İçeriğe atla

Tuva Cumhuriyeti idari yapılanması

Tuva Cumhuriyeti idari yapılanması (Tuva Türkçesi: Тывa республикaзынын кожууннaры, Rusça: Административно-территориальное деление Тывы ) — Sovyetler Birliği devrinden kalma bir yönetim birimi olan rayon denilen ilçe tipi idari yapılanma görülür. Sumon köy tipi yerleşimlerdir.

İdari bölünüşün dizimi

Tıva Cumhuriyeti idari bölgeler haritası
  1. Baytayga
  2. Batı Hemçik
  3. Doğu Hemçik
  4. Küçük Hem
  5. Başkent Kızıl
  6. Gümüş Tayga
  7. Övür
  8. Biihem
  9. Sütgöl
  10. Tandı
  11. Teregöl
  12. Teshem
  13. Toju
  14. Büyük Hem
  15. Yenigöl
  16. Yedigöl
  17. Ersin
  • Cumhuriyetin büyük şehirleri:
    • Kızıl (Кызыл) (başkent)
    • Ak Toprak (Ак-Довурак)
  • İlçeler (kojuunlar):
    • Barıın-Hemçik
      • 9 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Bay-Tayga
      • 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Çaa-Höl
      • 4 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Çedi-Höl
      • Şehir-tipi yerleşimler ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
        • Hovu-Aksı
      • 5 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Doğu-Hemçik
      • Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
        • Çadaana (Чадаана)
      • 11 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Erzin
      • 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Kaa-Hem (Каа-Хемский)
      • 11 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Kızıl
      • Şehir-tipi yerleşimler ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
        • Kaa-Khem, Kızıl (Каа-Хем)
      • 9 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Möngün-Tayga (Мөңгүн-Тайга)
      • 2 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Övür
      • 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Biy-Hem (Бии-Хем)
      • Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
        • Turan (Туран)
      • 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Süt-Höl (Сүт-Хөл)
      • 7 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Tandı (Таңды)
      • 8 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Tere-Höl
      • 1 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Tes-Hem
      • 8 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Toju (Тожу)
      • 6 sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.
    • Uluğ-Hem
      • Şehir ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.:
      • 9 tane sumon ilçenin yetkisi altında bulunan yerleşim birimi, beldelik idareler.

Son idari yapılanma ve istatistikleri

İdari bölgenin adı Tıva Türkçesindeki adı (Kiril alfabe) ОКТМО Yüzölçüm,
km²![1] Nüfus yoğunluğu,
kişi./km²
Merkez (Kiril harfle)
I Kızıl şehri Кызыл 93 701 000 200,37 558,9
II Ak-DovurakАк-Довурак 93 703 000 48,69 278,4
1 Baytayga Бай-Тайга кожуун 93 605 000 7922,82 1,33 Тээли
2 Barıın Hemçik Барыын-Хемчик кожуун 93 610 000 6259,66 2,03 Кызыл-Мажалык
3 Çöön Hemçik Чөөн-Хемчик кожуун 93 615 000 6484,56 3,03 Чадан
4 Kaa Hem Каа-Хем кожуун 93 620 000 25726,04 0,47 Сарыг-Сеп
5 Kızıl bölgesi Кызыл кожуун 93 622 000 8526,65 3,31 Каа-Хем
6 Möngün Tayga Монгун-Тайга кожуун 93 625 000 4414,20 1,28 Мугур-Аксы
7 Övür Өвүр кожуун 93 630 000 4522,50 1,52 Хандагайты
8 Biy Hem Бии-Хем кожуун 93 635 000 8194,12 1,22 Туран
9 Sütgöl Сүт-Хөл кожуун 93 638 000 6691,25 1,19 Суг-Аксы
10 Tandı Таңды кожуун 93 640 000 5091,70 2,54 Бай-Хаак
11 Teregöl Тере-Хөл кожуун 93 643 000 10050,02 0,19 Кунгуртуг
12 Tes Hem Тес-Хем кожуун 93 645 000 6687,23 1,22 Самагалтай
13 Toju Тожу кожуун 93 650 000 44757,49 0,14 Тоора-Хем
14 Ulug Hem Улуг-Хем кожуун 93 654 000 5335,40 3,58 Шагонар
15 Çaa göl Чаа-Хөл кожуун 93 656 000 2903,10 2,07 Чаа-Холь
16 Çedi göl Чеди-Хөл кожуун 93 657 000 3706,32 2,05 Хову-Аксы
17 Erzin bölgesi Эрзин кожуун 93 658 000 11081,45 0,74 Эрзин

