Tuluy

Tuluy
Moğol İmparatorluğu naibi
Hüküm süresi	25 Ağustos 1227-13 Eylül 1229
Önce gelen	Cengiz Han
Sonra gelen	Ögeday
Doğum	1192
Ölüm	1232
Çocuk(lar)ı	Möngke (1209–1259) Kubilay Han (1215–1294) Hülagû Han (1217–1265) Arık Böke (1219–1266)
Hanedan	Börçigin
Babası	Cengiz Han
Annesi	Börte

Tuluy (Moğolca: ᠲᠥᠯᠦᠢ, Толуй хаан Toluy han; Çince: 拖雷), 1227-1229 yılları arasında Moğol İmparatorluğu’nun naip yöneticisi.

1190/1191 yılında doğdu. Cengiz Han'ın eşi Börte'den olan dördüncü oğluydu. Çocukluğu babasının yükselişi dönemindeki zorlu şartlar içerisinde geçti. Henüz beş yaşındayken bir Tatar tarafından kaçırılmak teşebbüsünden, o sırada on dört ya da on beş yaşlarındaki ablası Alçatun’un cesurca mücadelesi ve iki Moğol askerinin yardımıyla güçlükle kurtulabildi. 1203 yılında Kerait bir prenses olan Soyurgaktani ile evlendirildi. 1213 yılında Kin Hanedanlığı üzerine düzenlenen seferde merkez ordusunu komuta etti.

1220 yılında Harezm üzerine yapılan seferde babasıyla merkez orduda yer aldı. Babası tarafından Horasan bölgesini ele geçirmek üzere yollanan Tuluy, 1221 yılı Şubat ayında ele geçirdiği Merv’i yakıp yıktırdığı gibi yaşayan halkın da çoğunu öldürttü. Nisan ayında da kuşatma sırasında ölen eniştesi Tokaçar’ın intikamı için ele geçirdiği Nişabur’da katliam gerçekleştirdi. Herat’ı aldıktan sonra babasının ordusuna katıldı. Bir süre sonra da ağabeyleri Çağatay ve Ögeday’a destek için Ürgenç kuşatmasına katıldı. 1226 yılında hastalanan babasının vasiyetinde Moğol töresi uyarınca babadan kalma ilk toprakların sahibi ve Moğol ordularının idaresiyle görevlendirildi. Buna göre 129.000 bin kişilik Moğol ordusunun 101.000’i kendisine bırakılmıştı.^[1]

Harezm seferinden döndükten sonra babası Cengiz Han ile birlikte, Harezm seferine askerî destek vermeyen Tangutlar’ın kurduğu Batı Xia Hanedanı üzerine düzenlenen sefere katıldı. Tangutlar’ın başkenti Yinchuan’ın ele geçirilmesinden kısa süre sonra da 1227 yılı Ağustos’unda Cengiz Han hayatını kaybetmiş, Tuluy da babasının defin işlemlerini gerçekleştirmiştir. Babasının vasiyeti doğrultusunda veliaht olarak ağabeyi Ögeday seçilmiş olmakla birlikte kurultayın toplanıp Ögeday’ın han ilan edildiği 13 Eylül 1229 yılına kadar naip olarak Moğol İmparatorluğu yönetti.

Moğol ordusunun hemen hemen tamamı kendisinin kontrolünde olmakla birlikte babasının vasiyetine uyarak Ögeday’ın Büyük Moğol Hanı olmasında herhangi bir sorun çıkartmamıştır. 1231 yılında Kin Hanedanlığı üzerine düzenlenen seferde batıdan saldıran kuvvetlerin komutasını yürüttü. Ağabeyi Ögeday kuzeyden, kendisi de güneyden Kin Hanedanlığının başkenti Kaifeng’i kuşatmaya çalıştı. İçkiye aşırı düşkün olan Tuluy, kuşatmanın sürdüğü sırada 9 Ekim 1232 yılında öldü.

Tuluy soyundan gelenler 1251 yılından itibaren Moğol İmparatorluğu’nun yönetimine sahip olmuştur. Oğlu Möngke 1251-1259, Arık Böke 1259-1264, Kubilay Han ise 1260-1294 yılları arasında Moğol İmparatorluğu’nu yönetmişti. Kubilay Han ayrıca Çin’deki Yuan Hanedanı’nın da kurucusudur. Diğer oğlu Hülagû de İlhanlılar’ın kurucusu ve 1256-1265 yılları arasındaki hükümdarıdır.