İçeriğe atla

Tutaklı Ali Can isyanı

Tutakli Alican İsyani (Kürtçe: Serhildana Berazan û Seyîdan) 1930 senesinde günümüzün Tutak (Ağrı), Bulanık (Muş) Karaçoban, Köprüköy, Hınıs ve Karayazı (Erzurum) ilçelerinde Ağrı ayaklanmaları'na destek amaçlı meydana gelen yerel bir ayaklanmadır[1] Bu ayaklanma, Berazî ve Hasenan (Seyîdan) aşiretlerince desteklenir.

Hasenanlı Ferzende Bey 1930'un ilkbaharında Berazî aşiretinin lideri Ali Can'i ziyaret eder ve o'ndan Ağrı ayaklanmalarını desteklemesini ister, bunun akıbetinde Ali Can 40 süvarisiyle 7 Temmuz 1930'da Hasankale ilçesinin Karayazı nahiyesindeki müfrezeye saldırmasıyla 3 ay süren isyan başlar. Ali Can Ağustos'un başında Muş'un Bulanık ilçesinde yaşayan Hasenan aşiretinin Seyîdan kolunun ağası Seyit Han'ın (Kürtçe: Seyîdxanê Kerr (Sağır Seyit Han) yanına sığınır. Seyit Han'ın kardeşleriyle isyana katılmasıyla isyancıların sayısı 400e çıkar. Bulanık-Hınıs-Karayazı hattında askerî birliklerle ve Kürt-Alevi aşiretleriyle (Çarekan) sürekli çatışma içinde geçen iki ayin sonunda Ali Can bir çatışmada öldürülür. Seyit Han isyanın başarısızlığı karşısında yakınlarıyla Suriye'ye doğru yol alır, orada yeniden örgütlenmek için, fakat Mardin yakınlarında Kürt aşiretlerinin yardımıyla askeriye tarafından pusuya düşürülerek öldürülür.

Alican resmi kaynaklarda Tutaklı olarak bilinse de Karayazı'nın Hespreş köyündendir. O dönemde Karayazı henüz ilçe statüsünde olmadığından Tutaklı olarak resmi kayıtlara geçmiştir.[2]

Kaynakça

  1. ^ Kurdica.com: Ali Can isyani (almanca) http://kurdica.com/News-sid-Der-Aufstand-der-Beraz%C3%AE-und-Sey%C3%AEdan-942.html 9 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Karayazı http://karayazi.org/karayazi 5 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hınıs</span> Erzurumun bir ilçesi

Hınıs, Erzurum ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Koçgiri İsyanı</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkmış bir isyan

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said İsyanı</span> 1925te Şeyh Said tarafından başlatılan isyan

Şeyh Said İsyanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

<span class="mw-page-title-main">Kumköprü, Akyazı</span> Akyazı, Sakarya, Türkiyede mahalle

Kumköprü, Sakarya ilinin Akyazı ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said</span> Nakşibendi tarikatı şeyhi ve Şeyh Said İsyanının baş lideri (1865–1925)

Şeyh Said, Zaza asıllı Kürt Nakşibendi tarikatı lideri. Şeyh Said İsyanı'nın elebaşıydı. Cumhuriyet'in ilanına ve reformlarına karşı çıkarak şeriat isteğiyle dönemin hükûmetine karşı silahlı isyanda bulunmuş, bunun üzerine 1925 yılında yargılanmış ve ardından idam edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı ayaklanmaları</span> 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmaları

Ağrı ayaklanmaları veya Ararat İsyanı 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmalarıdır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerinin olduğu bir zamanla birleşen bu dönemde, Türkiye'nin isyanı bastırmak için yaptığı harcamalar ekonomik krize neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Seyit Rıza</span> Kürt aşiret reisi

Seyit Rıza veya Pir Seyit Rıza, Alevi-Zaza Dersim Vilayeti’ndeki Şeyh Hasanlılar aşiretine mensup 1937–1938 Dersim İsyanı'nın lideri.

Hasananlı veya Hasanan, Muş ilin merkez ve Bulanık ilçelerinde oturan bir Kürt aşirettir. Dini islamiyet olup mezhepleri Şâfiîdir. Kurmançça konuşurlar. Bu aşiret ile Alevi aşiret olan Şeyh Hasanlı birbirine karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hoybun</span> Kürt milliyetçi örgütü

Hoybun 5 Ekim 1927'de Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçi siyasi parti.

İkinci Ağrı Harekâtı ya da İkinci Ağrı Ayaklanması, Ağrı Dağı'daki Kürt kuvvetlerini bastırmak için 3. Ordu Müfettişliğinin arzı ve GenelKurmay Başkanlığının onayıyla hazırlanmış ve 13-20 Eylül 1927 tarihleri arasında gerçekleştirilen askerî harekât.

Birinci Ağrı Harekâtı veya Birinci Ağrı İsyanı, Ağrı Dağı ve civarında Celali Aşireti reisi Celali Berho başkanlığında Celali, Hasenan, Cıbran ve Haydaran aşiretlerinin hazırladıkları ayaklanma ve bastırma harekâtı.

Dersim ayaklanmaları, Osmanlı Devleti döneminde Dersim bölgesinde 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyıl başlarında çıkmış isyanlara verilen ad.