Tarih

18. asırda Tuva ülkesini işgal eden Çin, ülkeyi 4'e ayırdı ve her birine kojuun (bölge, ilçe, rayon) adlandırması verdi. Oyun boyunun bölgesi (Tesingol, Oyunnar), Toju boylarının bölgesi (Toju koşun), Salçak boyunun bölgesi (Hemgol[2]) ve Hasut boyunun bölgesi (Hubsugol). 1808 yılında Heçik koşun (kojuun) kuruldu. 1878 yılında Hubsugol koşun Kuzey Moğolistan'da kaldı. 20. yüzyıl başlarında bölünüm 7'ye ulaştı: Beyse (Бейсэ-хошун), Daa (Даа-хошун), Maadı (Маады), Oyunlar (Оюннар), Salçaklar (Салчак), Tojulular (Тоджинский) ve Çoodu(Чооду). 20. yüzyıl başlarında Tuva ülkesi Kuzey Moğolistan'ın genel idaresine bağlandı. Koşun (Kojuun) denilen ilçe şeklindeki yönetimler sumon adlı büyük köy şeklindeki yönetimlere ayrılırken, sumonlar da arban adlı küçük köylere ayrılır.[3]

Ayrıca bakınız

  • Tuva Cumhuriyeti şehirleri

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Turan (şehir)</span>

Turan, Tuva Cumhuriyeti'nde bir şehir. Tuva Cumhuriyeti'nin başkenti Kızıl'a 70 km kuzaybatısındadır. 1945 yılında şehir durumuna yükselmiştir. 1989 yılı nüfusu 5976 kişi iken Rus nüfusunun Tuva'dan ayrılması üzerine 2002 yılına göre nüfus 5598 kişi olmuştur. Bu şehirde bir havaalanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kaa-Hem (il)</span>

Kaa-Hem ili ; Rusça:Каа-Хемский кожуун), Tuva Cumhuriyetinin 17 idari biriminden biridir. Yönetim merkezi Sarıg-Sep'tir.

<span class="mw-page-title-main">Çöön-Hemçik (il)</span>

Çöön-Hemçik İli Rusya Federasyonu özerk Tuva Cumhuriyetinin 17 idari yönetiminden bir il belediyesidir. Çöön-Hemçik ilinin yönetim merkezi Çadaana yerleşim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Möngün-Tayga (il)</span>

Möngün Tayga İli — Tuva Cumhuriyetinde belediye. Bölgenin idari merkezi — Mugur-Aksı.

<span class="mw-page-title-main">Toju (il)</span>

Toju İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Toora-Hem. Öbür yerleşimler — Saldam, Adır-Kejig, Çazılar, İy, Irban, Sıstıg-Hem.

Kuzeydoğu ağzı veya Toju ağzı Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğusunda, Biyhem akarsuyunun üst havzasında, Toju bölgesinde söyleşilen, Tuva ağzılarının arasında en sade, bozulmamış ve eski Tuva Türkçesine en yakın ağızdır. Toju bölgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler. Tuva Cumhuriyetinde Toju ağzı günümüzde artık çok az kişi toplam 5000 kişi söyleşmektedir. Toora-hem, İy, Adır-Kejik yerleşimlerinde ve yaylaklarda yaşayanlar tarafından konuşulur. Halkı geyik (ivi) ve avcılık yapar. Tuva'nın öbür bölgelerinden çok uzak olan bu bölge diğer ağızlara göre biraz daha farklıdır. Tuva Türklerinden bazı araştırmacılar Toju ağzını da iki topluluğa ayırır. Akarsu boyu konuşması ve tayga (ormanlıktakilerin) konuşması.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Özerk Bölgesi</span>

Tuva özerk bölgesi — Güney Sibiryadaki Sayan Dağları dolayında 11 Ekim 1944 tarihinde Sovyetler Birliği'nin II. Dünya Savaşı yıllarındaki rejim ihracıyla ve yöneticilerini kendi tarafına çekmesiyle Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içine kattığı 10 Ekim 1961 tarihine kadar süren özerk bölge.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span> SSCBe bağlı bir özerk devlet

Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, — Altay Dağları-Sayan Dağları dolayında 10 Ekim 1961 tarihinde kurulan 31 Mart 1992 tarihinde yıkılan ve Sovyetler Birliği'nin özerk bir cumhuriyeti.

Hemçik sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Handagaytı(sum)</span>

Handagaytı sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dus-Dag (sum)</span>

Dus Dag sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Saglı (sum)</span>

Dus Dag sumu ,Kızıl Tey (Кызыл-Тей) — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sarıg-Höl(sum)</span>

Sarıg-Höl sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Kargı (sum)</span>

Kargı sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Şınaa (sum)</span>

Şınaa sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Emi (sum)</span>

Emi sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Beldir Çazı</span>

Beldir Çazı — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı Kargı beldesinin yönetim merkezi olan köy.

<span class="mw-page-title-main">Ottuk Daş, Tere Höl kojuun</span>

Ottuk Daş — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı Emi beldesinin yönetim merkezi olan köydür.