İçeriğe atla

Tubalar

Ana madde: Altayca
Tubalar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Kuzey Altay lehçesi
Din
Şamanizm, Budizm

Tubalar (kendi tanımlamaları: Tuba, çoğul: Tubalar; Rusça: тубалары; Tubaları), Rusya'da Altay Cumhuriyetinde Altay Türkleri arasında bir Türk boyudur. Rusya'da 2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre sayıları 2000'e yakın Tuba Türkleri yaşarlar. Tubaların en fazla yoğun nüfusu Artıbash, Iogach, Novotroitsk (Orenburg Oblastı), Tuloi, Tondoshka, Kebezen, Ust-Pyzha, Biyka, Yailu, Chuyka, Torochak, Paspaul, Salganda, Karakoksha, Tunzha, Krasnoselskoye, Uskuch, Uimen ve Karasuk (Novosibirsk Oblastı) gibi kasaba ve köylerdir.

Tuba ulusu, Eski Rus kaynaklarında bek (Hakas Türkçesinde pig) diye söylenen bir bey tarafından yönetilmekte idi. Kırgız konfederasyon birliğine bağlı olan 4 beylikten biri idi. Sayan Dağları eteklerinde yaşayan Modar (Matorlar) da Tuba ulusundan gelen bir toplum idi. Etnik olarak Modarlar ve Tubalar, Kırgızlar içinde bir kökten gelen kişiler ve aynı boylardı. Tuba ulusu aymak olarak birleşik bir teşkilata sahiptiler. Rusçada bu aymakların adları şöyledir: Baykotovskiy, Kolskiy, Uşterskiy, Koybalskiy veya Kamenno-Motorskiy, Yarinskiy, Bohtinskiy, Alıtskiy, Bugusskiy, Haytonskiy, Kornatskiy, Alahamskiy ve diğerleri.

Tubaların kollarından, Kıştımlar (Kiştımlar, Hakasça: kistim),[1] Doğu ve Batı Sayanlar bölgesini alırlar.

Araştırmacılardan Nikolay Kozmin ve Leonid Potapov, Kiştımların Tubalar ile bağı olabileceği gibi Sayan taygalarında yaşayan Tofalarda olabileceği üzerine durur. Kuzey Altay'da yaşayan Tubaların da olabileceği üzerine durulur. Bu terim Tuba halkının hepsini de kapsayabilir.

1692 yılı Şubat ayında Kan akarsu kıyısındaki Kan (Rusça: Kansk) şehrinde albay Vasiliy Mnogogreşnıy ve Tita Salomatova yönetimlerindeki Rus ordusu yörede yaşayan bütün Kırgız kökünden gelen Türkleri Kan akarsuyu dolayında soykırım yaptılar. Günümüz Krasnoyarsk adı da yörede öldürülen masum Türk soylu insanların anısına Kızıl-Yar (Rusça: Krasno-Yar) olarak bilinir. Savaş günlerce sürdü. Şehirde yaşayan bütün Kırgız beyleri ve Tuba halkı canını kurtarmak için yüksek yerlere, ormanlık alanlara gittiler. 500 Tuba erkeğinin öldüğünü, 600 kadın ve çocuğun da tutsak edildiğini kaynaklar belirtir. Yörede yaşayan Tubalara karşı Ruslar büyük bir soykırıma girişip yöreye Slav kökenlileri yerleştirmeye başlarlar. Krasnoyarsk Oblastı ve dolaydaki bölgelerde çok sayıda Türk soyundan gelen topluluklar tamamen yok edilmiştir. Bundan sonra Tuba Beyliği kalmamıştır.

Toplum yapısı

Tuba ulusu oluşturan aymaklar :

  • Alaham
  • Alıt,
  • Baykotovlar,
  • Bohtinler,
  • Buguslar,
  • Koyballar ya da Kamenno-Motor,
  • Kol,
  • Kornat,
  • Üşter,
  • Hayton,
  • Yarin.

