İçeriğe atla

Turvandi

Turvandi (Gürcüce: თურვანდი; okunuşu: “turvandi”), beyaz Gürcü asma cinslerinden biridir. Günümüzde Acara bölgesinde az miktarda yetiştirilmektedir.[1][2] Turvanda (თურვანდა) olarak da bilinen bu asma cinsi ayrıca Artvin bölgesinde yetiştirilen asma cinslerinden biridir.

Turvan'da iri salkımlı bir üzümdür ve üzüm taneleri sarımsı yeşil renktir. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Türkiye Asma Genetik Kaynakları Kataloğu adlı araştırmada bu asmanın adı “Turfanda” adıyla verilmiştir. Beyaz asam cinsi olmasına karşın bu araştırmada tane renginin pembe olduğu belirtilmiştir.[3] Turvandi veya Turfanda üzümü Artvin ilinde Berta vadisinde Gverda Bağları, Yusufeli ilçesinde Balcılı köyü gibi yerlerde günümüzde de yetiştirilmektedir.[4]

Ayrıca bakınız

  • Gürcistan'da asma cinsleri

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ambarlı, Borçka</span>

Ambarlı, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Akdamla, Şavşat</span>

Akdamla, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Altıparmak, Yusufeli</span>

Altıparmak, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Saperavi</span>

Saperavi Gürcistan'a özgü; asidik, teinturier tipi bir üzüm çeşididir ve bölgenin en iyi bilinen şaraplarının çoğunun yapımında kullanılır. Ermenistan, Moldova, Ukrayna, Özbekistan, Azerbaycan, New York Eyaleti ve Kuzeydoğu Ohio ve Türkiye'de Artvin ilinde az miktarlarda yetiştirilmektedir. Yaprakları 3 loblu, iri ve yuvarlaktır. Meyveleri türüne bağlı olarak orta ila büyük, eliptik veya yuvarlak, koyu mavimsi ve ince kabukludur; yaklaşık 5 aylık olgunlaşma süresi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Rkatsiteli</span>

Rkatsiteli, beyaz şarap yapımında kullanılan bir üzüm türüdür.

Ampelografi, botaniğin asmaların tanımlanması ve sınıflandırılmasıyla ilgili alanıdır. Geleneksel olarak bu alandaki çalışmalar, asma yapraklarının ve meyvelerinin şekil ve renk açısından karşılaştırılmasıyla yapılır.

Klarculi, bugün Türkiye sınırları içinde bulunan tarihsel Klarceti bölgesinden adını aldığı kabul edilen asma cinsidir. Gürcistan'da asıl olarak Guria, Acara ve Maçaheli bölgelerinde yetişmektedir. Klarculi, Gürcü beyaz asma cinsleri arasında sayılmaktadır. Klarculi, Klarceti gibi Gürcüce "klarci" (კლარჯი) kelimesinden türemiştir ve Klarceti bölgesine özgü anlamına gelir.

Livanura, Gürcistan'ın Acara bölgesinde yetişen sofralık üzüm cinsidir. Adını Artvin bölgesinin eski adı olan Livana’dan alır. Livanura, "Beyaz Livanura" ve "Siyah Livanura" olmak üzere iki ayrı asma cinsi kabul edilmektedir. Her iki üzüm cinsi de Gürcü asma cinsleri arasında sofralık üzüm kategorisinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü üzüm cinsleri</span>

Gürcü üzüm cinsleri veya Gürcü asma cinsleri, sekiz bin yıllık bir geçmişi olan bağcılık ve şarap imal geleneğine dayanmaktadır. Çoğu şaraplık olmak üzere ülkede 527 cins asma bulunmaktadır. 1946 ve 1960 yıllarında yayımlanan ampelografik eserlerde bu asmaların kapsamlı tanımlamaları yapılmıştır.

Şişvela, Gürcistan'ın Acara bölgesi ile Türkiye'de Artvin bölgesinde yetişen siyah asma cinsidir. Tiflis'te 1960 yılında yayımlanan Gürcistan’ın Ampelografisi adlı eserde Gürcü asma cinsleri arasında sayılmıştır. Gürcüce bir kelime olan "şişvela" (შიშველა), çıplak anlamına gelir.

