İçeriğe atla

Tulipa gesneriana

Tulipa gesneriana
Tulipa gesneriana
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Liliopsida
Takım:Liliales
Familya:Liliaceae
Alt familya:Lilioideae
Oymak:Lilieae
Cins:Tulipa
Tür: T. gesneriana
İkili adlandırma
Tulipa gesneriana
Sinonimler
Metne bakınız

Tulipa gesneriana, botanikçi Martin Vahl tarafından 1813 yılında tanımlanarak literatüre girmiştir.

Tulipa gesneriana, zambakgiller familyasından bir bitki türüdür. büyük, gösterişli çiçekleri nedeniyle birçok ülkede süs bitkisi olarak yetiştirilir. Geç çiçek açar ve açtığında da sadece tek bir çiçeği vardır. doğrusal veya genişçe mızrak şeklinde yaprakları vardır. Karmaşık bir şekilde melezlenmiş yeni bir türdür. Tulipa × gesneriana olarak da adlandırılabilir.[1] Lale kültivarlarının çoğu Tulipa gesneriana'dan türetilmiştir. Orta ve Güney Avrupa'nın bazı bölgelerinde ve Kuzey Amerika'nın dağınık yerlerine doğal olarak yayılış gösterecek şekilde adapte olmuştur.[2]

Yaprak uçlarının cımbız gibi olması nedeni ile bu şekilde tanımlanan ve halen Avrupa'da yetiştirilmekte olan tek türdür. 1730 yılından itibaren yavaş yavaş yok olmaya başlamış ve nitekim de yok olmuştur. 19. yüzyılda ortadan kaybolan bu tür 150 yıl sonra İstanbul Üniversitesi botanikçileri ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 2 milyon dolar ayırdığı bütçeyle melezleme ve seleksiyon yöntemleriyle yeniden elde edilmeye çalışılmaktadır.

Bu hibritin, tıpkı Avrupa'ya gelen diğer laleler gibi, yaygın olarak Çin'in tanrı dağlarından, İstanbul'daki Osmanlı İmparatorluğu sultanının koleksiyonlarından kaynaklandığına inanılmaktadır.[3] 1574 yılında II. Sultan Selim, Suriye'deki Azez Kadısı'na kendisine 50.000 lale soğanı göndermesini emretti. Ancak, Harvey bu kaynağın birkaç sorunu olduğunu, ayrıca lalelerin aslında Hint nardı olan Nardostachys jatamansi ile karıştırılmış olma ihtimali olduğunu düşünüyor.[4] Sultan Selim ayrıca, İstanbul'daki Topkapı Sarayı bahçeleri için Kırım'ın Kefe limanından 300.000 adet Kefe Lalesi (muhtemelen Tulipa schrenkii) soğanı ithal etti. Bunlar koleksiyonlarda bulunan diğer türlerle melezlendirildi.[5] Tulipa schrenkii genetik olarak Tulipa gesneriana ile çok yakından ilişkilidir ve bazen aynı tür olarak sınıflandırılır.

Tulipa gesneriana, 1554 yılında İstanbul'dan Batı Avrupa'ya getirildi. Conrad Gesner tarafından ilk olarak 1559'da tanımlandı.[6]

Osmanlı İmparatorluğu'ndan Avrupa'ya ilk geldiğinde lalelerin popülaritesi hızla arttı ve kısa sürede Hollanda Altın Çağı'nın zengin tüccarları için bir statü sembolü haline geldi. Ancak, soğanları enfekte eden mozaik virüsü, çiçeklenme döneminde nadir ve görkemli efektler yaratırken aynı zamanda sınırlı sayıda bulunan soğanları zayıflatıp yok etmeye başladı. Bu durum, 1634-1637 yılları arasında "lale çılgınlığı" olarak bilinen spekülasyon çılgınlığını tetikledi. Soğanlar arsa, hayvan ve evlerle takas edildi. Hollandalılar ayrıca, sezon sonunda soğan satın alma sözleşmelerinin alınıp satıldığı "vadeli işlem piyasaları" oluşturdular.[7] Tek bir soğan olan "Semper Augustus", Haarlem'de 6.000 florine satıldı. O dönemde bir florin ile bir buğday kilesi (25 kg) satın almak mümkündü.

