Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.
Kızıl. Rusya’da, Tuva Cumhuriyeti'nin başkenti. Kızıl, pek çok Türki dilde ve Ana-Türki dilinde olduğu gibi Tuvaca'da da “kırmızı” anlamına gelir. Kentin nüfusu: 104.105 (2002) iken 110.000 (2010) olmuştur.
Sibirya Federal Bölgesi, Rusya'nın 8 federal bölgesinden biridir. Orta Asya'nın kuzeyinde yer alır. Yüzölçümü 5.114.800 km², 2002 sayımına göre nüfusu 20.062.938'dir. Bu bölgede Türk, Moğol gibi Rus olmayan özerk devletler olduğundan ve zengin yer altı kaynakları bulunduğundan Sibirya adı altında okrug oluşturularak bölgedeki Rus olmayan cumhuriyetlerin ayrılmasının önüne geçilmiştir.
Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.
Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.
Tuva kelimesi ile ilgili Tuva sayfasına da bakabilirsiniz. Tuva aşağıdaki anlamlara gelmektedir:
Tandı ili — Tuvada bir belediyeli bölgesidir. Yönetim Merkezi — Bay-Haak yerleşimidir.
Turan, Tuva Cumhuriyeti'nde bir şehir. Tuva Cumhuriyeti'nin başkenti Kızıl'a 70 km kuzaybatısındadır. 1945 yılında şehir durumuna yükselmiştir. 1989 yılı nüfusu 5976 kişi iken Rus nüfusunun Tuva'dan ayrılması üzerine 2002 yılına göre nüfus 5598 kişi olmuştur. Bu şehirde bir havaalanı bulunmaktadır.
Men — Tıva Men Tuva Cumhuriyeti'nin millî marşıdır. Bayölke ili Sengel ilçesindeki Tuva lı Olonbayar Gantomir, Bayantsagaan Oohiy tarafından bestelenmiştir. Tuva Cumhuriyeti Büyük Hural tarafından resmi marş olarak uyumlaştırılmış ve eski millî marş olan Tooruktug Dolgay Tangdım yerine 11 Ağustos 2011 tarinden itibaren Men Tuva-men Tuvanın yeni ulusal marşı olarak kabul edilmiştir.
Sergey Kujuget-oglu Şoygu Rus siyasetçi ve asker. 6 Kasım 2012'de Savunma Bakanlığına getirildi. Tuva bir baba ile Rus bir anneden dünyaya geldi. Kurtarıcılar ve İtfaiyeciler Spor Federasyonu Başkanlığı da yapmıştır. Rusya'nın siyasetçilerinden tek Tuva kökenli bakanıdır.
Kızıl-Majalık Tuvaca: Кызы́л-Мажалы́к (Kızıltepe) — Güney Sibirya'daki Türk ülkesi Tuva Cumhuriyetinde, Barıın-Hem bölgesi idari merkezi olan köydür. Tuva'nın batı bölümünde yer alan ve Tuva Türkçesinde akarsu anlamına gelen Hemçik akarsuyunun yakınında, Aktoprak anlamına gelen Ak-Dovurak şehrine 4 km aralıktadır. Nüfusu — 5000 (beşbin)'dir.
Barıın-Hemçik İli, Rusya Federasyonu içinde yer alan özerk Türk ülkesi Tuva Cumhuriyetinde 17 idari il biriminden biridir. İl merkezi, Kızıl-Majalık adlı yerleşim yeridir. Kızıl Majalık'ın nüfusu 5000, bütün ilin nüfusu ise 14,7 bin kişidir.
Övür İli — Tıva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biri olup ülkenin güneyinde yer alır. Bölgenin idari merkezi — Handagaytı.
Süt Göl İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. Bölgenin idari merkezi — Sug-Aksı.
Toju İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Toora-Hem. Öbür yerleşimler — Saldam, Adır-Kejig, Çazılar, İy, Irban, Sıstıg-Hem.
Çedi-Höl (Yedigöl) İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Hovu-Aksı. Eski bir şehir yerleşimi üzerindedir.
Arjaan veya Arzhan, Rusya'nın Krasnoyarsk Krayı'nda ve hemen güneyindeki Tuva Cumhuriyeti'nde bulunmuş, MÖ 9. ve MÖ 8. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülen İskitlere ait kurganlarının bulunduğu arkeolojik alandır.
Por-Bajın (Tuva Türkçesi: Пор-Бажың, Günümüzde Tuva Cumhuriyetinde bulunan Uygur Kağanlığı devrinde yapıldığı araştırmacılar tarafından söylenen eski yapının adıdır. Tuva'daki bir göl olan Tere-hölün ortasında bir adacıkta yer almaktadır. Bu Porbajın sözü Tuva Türkçesinde "pişirilmiş topraktan ev" gibi bir anlama gelmektedir. Rusya Federasyonu politikacılarından Tuva Türkleri kökenli Sergey Şoygu'nun yoğun çabaları ile anıt müze haline getirilmiştir.
Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, — Altay Dağları-Sayan Dağları dolayında 10 Ekim 1961 tarihinde kurulan 31 Mart 1992 tarihinde yıkılan ve Sovyetler Birliği'nin özerk bir cumhuriyeti.
