ve diğer tatlı sularda yakalanan soğuk kanlı solungaçları ile solunum yapan hayvanların besin olarak kullanılan etleridir. Midye, yengeç, karides, ıstakoz gibi etleri yenen birçok kabuklu deniz ürünleri mevcuttur ancak bunlar balık eti sayılmaz. Bunlar balık etiyle birlikte deniz ürünleri olarak sınıflandırılır. Birçok balık türü insanlar tarafından yakalanır ve dünyanın hemen her yerinde gıda olarak tüketilir. Balık ürünleri, insanlık tarihi boyunca önemli bir protein ve diğer besin kaynağı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Gebre otu</span> Capparaceae familyasından dikenli bir bitki türü

Gebre otu veya Kapari, Capparaceae familyasından dikenli bir bitki türü.

<span class="mw-page-title-main">Gıda işleme</span>

Gıda işleme, tarımsal veya hayvani besin hammaddelerinin gıdaya ya da daha evvel tüketilebilir gıda haline getirilmiş maddelerin başka bir gıda maddesine dönüştürülmesidir. Gıda işleme; tahılın öğütülmesinden un yapımına, evde yemek pişirmekten hazır yemek yapmak için kullanılan karmaşık sanayi yöntemlerine kadar gıda işlemesinin pek çok şeklini kapsar. Gıda işlemesiyle hasat edilmiş ekinler ya da kesilmiş hayvansal ürünlerden pazarlanabilir ve görece uzun raf ömrüne sahip yiyecekler yapılır. Hayvan yemi üretiminde de benzer yöntemler uygulanır. Birincil gıda işleme çoğu gıdaları yenilebilir yapmak için gereklidir. İkincil işleme malzemeleri ekmek gibi bilinen gıdalara dönüştürür. Üçüncül gıda işleme, çok şeker ve tuz içerdiği, çok az lifli olduğu, beslenme ihtiyaçları açısından sağlıksız olduğu, beslenmeyi ve obeziteyi artırdığı için eleştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Kültür balıkçılığı</span>

Kültür balıkçılığı, okyanus ve deniz sularında gıda veya diğer amaçlar için sucul canlıların yetiştirilmesi, okyanusların kapalı bölümlerinde, deniz suyunun doldurulduğu tanklar ve göletlerde yapılan özel yetiştiriciliktir. Tuzlu su havuzlarında balık ve karides gibi kabuklu su ürünleri, istiridye, deniz yosunu yetiştirme işi de kültür balıkçılığının bir türüdür.

<span class="mw-page-title-main">İşlenmiş et</span>

İşlenmiş et, etin tadını iyileştirmek ya da raf ömrünü uzatmak amacıyla bir şekilde değiştirilmiş etlere denir. Etlerin işlenme yöntemlerinin bazıları ise tuzlama, konserveleme, fermente etme ve tütsülemedir. İşlenmiş etler genelde domuz ya da dana etinden yapılır ama bazen kümes hayvanları, sakatat ve et yan ürünleri içerebilir. İşlenmiş et ürünlerinin bazıları; pastırma, jambon, sosis, sucuk, salam, salamura et, kurutulmuş et, konserve et ve et bazlı soslardır. DKAÖ ve Dünya Sağlık Örgütü işlenmiş eti 1.grup kanserojen saymaktadır. Amerikan Kanser Araştırma Enstitüsü ve Dünya Kanser Araştırma Fonu tarafından 2016'da yazılan rapora göre, bulunan işlenmiş et tüketiminin mide kanserini arttırdığı bulunmuştur. Etin işlenmesi kesme, doğrama ve karıştırma gibi basit mekanik işlemler dışı bütün işlemleri kapsar. Ancak yine de üretim hattını karmaşıklaştıracak veya yoğun hale getirecek şekilde mekanik üretime dahil edilen her birim; üretim hattı uzunluğunu, zamanını ve aşamalarını değiştirebilecektir. Yoğunlaşmış hat üzerinde çeşitli işlemlerden geçecek olan hammaddenin tat, koku ve renk gibi karakteristik özellikleri ile hijyen seviyesi değişecektir. Bu durumda ürünün raf ömrü ve saklama şekilleri de değişebilir. Örneğin; et üretim hattından inmeden önce uzun süre uygun olmayan sıcaklıkta bekletilmişse ya da uygun olmayan sıcaklıkta işlem görmüşse tatta bir kusur olabilecektir.