Kokulu ve hermafrodit çiçekleri Nisan ve Mayıs aylarında açar. Soğanları dona karşı aşırı dayanıklıdır ve donma noktasının çok altındaki sıcaklıklara bile dayanabilir. Düşük sıcaklık dönemi, bitkinin büyümesi ve çiçeklenmesi için gereklidir. Bu dönemde bitki, oksin adlı bitki hormonuna karşı hassasiyetini artırır.[8]

Tulipa gesneriana, Tulipa fosteriana ve Tulipa eichleri gibi çeşitli lale çiçeklerinde antosiyanin bulunmuştur.[9]

Sinonimler[10]

  • Tulipa coronaria Salisb.
  • Tulipa hortensis Gaertn.
  • Tulipa stricta Stokes
  • Tulipa pubescens Willd.
  • Tulipa cornuta Redouté
  • Tulipa laciniata Fisch. ex Bellerm.
  • Tulipa campsopetala Delaun. ex Loisel.
  • Tulipa stenopetala Delaun. ex Loisel.
  • Tulipa bonarotiana Reboul
  • Tulipa strangulata Reboul
  • Tulipa media C.Agardh ex Schult. & Schult.f.
  • Tulipa repens Fisch. ex Sweet
  • Tulipa bicolor Raf.
  • Tulipa scabriscapa Fox-Strangw.
  • Tulipa unguiculata Raf.
  • Tulipa neglecta (Reboul) Reboul
  • Tulipa serotina Reboul
  • Tulipa variopicta Reboul
  • Tulipa spathulata Bertol.
  • Tulipa didieri Jord.
  • Tulipa fransoniana Parl.
  • Tulipa platystigma Jord.
  • Tulipa billietiana Jord.
  • Tulipa mauritiana Jord.
  • Tulipa planifolia Jord.
  • Tulipa mauriana Jord. & Fourr.
  • Tulipa acutiflora DC. ex Baker
  • Tulipa elegans Baker
  • Tulipa fulgens Baker
  • Tulipa retroflexa Baker
  • Tulipa mauriannensis Didier
  • Tulipa macrospeila Baker
  • Tulipa connivens Levier
  • Tulipa etrusca Levier
  • Tulipa lurida Levier
  • Tulipa passeriniana Levier
  • Tulipa sommieri Levier.
  • Tulipa baldaccii Mattei
  • Tulipa marjolletii E.P.Perrier & Songeon
  • Tulipa segusiana E.P.Perrier & Songeon
  • Tulipa saracenica E.P.Perrier
  • Tulipa perrieri Marj. ex P.Fourn.
  • Tulipa grengiolensis Thommen
  • Tulipa montisandrei J.Prudhomme
  • Tulipa rubidusa Lieser
  • Tulipa sedunii Lieser
  • Tulipa norvegica Lieser

Kaynakça

  1. ^ Christenhusz, Maarten J. M.; Govaerts, Rafaël; David, John C.; Hall, Tony; Borland, Katherine; Roberts, Penelope S.; Tuomisto, Anne; Buerki, Sven; Chase, Mark W.; Fay, Michael F. (18 Haziran 2013). "Tiptoe through the tulips - cultural history, molecular phylogenetics and classification ofTulipa(Liliaceae)". Botanical Journal of the Linnean Society. 172 (3): 280-328. doi:10.1111/boj.12061. ISSN 0024-4074. 
  2. ^ Lamawati, Shelvy; Kartika, Juang Gema (17 Mayıs 2019). "Budidaya Bunga Potong Tulip (Tulipa gesneriana L.) di Nieuwe Wetering, Belanda Selatan". Buletin Agrohorti. 7 (2): 172-176. doi:10.29244/agrob.7.2.172-176. ISSN 2614-3194. 
  3. ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". Plants of the World Online. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024. 
  4. ^ Harvey, John H. (23/1976). "Turkey as a Source of Garden Plants". Garden History. 4 (3): 21. doi:10.2307/1586521. 5 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  5. ^ Pavord, Anna (1999). The tulip. New York: Bloomsbury. ISBN 978-1-58234-013-5. 
  6. ^ Weir, Neil; Kenyon, Guy; Jones, Nick (Şubat 1998). "The Rural Cyclopedia: Or A General Dictionary of Agriculture, and of the Arts, Sciences, Instruments and Practise, necessary to the farmer, stockfarmer, gardener, forester, landsteward, farrier, &c. Volume 4,". The Journal of Laryngology & Otology. 112 (2): 218-219. doi:10.1017/s0022215100140368. ISSN 0022-2151. 
  7. ^ Goldgar, Anne (2007). Tulipmania. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-30126-6. 
  8. ^ Rietveld, P. L. (1 Mart 2000). "Low temperature sensing in tulip (Tulipa gesneriana L.) is mediated through an increased response to auxin". Journal of Experimental Botany. 51 (344): 587-594. doi:10.1093/jexbot/51.344.587. ISSN 1460-2431. 
  9. ^ VIII International Symposium on Postharvest Physiology of Ornamental Plants. International Society for Horticultural Science - ISHS. 1 Şubat 2005. ISBN 978-90-6605-538-4. 
  10. ^ "Kew World Checklist of Selected Plant Families". 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sarımsak</span> Bir bitki