Şavşura, Gürcü beyaz asma cinslerinden biridir. Sofralık olduğu gibi şarap da yapılıyordu. Şavşura adı, Şavşeti gibi “şavşi” (შავში) kelimesinden türemiştir ve Şavşeti bölgesine özgü anlamına gelir. Bu cins üzümün vatanının bugünkü Şavşat bölgesi olduğu ve orada yetiştiği bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Artvin'de bağcılık</span> bağcılık kültürü

Artvin'de bağcılık, dünyanın en eski bağcılık geçmişine sahip Gürcistan'ın tarihsel bölgeleri olan Lazeti, Klarceti ve Şavşeti bölgelerindeki geleneğe dayanmaktadır. Nitekim geleneksel Gürcü şarap küpleri olan Kvevri (ქვევრი) kalıntıları Şavşat ilçesinin Otluca, Ardanuç ilçesinin Güleş, Artvin'in merkez ilçesinde Bağcılar gibi yerlerde ortaya çıkarılmıştır. Öte yandan Gürcistan'ın Acara ve Guria bölgeleri ile Artvin'de benzer asma cinslerinin varlığı da bunu işaret etmektedir. Bu asma cinslerinin bazılarının adları, bugünkü Artvin bölgesindeki yer adlarıyla ilişkilidir. Livanura, Klarculi, Şavşuri, Orcohuli, Hopaturi gibi üzüm türleri bunların başında gelir. Klarceti-Şavşeti bölgelerinden Gürcistan'a götürülen asma cinslerine, götüldüğü yerlere atfen Livanura, Klarculi, Şavşuri gibi adlar sonradan verilmiş olup özgün adları bilinmemektedir. Bunların dışında, Gürcistan'ın genelinde yaygın olan şaraplık üzüm Saperavi, Artvin ilinin Berta vadisinde, "Gverda (Güverda) Bağları" olarak bilinen bağlarda yetiştirilmektedir.

Orcohuli, tarihsel Klarceti bölgesine özgü beyaz asma cinsidir. Türkiye'de Artvin ilinde ve Gürcistan'da Acara bölgesinde yetişmektedir. Adını, Artvin ilinin merkez ilçesinde, bağcılığıyla bilinen Sirya (Tsria) bölgesindeki Orcohi köyünden almıştır. Orcohuli, Orcohi (ორჯოხი) köyüne özgü anlamına gelir.

Suereki, tarihsel Klarceti bölgesine özgü siyah asma cinsidir. Bu bölgenin başta gelen üzümüdür. Türkçede adı "Sörek" veya "Söğdek"e dönüşmüştür.

Aheleki, tarihsel Klarceti bölgesinin beyaz asma cinslerinden biridir. Sofralık ve şaraplık üzüm olarak yetiştirilmektedir. Türkçe adı "Akalek"e dönüşmüştür. Gürcistan'da ise Ahalaki (ახალაკი) adıyla Gürcü asma cinsleri arasında yer alır.

Hopaturi, Gürcistan'daki beyaz asma cinslerinden biridir. Asıl olarak Gürcistan'ın Acara bölgesinde yetiştirilir. Bu asmanın özgün adı olan Hopaturi, Artvin ilindeki bir yerleşim ve bölge olan Hopa’nın Gürcüce adı olan Hopati’den (ხოფათი) türemiştir ve "Hopa'ya özgü", "Hopa'ya ait" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Adesa</span>

Adesa, Amerika kökenli siyah asma cinsidir. Doğal hibrit üzüm olarak bilinir. "İzabela" (იზაბელა) olarak da bilinir.

Aguna, Gürcü mitolojisinde bağ ve şarap tanrısıdır. Bu tanrı adına bugünkü Gürcistan ile Tao ve Klarceti bölgelerinde şenlikler düzenleniyordu.

Gverda Bağları, Güverda Bağları olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesinდe Berta Çayı vadisinde üzüm bağlarıdır. Artvin'deki bağcılığın önde gelen yerlerinden biridir. Klarceti bölgesinde adı günümüze ulaşan diğer iki önemli bağ ve bahçe, Goraşeti Bağları ile Lomaşeni Bağları'dır.

Butko, tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir. Artvin ilinde günümüzde de yetiştirilmektedir. Bir Gürcü asma cinsi de Butko adını taşımaktadır.