Faydalı edebiyat

  • Bahruşin S. V. Eniseyskie kirgizı v XVII v. // Nauçnıe trudı III. İzbrannıe rabotı po istorii Sibiri XVI—XVII vv. Ç. 2. İstoriya narodov Sibiri v XVI—XVII vv. M.: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1955.
  • Kozmin N. N. Hakası: ist.-etnogr. i hozyaystv. oçerk Minusinskogo kraya. — İrkutsk: İzd. İrkut.sektsii nauç. rabotnikov Rabprosa, 1925. — H, 185 s. — (Kraevedçeskaya ser. № 4 / pod red. M. А. Azadovskogo; vıp. V).

Nüfus ve Yerleşim

Yenisey havzası ortasında adını Tuba Türklerinden alan Tuba akarsuyu

2002 yılı Rusya Federasyonu nüfus sayım istatistiklerine göre federasyon içinde Tubaların nüfusu 1565 kişi olarak kaydedilmiştir. Bunun çoğunluğu Altay Türkleri Cumhuriyetinde olup — 1 533 kişi — bilhassa Çoya bölgesinde. 2010 nüfus sayımında ise 1 965 kişi olarak kayda geçmiştir. Türklerin yaşadığı Altay Cumhuriyeti'ndeki Tuba Türklerinin nüfusu 1 891 kişidir.

2002 yılında Tuba Türklerinin yerlere göre nüfus yerleşimi:[2]

Iogaç köyü 220

Kebezen köyü 198

Tuloy köyü 135

Gorno-Altaysk şehri 117

Eski Kebezen köyü 111

Artıbaş köyü 108

Tubalarca Sibir sedir denilen (dağ selvisi) ağacı mukaddes addedilir, Orman'da yani tayga'da bir güç, güzellik ve yiğitlik simgesidir. Sibir sedir tatili kutlaması vardır.

Dil

Tubalar Altay ülkesindeki Türkçe''nin[3] kuzey Altay Tuba lehçesini konuşurlar.[4]

Kaynakça

  1. ^ Başkortça'da "Кеш", Sahaca'da "Киис", Çuvaşça'da "Кăш" sözleri samuru ifade eder. Samur ile bağlantılı bir ad olabilir.
  2. ^ http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 12 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014. 

Dış bağlantılar

Literatür

  • Тубалары // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.: Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография, 2007. — 664 с. — ISBN 5-287-00413-3
  • Тубалары // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hakaslar</span> Rusyada etnik grup

Hakaslar, Sayan dağlarından kuzey denizine doğru Yenisey Nehri boyunca uzanan bölgede oturan göçebe Türk boylarına denir. Hakaslar, Abakan Türkleri, Yenisey Kırgızları, Minusinsk Tatarları veya Abakan Tatarları gibi değişik adlarla da anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Hakasya</span> Sibirya bölgesinde Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya Rusya Federasyonu'na bağlı Türk soylu Hakas Türklerinden adını alan özerk bir cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Altay Krayı</span> Rusyanın Sibirya bölgesinde idarî birim

Altay Krayı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde yer alan ve Altay-Sayan Dağları bölgesinde Obi, Abakan-Yenisey civarında bulunan kraydır. Kuruluşu 28 Eylül 1937'dir.

<span class="mw-page-title-main">Tofalar</span> Sibiryanın İrkutsk Oblastında yaşayan Türk halkı

Tofalar veya eski literatürde bilinen isimleri ile Karagaslar, Sibirya'nın İrkutsk Oblastı'nda yaşayan Türk halkı. Halk, kökensel, dilsel ve kültürel açıdan Tuva'nın doğusu ile benzemektedir. Çok eskiden Tuva'dan ayrılmış Tuba Türkleri sanılmaktadır. Türk dillerinde f harfi kullanılmamaktadır, bu yüzden bu ad yabancı olanlar tarafından söylenmiş ve Toba kelimesinden bozmadır.