<span class="mw-page-title-main">Dondurulmuş gıda</span> Daha uzun süre saklanması amacıyla mekanik veya kriyojenik olarak dondurulmuş yiyeceklerin tümü

Dondurulmuş gıda deniz ürünleri, et, süt ürünleri, balık, meyve, sebze, püre, meyve suyu konsantresi gibi ürünlerin dondurulma ve daha uzun süre saklama yöntemidir. Donma işlemi, kalan nemi buza çevirerek, çoğu bakteri türünün çoğalmasını engelleyerek ayrışmayı yavaşlatır. Gıda endüstrisinde iki süreç vardır: mekanik ve kriyojenik. Donma kinetiği, gıda kalitesini ve dokusunu korumak için önemlidir. Daha hızlı dondurma, daha küçük buz kristalleri üretir ve hücresel yapıyı korur. Kriyojenik dondurma, 196 °C (−320 °F) düşük nitrojen sıcaklığı nedeniyle mevcut en hızlı dondurma teknolojisidir. Ev tipi mutfaklarda modern zamanlarda yemeklerin muhafaza edilmesi, ev tipi buzdolabı dondurucular kullanılarak sağlanır.

<span class="mw-page-title-main">Gıda kamyonu</span>

Bir gıda kamyonu, yiyecek pişirmek ve satmak için donatılmış büyük bir araçtır. Dondurma kamyonu dahil, bazıları donmuş veya hazır yiyecekler satar; diğerlerinde ise mutfak bulunur ve sıfırdan yiyecek hazırlanır. Sokak yemeği, sandviçler, hamburger, patates kızartması ve diğer bölgesel fast-food yemekleri yaygındır. Son yıllarda, pop-up restoran fenomeni ile ilişkili olarak, gurme mutfağı sunan gıda kamyonları ve çeşitli spesiyaller ve etnik menüler özellikle popüler hale geldi. Yemek arabası, portatif yiyecek kabini ve yiyecek arabalarıyla birlikte, her gün yaklaşık 2,5 milyar kişiye hizmet veren sokak gıda endüstrisinin ön saflarında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Balık konservesi</span>

Konserve balıklar bir balık işleme ürünüdür. İşlenmiş, kapağı mühürlenmiş konserve kutusu ve teneke kutu gibi hava geçirmez bir kapta ısıya maruz kalmış balık etidir.

<span class="mw-page-title-main">Balık konserveleme</span>

Balık konserveleme, balık eti ve diğer balık ürünleri'nin raf ömrünü artırma yöntemidir. En yaygın balık işleme'lerinden biridir. Balıkları konservelemenin eski yöntemleri kurutma, tuzlama, turşulama ve tütsülemeni içeriyordu. Bu tekniklerin tümü bugün hala kullanılmaktadır, ancak daha modern soğutma, donma ve konserve teknikleri büyük önem kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Balık yetiştiriciliği</span>

Balık yetiştiriciliği, binlerce yıldan beri bilinen, bir tarım koludur. Dünyada en çok sazan ve alabalık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Türkiye'de son 10 yılda Balık yetiştiriciliği 2 kat artmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Füme et</span>

Füme et veya tütsülenmiş et; bir işlenmiş et türüdür. Kırmızı et, beyaz et, öğle yemeği eti ve deniz ürünleri'ni hazırlama yöntemidir. Tütsüleme ete lezzet katar, Maillard reaksiyonu yoluyla etin görünümünü iyileştirir ve kürleme ile birleştirildiğinde eti korur. Barbekü, kebap, mangal, şarküteri, domuz pastırması, füme jambon, katsuobushi, pastırma, füme ördek popüler füme et türleridir. Aynı zamanda tütsüleme işlemi etlerin daha uzun süre bozulmamasını sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Tuzlama et</span>

Et tuzlaması, bir terbiyelenmiş et türüdür. Kuru tuz veya salamura yolu ile terbiyeleme, 20. yüzyılın ortalarına kadar eti korumanın yaygın bir yöntemiydi. Ama soğutma imkanlarının ortaya çıkmasından sonra daha az popüler hale geldi. Tuz, ozmoz yoluyla mikrobiyal hücrelerden su çekerek mikroorganizmaların büyümesini engeller.