Sarımsak ya da sarmısak, Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve Çin soğanı bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.

<i>Allium</i> bitki cinsi

Allium, Alliaceae familyasına dahil olan ve soğan, sarımsak, pırasa gibi çok bilinen türleri içeren bir bitki cinsidir. İçermiş olduğu 1250 kadar tür ile dünyanın en büyük bitki cinslerinden biri olan Allium, bazı sınıflandırmalarda Liliaceae familyasına dahil edilmiştir. İçerdiği türler çok yıllık ve yumru gövdeli olup, tipik soğan ya da sarımsak koku ve tadını veren kimyasal bileşikler üretirler. Pek çoğu yenilebilir türdür.

<span class="mw-page-title-main">Lale</span> soğanlı, çok yıllık otsu bitki türlerinin ortak adı

Lale (Tulipa), zambakgiller (Liliaceae) familyasından Tulipa cinsini oluşturan güzel çiçekleri ile süs bitkisi olarak yetiştirilen, soğanlı, çok yıllık otsu bitki türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Polygonaceae</span> çiçekli bitkiler familyası

Polygonaceae, Caryophyllales takımına bağlı bir bitki familyasıdır. Polygonaceae, güçlü ve sert sapları olan bitkiler ailesidir. Bu ailede yaklaşık 1200 tür bulunur. Bu bitkiler dünya genelinde yaygın olarak bulunur ve bazı türleri ekonomik açıdan önemlidir.

<span class="mw-page-title-main">Liliaceae</span>

Zambakgiller (Liliaceae), Liliales takımına ait bir bitki familyası.

<span class="mw-page-title-main">Orchidaceae</span> bitki familyası

Orkideler, Asparagales takımına bağlı Orchidaceae familyasına ait bitkilerdir. Orkideler, çiçekleri genellikle renkli ve hoş kokulu olan çeşitli ve yaygın çiçekli bir bitki grubudur. Orkideler, buzullar hariç Dünya'daki hemen hemen her yaşam alanında bulunan kozmopolit bitkilerdir. Dünyanın en zengin orkide cinsleri ve türleri tropiklerdedir.

<span class="mw-page-title-main">Kalanşo</span>

Kalanşo Crassulaceae familyasından etli yapraklı bitki türü Kalanchoe ve Bryophyllum olarak iki kısımda toplanır. Kalanşo, familya Crassulaceae ailesindeki yaklaşık 125 tropikal, etli çiçekli bitki türünün bir cinsidir. Kalanşo, 1979'da Sovyet uzay istasyonuna Salyut 1 ikmal yoluyla gönderilen uzaya gönderilen bitkilerden biriydi. Bu sukkulentler Afrika'nın ve Asya'nın tropik bölgelerinde yer alır; çoğu türler de Madagaskar'da bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lale çılgınlığı</span>

Lale çılgınlığı, diğer adlarıyla Lale balonu, Lale spekülasyonu Hollanda Altın Çağı'nda lale (Tulipa) soğanlarının fiyatlarının aniden aşırı derecede yükselip çöküşe geçtiği döneme verilen isim. Şubat 1637’de Lale Çılgınlığı’nın doruk noktasında laleye dayalı sözleşmeler yetenekli bir zanaatkarın yıllık gelirinin 10 katına satılmıştır. Bu olay genelde tarihteki ilk spekülatif balon olarak bilinir. Lale çılgınlığı terimi günümüzde varlık fiyatlarının gerçek fiyatlarından sapmasını ifade eden bir benzetme olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çarkıfelek (bitki)</span> bitki cinsi