Dersim İsyanı, Dersim'de 1937-1938 yıllarında merkezî Türk Hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri arasında bölgenin hâkimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylara verilen isim. Dersim'de aşiretlerin isyanı sonucunda mutlak devlet hâkimiyetini sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından aşiretler üzerine Dersim Harekâtı düzenlendi. İsyancıların önemli kesimini 1920'de Sivas'ın Zara ve İmranlı ilçelerinden sığınan isyancılar oluşturuyordu. Harekât neticesinde sayılar hakkında birçok iddia bulunurken yaygın kanı olarak 11.683 kişi göçe tâbi tutulurken, 1.401 kişi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Halis Öztürk</span> Kürt siyasetçi

Halis Öztürk, , Kürt asıllı Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Ferzende</span>

Hasenanlı Ferzende Bey veya Ferzende Beg, Hasenanlı aşiretine mensup olan Kürt asıllı isyancı ve siyasetçi.

İbrahim Heski, Celali aşiretine mensup olan Kürt kökenli Osmanlı isyancı ve siyasetçi.

Alevî nüfusu, Türkiye'de üçte biri İstanbul bölgesinde yaşayan Alevîler’in daha sonra en yoğun olarak bulundukları yöreler arasında Ankara, Adana, Bursa, Antalya, Aydın Damal ve Zile şehirleriyle, Orta ve Doğu Anadolu'da yer alan Erzincan, Sivas, Malatya, Tunceli illeri gelmektedir. Türkiye'de en çok Alevî köyü ise 60'ı karışık olmak üzere toplam yaklaşık 460 adet köy olup Sivas ilinde yer almaktadır. Bunların ardından sırasıyla, Tunceli, Erzincan, Tokat, Çorum, Kahramanmaraş, Bingöl, Amasya, Erzurum, Malatya, Adıyaman, Yozgat, Hatay, Elazığ, Muş, Balıkesir, Mersin, Kars, Adana, Ankara, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, Kırıkkale, Kütahya ve Ordu illeri gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Barzani</span>

Ahmed Barzani, Kürdistan'daki, Barzani Aşireti aşiretinin liderlerindendir. Ahmed Barzani, birçok farklı Kürt kabilesini otoritesi altına alıp Barzan bölgesini genişleterek Barzani aşiretinin güçlenmesinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca Erken Kürt milliyetçiliğinin mimarı olarak kabul edilir. Küçük kardeşi Molla Mustafa Barzani ile birlikte 1920 ve 1930'larda Irak hükûmetinin kontrolüne karşı savaşmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Sason İsyanı</span> Ermenilerin, 1894 yılı içerisinde Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

Birinci Sason İsyanı, 1894 Sason İsyanı veya Talori İsyanı, 1894 senesinde Sason'da gerçekleşen Ermeni isyanını ifade eder. Sason günümüzde Batman iline bağlı bir ilçe olmakla beraber Diyarbakır ile Muş arasında kalan dağlık bir bölgedir. İsyan birçok eserde "Sason isyanı" olarak anılsa dahi bazı kaynaklarda "Talori İsyanı" olarak da geçmektedir. Bazı kaynaklarda Talori İsyanı denmesinin sebebi isyanın Sason'a bağlı Talori vadisinde başlamasından ötürüdür. Talori Vadisi ise Sason ile Muş arasında dağlarla çevrili geniş bir vadidir. Ayrıca bu vadi Silvan'lı Bekran aşireti'nin yaz aylarında yayla olarak kullandığı bir yerleşim yeridir. 1875 yıllarında bölgede üç Ermeni köyü mevcutken zamanla köy sayısı on dörde çıkmış ve bölgede Ermeni nüfusunda hızlı bir artış yaşanmıştır. Hızla artan Ermeni nüfusu, Bekranlılar'ın bölgeden çıkmasını istiyor ve bölge aşiretleri ile manastır rahiplerinin desteklerini alarak kendilerinden şikayetçi oluyorlardı.Nitekim bölgede Ermeniler ile Kürtler arasında uzun süredir bir ihtilaf sürüyordu. Ermeniler emniyetlerini sağlamak adına Kürtler'e her yıl vermeleri gereken geleneksel haracı aşiret reislerine vermiyor ve Kürt aşiretlerine karşı direniyorlardı. Osmanlı Devleti ise Kürt aşiretlerini bir Ermeni kalesi olarak görülen Sason'a yönlendirerek direnen Ermenileri kontrol altında tutmak istemekteydi. Bunun üzerine İstanbul Kumkapı Olayın'dan sonra olayın sorumlularından Mihran Damadyan 1891 senesinde Sason'a gelerek yerli Ermeni halkı örgütlemeye yönelik girişimlerde bulunmuştur. "Damadyan Çetesi" adıyla Sason dahilinde kurulan çete Sason'da yaşayan Kürtler'e yönelik saldırılar düzenlemiştir. Çete lideri Damadyan'ın yakalanmasının ardından 1894'te Ermeni Taşnak örgütü, Sason halkının kendilerini Hamidiye tasfiyelerine karşı savunmasına yardımcı olmak için yerel nüfusa silah sağlayarak bölgedeki gerginliklerden yararlanmış ve Talori vadisinde birinci Sason isyanını başlatmıştır. Ardından Damadyan'ın yakalanması üzerine isyancılar Hınçak cemiyeti üyesi olan Hamparsun Boyacıyan önderliğinde, Sason Talori'de kanlı eylemler gerçekleştirmiş ve Hınçaklar, Zadyan ile Behran aşiretlerine saldırarak yağmacılığa başlamışlardır. Boyacıyan'ın Sason bölgesinde halkı kışkırtarak yaptığı propagandalara dair II.Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük güçler sempozyumunda şu ifadeler yer almıştır:

<span class="mw-page-title-main">İkinci Sason İsyanı</span> Ermenilerin, 1904 yılı içerisinde Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

İkinci Sason İsyanı veya 1904 Sason İsyanı, Ermeni komiteciler'in Osmanlı İmparatorluğu'na karşı 1904 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Sason'da gerçekleştirdikleri bir ayaklanmadır.