<span class="mw-page-title-main">Çulım Tatarları</span>

Çulım Tatarları Rusya'nın Tomsk Oblastı'nda, Ob nehri ile Çulım nehirlerinin birleştiği yerin güneyinde ve Krasnoyarsk Krayı'nda yaşayan bir Türk halkıdır. Bu bölge, Altay ve Tuva özerk bölgelerinin 400 km. kadar kuzeyindedir. Dilleri Türk dilleri grubuna ait Çulım Tatarcası'dır. Konuştukları dile Ös adını verirler. 2002 nüfus sayımına göre sayıları 1000'den azdır.

<span class="mw-page-title-main">Krasnoyarsk Krayı</span> Rusyanın Sibirya bölgesinde idarî birim

Krasnoyarsk Krayı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde bulunan kray. Krayın idarî merkezi Krasnoyarsk'tır. Yüzölçümü 2.366.797 km²'dir. Yakutistan ve Batı Avustralya'dan sonra dünyanın en büyük üçüncü idari-bölgesel birimidir.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tühtet rayonu</span>

Tühtet rayonu, Rusya'da Krasnoyarsk Krayı'nın batı kesiminde ilçe. Nüfus: 8,308 ; 10,386 . İdari merkezi— Tühtet, Krasnoyarsk şehrinin batısında olup 294 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Taştıp aymağı</span>

Taştıp aymağı — Rusya Federasyonu'na bağlı özerk Türk cumhuriyetlerinden Hakasyanın belediyeli olarak idari ilçesi. İdari merkezi — Taştıp köyüdür.

<span class="mw-page-title-main">Şira aymağı</span>

Şira aymağı — Rusya Federasyonu'na bağlı özerk Türk cumhuriyetlerinden Hakasyanın belediyeli olan bir aymağı. Aymak merkezi — 2009 yılından beri Şira köyüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kuznetsk uyezdi (Tomsk eyaleti)</span>

Kuznetsk uyezdi(Rusça : Кузнецкий уезд / Kuznetskiy uyezd) — 1618—1822 ve 1860—1925 yılları arasında Tomsk valiliğine bağlı Rusça uyezd olarak adlandırılan ilçe şeklinde idari birim. Tom akarsuyu ve Mrassu ile Kondom havzası başlangıçta toplum olarak Şor Türkleri ve Abalar adlı Türk topluluklarının yerleşim yeri idi. Hakas Türkleri topluluklarından Biltirler (Beltirler), Sagaylar ile Altay Türklerinin yaşam alanı idi. Merkezi: Kuznetsk Kuruluş tarihi: 1618

<span class="mw-page-title-main">Mayma ilçesi</span>

Mayma ilçesi, Rusya'ya bağlı Altay Cumhuriyeti'nde bir ilçe. Yönetim merkezi Mayma köyüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kök-Suu ilçesi</span>

Kök-Suu ilçesi, Rusya'ya bağlı Altay Cumhuriyeti'nde bir ilçe. Yönetim merkezi Kök-Suu Oozı köyüdür.

<span class="mw-page-title-main">Çoya ilçesi</span>

Çoya ilçesi — Rusya Altay Cumhuriyetinde ilçe.

<span class="mw-page-title-main">Şebalin ilçesi</span>

Şebalin ilçesi — Rusya Altay Cumhuriyetinde ilçe.

Koş Ağaç kır yerleşimi — Rusya'da Altay Cumhuriyeti güney kesiminde Koşağaç rayonuna bağlı belediyeye sahip kır yerleşimi.

Çagan Uzun kır yerleşimi — Rusya'da Altay Cumhuriyeti güney kesiminde Koşağaç rayonuna bağlı belediyeye sahip kır yerleşimi.

Tebeler (Töbeler) kır yerleşimi, Rusya'nın Altay Cumhuriyeti güney kesiminde Koşağaç rayonuna bağlı belediyeye sahip kır yerleşimi.

Kuray kır yerleşimi — Rusya'da Altay Cumhuriyeti güney kesiminde Koşağaç rayonuna bağlı belediyeye sahip kır yerleşimi.

Ulagan kır yerleşimi — Rusya'da Altay Cumhuriyeti doğu kesiminde Ulagan aymağına bağlı belediyeye sahip kır yerleşimi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.