İçeriğe atla

Tunguz dilleri

Mançu-Tunguz dilleri
Tunguzca
Coğrafi dağılımMançurya, Sibirya
SınıflandırmaKendi başına bağımsız bir dil ailesi[1]
Alt bölümlerKuzey kolu
  • Güney kolu
ISO 639-5tuw

Tunguz dilleri haritası

Tungus ailesindeki dillerin güncel coğrafi dağılımı.

Tunguzca veya Tunguz dilleri, ("Mançu-Tunguz Dilleri" olarak da bilinir) Sibirya, Moğolistan ve Mançurya'da konuşulan bir dil grubu. Bu dil grubuna ait dillerin günümüzde sadece 75,000 konuşanı bulunmaktadır ve ölü bir dil olma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Sınıflandırma

Tunguzca, Türki diller ve Moğol dilleri eskiden Altay dilleri dil ailesinde sınıflandırılmış olmakla birlikte, sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi tipolojik benzerliklerin bu üç dilin aynı atadan gelmelerinden değil, yoğun ödünçlemeler ve uzun temaslar sonucu oluştuğu dilbilimciler tarafından günümüzde kabul edilen genel görüş olmuştur.[2][3][4][5]

Tunguzca kendi içinde "Kuzey Tunguz Dilleri" ve "Güney Tunguz Dilleri" olarak 2 gruba ayrılır:

Kuzey Tunguz Dilleri

Güney Tunguz Dilleri

Tunguzca Karşılaştırmalar

Anlam Proto-
Tungus. 		Evenki Even Negidal Manchu Curçen Ulcha Orok Nanai Oroch Udihe Korece
Anne; kadın*enienineninenineneneninen-enineninenieninanae(eş, karı)
ômôni(anne)
ajumôni(hala)
ezi > ôi (anne)
Abla*eke(n)ekinekinexexexe (kadın)xexeeqteekteekteekiexiônni (aynı cinsiyetteki büyük kardeş)
Ağabey*akaakaaqaagaxaxa (erkek)xaxaaGaaka.akaaga'orabi (bayanların kendinden büyük erkek kardeşi)
Gelin*benerbenerbenirbene..bener.benerbenebenemyônûri
Göğüs; kalp*(k)ukunukunökinöxönoxo.kukunqunkunokon.kogaeŋi(çekirdek)
Burun*xoŋaoŋoktooŋıtoŋoktoxoŋqo.xoŋqo.qoŋkto-xoŋko.k'o
Şerit, kıvırmak*sire(kte)sirektesirensijensirge.sirektesirektesiriktesijektesiektesil (ip, iplik)
Göz*(n)iasaesaäsilesajasa?iaciisalisalnisalisajehä (?)nun
El, pençe*manamanamanamana..mana.majamanakamaneman-jida (tutmak)
Su*mu(ke)mumomumukemomumumukemumumul
Taş*kada(r)kadarqadarkadaxada (kayalık, yalçın)
wexe (taş)		.qadaliqadaqadarkadakadadol (taş)
pahoy > pawi (kaya, taş, kayalık)
Buz*djukedjukedjökdjuxedjuxedjuxedjuedukedjukedjukejudgech'aga-p-da(cold)
jyohŏy > jongi (kâğıt)
3*ilanilanilinilanilanjilanilanilanila?ilanilanse
4*dügindi?idi?idi?idujudujinduindjinduindidine
5*tu?atu?atun?intu?nasunjacunjatunjatundatoj?atu?atu?ata-sut
7*nadannadannadinnadannadannadannadannadannada?nadannadan(n)irgup

Kaynakça

  1. ^ Lindsay J. Whaley, Lenore A. Grenoble and Fengxiang Li (Haziran 1999). "Revisiting Tungusic Classification from the Bottom up: A Comparison of Evenki and Oroqen". Language. 75 (2). ss. 286-321. JSTOR 417262. 
  2. ^ "While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related." Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7.
  3. ^ "When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.
  4. ^ "Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)...Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here." R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32.
  5. ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sakalar</span> eski bir etnik grup

Sakalar, Kuzeydoğu Avrasya stepleri ile Tarım havzasında yaşayan ve at yetiştirme, madencilik yapma kabiliyetleri geliştirmiş olan tarihi halk. Kaynakların genelde Sakaları Türkî ya da İrani bir halk olarak sayılmasının yanı sıra kimlikleri konusunda tartışmalar sürmektedir. Ancak Avrasya stepleri'deki kurganlarda bulunan kişilerin naaşları üzerinde son yapılan genom ve mitokondriyal DNA çalışmaları sonuçlarına göre, kurganlarda bulunan Saka naaşlarına genetik yakınlık gösteren kişilerin hepsinin günümüz Türki halklara mensup olan bireyler oldukları görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Altay dilleri</span> bir dil ailesi

Altay dilleri ilk olarak 18. yüzyılda ileri sürülmüş Avrasya'da yaygınca konuşulan Türk dilleri, Moğolca, Tunguzca ve bazen Japonca, Korece ve Aynu dillerinin ortak bir ataya sahip olduklarını savunan varsayımsal bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Macarca</span> Macaristanın resmi dili

Macarca (kendi dilinde

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Ural-Altay dil ailesi</span> Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotez

Ural - Altay Dil Ailesi, 19. yüzyılda ve bazı ülkelerde 20. yy ortalarına kadar yaygın biçimde kabul edilen, Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotezdir. Günümüzde ise dil bilimciler arasında bu dillerin birbiriyle alakası olmadığı ve Ural-Altay dil ailesinin gerçek olmadığı konusunda fikir birliği vardır.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Diller listesi</span> Dünyadaki dillerin dağılımı

Bu liste yalnızca Vikipedi'de yer alan doğal dilleri içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ural dilleri</span> otuz dokuz dil barındıran ve toplamda 50 milyon insan tarafından konuşulan dil ailesi

Ural dilleri, içinde otuz dokuz dil barındıran ve toplamda 25 milyon insan tarafından konuşulan dil ailesidir. Dünya üzerinde en çok konuşanı olan Ural dilleri, sırasıyla Macarca, Fince, Estonca, Marice ve Udmurtçadır. Yine dünyada içinde belirgin olarak Ural dilleri konuşanı barındıran ülkeler Estonya, Finlandiya, Macaristan, Romanya, Rusya, Sırbistan ve Slovakya'dır.