Çarkıfelek (Passiflora), çarkıfelekgiller (Passifloraceae) familyasından 550'den fazla türden oluşan asma ya da sarmaşık tipte bitki cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Gövde (botanik)</span> damarlı bir bitkinin yapısal ekseni

Gövde, bir vasküler bitkinin iki ana yapısal ekseninden biridir, diğeri ise kök'tür. Yaprakları, çiçekleri ve meyveleri destekler, ksilem ve floemde kökler ve sürgünler arasında su ve çözünmüş maddeleri taşır, besin maddelerini depolar ve yeni canlı doku üretir. Gövde normalde düğümlere ve ara düğümlere ayrılır:

Gen akışı veya gen göçü, popülasyon genetiğinde, gen alellerin bir popülasyondan diğerine aktarılmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nemmersdorf Katliamı</span>

Nemmersdorf Katliamı veya Nemmersdorf Tecavüzü; 21 Ekim 1944'te, Kızıl Ordu işgali altında olan Doğu Prusya'daki bir Alman köyü Nemmersdorf'ta meydana gelen ve günümüzde mevcut olan verilere göre çoğu yaşlı, kadın veya çocuk olan en az 26 insanın öldürüldüğü ve iki kadının tecavüze uğradığı olaylardır. Olayların merkezinde, Wehrmacht ve Sovyet askerleri arasındaki çatışmaların ortasında kalan ve bir sığınaktayken Sovyet askerleri tarafından vurularak öldürülen 13 Nemmersdorflu vardı. Bunun yanında, köyün Kızıl Ordu tarafından ele geçirilmesi sırasında köy halkından olmayan bazı silahsız kişiler ve en az 6 Nemmersdorflu daha öldürüldü. Sivillerin ölümlerinin koşulları hâlâ tam olarak aydınlatılamamıştır ve olayların nasıl gerçekleştiği hakkında kesin bir görüş birliği yoktur, ancak 21. yüzyılda akademisyenlerin büyük çoğunluğu olayların bir Sovyet savaş suçu örneği olduğunu kabul etmektedir.

<i>Galanthus elwesii</i> bitki türü

Galanthus elwesii, Amaryllidaceae familyasına bağlı bir kardelen türüdür.

Türkiye florasında, Ferula cinsine bağlı 25 takson bulunmaktadır. Bunlar 24 türe ve 1 alt türe ayrılır. Endemik takson sayısı 13'dir. 2 Şubat 2021 tarihinde güncellenmiştir. Bitki taksonları kronolojik sıralanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mine çiçeğigiller</span>

Verbenaceae- mine çiçeği familyası veya mine familyası- esasen tropikal çiçekli bitki familyasıdır. Başları, sivri uçları veya birçoğu aromatik kokulu küçük çiçek kümeli ağaçları, çalıları ve otları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Soğan (botanik)</span> etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövde

Botanik'te soğan yapısal olarak etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövdedir.

<span class="mw-page-title-main">Dağ lalesi</span>

Dağ lalesi veya bilimsel adıyla Tulipa armena, zambakgiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür. Türün bilimsel adı bitkinin yetiştiği Ermeni Yaylası'ndan gelmektedir. Ermenistan, Türkiye, İran ve Güney Kafkasya'ya endemiktir.

<span class="mw-page-title-main">Galium türleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Galium cinsi (Rubiaceae) 650 tür barındırarak çiçekli bitkilerdeki en büyük cinsler listesinde yerini almıştır.

<i>Cuscuta</i> Küsküt otu kıkırdakgiller familyasına bağlı bir cinstir

Cuscuta Convolvulaceae familyasına bağlı bir cinstir.

<i>Scabiosa</i>

Scabiosa, Caprifoliaceae familyasına mensup çiçekli bitkilerden bir cinstir. Bu cinsteki birçok türün isminde "scabiosa" kelimesi geçer ancak bazı "scabiosa" olarak bilinen bitkiler, aslında Knautia ve Succisa gibi yakın akraba cinslere dahildir. Bu bitkilerin bir kısmı geçmişte Scabiosa cinsinde sınıflandırılmıştı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.