<span class="mw-page-title-main">Gıda teknolojisi</span>

Gıda teknolojisi, gıda ürünlerinin üretimi, muhafazası, kalite kontrolü, araştırılması ve geliştirilmesi ile ilgilenen bir gıda bilimi dalıdır. Gıda teknolojisine yönelik erken bilimsel araştırmalar, gıdaların korunmasına yönelik olmuştur. Nicolas Appert'in 1810'da konserve sürecini geliştirmesi belirleyici bir olay olmuştur. Appert, bulduğu bu konserve sürecinin konserve olduğunu ve işleminin hangi prensipte çalıştığını bilmemektedir. Ancak bulunan bu konservenin gıda muhafaza teknikleri üzerinde büyük bir etkisi olmuştur. Louis Pasteur'ün şarabın bozulması üzerine araştırma yapmış ve 1864'te bozulmanın nasıl önleneceğine ilişkin açıklaması yapmıştır. Ancak bu bilimsel bilgiyi gıda işlemeye uygulamak için erken bir girişim olmuştur. Pasteur, şarap bozulmasına ilişkin araştırmaların yanı sıra alkol, sirke, şarap ve bira üretimi, sütün ekşimesi gibi konuları da araştırmıştır. Gıda bozulmalarını ve hastalık üreten organizmaları yok etmek için süt ve süt ürünlerini ısıtma işlemi olan pastörizasyonu geliştirmiştir. Pasteur, gıda teknolojisi konusundaki araştırmalarında bakteriyoloji ve modern koruyucu tıbbın öncüsü olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tuzla (tuz üretimi)</span>

Tuzla, deniz suyundan veya diğer tuzlu sulardan tuz çıkarmak için tasarlanmış sığ bir yapay tuz tavasıdır. Tuzlalar sığ ve büyüktür çünkü bu şekilde güneş ışığının deniz suyuna ulaşması daha kolay olmaktadır. Doğal tuz tavaları da suyun buharlaşması ve geride tuz bırakmasıyla oluşan jeolojik oluşumlardır. Bahamalar'daki Büyük Inagua'da veya Mogadişu'nun birkaç kilometre güneyindeki Jasiira'da bulunan, deniz suyunun tutulduğu ve güneşte buharlaşmaya bırakıldığı göletler gibi tuzlalar, doğal hâllerinden çok az farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Konserve sığır eti</span>

Konserve sığır eti, tuzlanmış sığır etidir. Genellikle etin iri taneli kaya tuzu ile işlenmesiyle hazırlanırken, bazen şeker ve baharat da eklenir. Konserve sığır eti, birçok mutfakta bir bileşen olarak öne çıkar.

<span class="mw-page-title-main">Gemlik zeytini</span> Gemlike özgü bir zeytin türü

Gemlik zeytini veya Tirilye zeytini, Türkiye'nin kuzeyindeki Gemlik, Zeytinbağı (Tirilye) bölgesinde yetişen bir zeytin çeşididir. Gemlik zeytini Tirilye, Kıvırcık ve Siyah gibi isimlerle anılmaktadır. Yüksek yağ içeriğine sahiptir, küçük ve orta boyda, siyah renkte bir zeytin türüdür. Gemlik zeytini Türkiye'de oldukça yaygındır ve kahvaltılık zeytin olarak Yağlı Sele, Salamura veya Duble olarak tütsülenmiş formatlarda satılmaktadır; ancak daha az yaygın olan başka formatlar da yapılmaktadır. Geleneksel salma Gemlik zeytininin özelliği, etinin çekirdek kısmından kolayca ayrılmasıdır.