<span class="mw-page-title-main">Nogayca</span>

Nogayca, Türk dillerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan dildir. Ağırlıklı olarak Rusya'nın güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eynuca</span> Çinin batısında konuşulan Türk dili

Eynuca göçmen bir Türk halkı olan Eynular tarafından konuşulur. Bu halk batı Çin'de yaşar. Karışık bir dildir. Bir Türk dili olduğunun ispatı olarak grameri Türkçedir; ancak kelime haznesi çoğunlukla Farsça sözcüklerden oluşur. 6.570 konuşanı olduğu bilinmektedir. Bu dilin Aynuca ile uzaktan yakından alakası yoktur.

Altayca veya Altay Türkçesi, Türk dillerinin Sibirya grubunda yer alan bir dildir. Rusya içindeki Altay Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Altayca, 1948 yılına kadar Oyrot dili (ойрот) olarak adlandırılmıştır. Rusya'nın 2010 nüfus sayımı verilerine göre dil yaklaşık 55.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tunguz halkları</span> Etnolinguistik aile

Tunguz halkları, ataları Tunguz dillerini konuşan veya hâlen konuşmakta olan milletler, etnik topluluklar ve cemiyetler için kullanılan bir çatı kavramdır. Bazı etnik gruplar bugün hala bu dilleri konuşsa da, Tunguz kökenli nüfusun %90'ından fazlası Çince, Moğolca ve Rusça konuşmaktadır. Mançular, Sibolar ve Evenkiler, en kalabalık nüfusa sahip Tunguz halklarını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin dilleri</span> Doğu Asyada ki Sinitik diller

Çin dilleri ya da Çin dil ailesi, Çin'de yaşayan Hanların konuştuğu dillerin tümüne verilen addır. Çin-Tibet dil ailesine dahil kollardan birini oluşturmaktadır. Bu diller ayrıca Sinitik diller olarak da adlandırılır.

John Richard Krueger, Amerikalı akademisyen. Indiana Üniversitesi'nde profesör olarak çalışmış olan Krueger Çuvaşça, Yakutça ve Moğolca dillerinde uzmandır. Yirmiyi aşkın kitabı araştırma kütüphanelerinde kaynak vazifesi görmektedir. Uzman olduğu dillerdeki kitap ve kaynaklardan İngilizceye önemli tercümeleri bulunmaktadır.

Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türk dilleri ailesinin Şaz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir anadildir. Diğer anadiller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir. "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.

Kafkas Türkmencesi ya da Kafkasya Türkmencesi, Hazar ötesi Türkmencesi, Stavropol Türkmencesi, Rusya'da Stavropol Krayında yaşayan Kafkas Türkmenleri tarafından konuşulan Oğuz grubundan bir Türk dili ya da Türkmencenin bir lehçesi.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de konuşulan diller</span>

Ethnologue verilerine göre Çin'de toplam 298 yaşayan dil konuşulmaktadır. Bu dillerin birçoğu, Çin'deki tanınmış etnik gruplar tarafından konuşulur. Çin'deki en yaygın dil yedi ana lehçe grubuna bölünür ve Hanyu olarak bilinir. Çin'de bu dille ilgili çalışmalar, kendine özgü bir akademik disiplin olarak düşünülmektedir. Hanyu kapsamına giren lehçe grupları, birbirinden hem morfolojik hem de fonetik açıdan o kadar çok farklılık gösterir ki farklı bölgelerde konuşulan lehçeler karşılıklı olarak anlaşılmaz. Çince, Moğolca, Tibetçe, Uygurca ve Zhuangca, Çin'de en çok öğrenilen ve hükûmetten en çok destek gören dillerdir.

Dil biliminde karşılıklı anlaşılabilirlik, farklı fakat birbiriyle ilgili dil türleri konuşanların kasıtlı bir çalışma yapmadan ya da özel çaba harcamadan birbirlerini kolayca anlayabilecekleri diller ya da lehçeler arasında bir ilişkidir. Bu, dilleri lehçelerden ayırt etmekte genellikle en önemli kriter olarak kullanılır, fakat sosyodilbilimsel faktörler de göz önüne alınır.

<span class="mw-page-title-main">Baltık-Slav dilleri</span> dil ailesi

Baltık-Slav dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin bir dalıdır. Geleneksel olarak Baltık ve Slav dillerini içerir. Baltık ve Slav dilleri, başka Hint-Avrupa dil ailelerinde bulunmayan ve ortak bir gelişim dönemine işaret eden birçok dil özelliğini paylaşmaktadır.

Japon dillerinin sınıflandırılması ve diğer dillerle ilişkileri belirsizdir ve bu konuda dilbilimciler tarafından ortaya atılmış onlarca teori mevcuttur. Dilbilimciler geleneksel olarak Japon dillerinin bağımsız bir aileye ait olduğunu düşünürler; gerçekten de, Ryukyuucanın Japon lehçesi olmak yerine Japon dil ailesi içinde ayrı bir dil olarak sınıflandırılmasına kadar, Japonca izole edilmiş bir dil olarak kabul ediliyordu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.